Անպարտելի  պլաստի՞կ

Այն փաստը, որ նորաձևությունը, բարերը, երաժշտության ոճերը ուղղակիորեն կախված են տնտեսական և քաղաքական իրավիճակներից, վաղուց գիտականորեն ապացուցված է: Այսպիսով, հայտնի է, որ մինի֊կիսաշրջազգեստները ի հայտ են եկել տնտեսական ճգնաժամի ժամանակ, երբ Եվրոպայում գործվածքների պակաս կար, կամ բի-բոբ կոչվող ջազ ոճը ծագեց աֆրոամերիկացիների՝ իրենց իրավունքների համար պայքարի սրման ժամանակ, իսկ ռոք երաժշտությունը իր գագաթնակետին հասավ վիետնամական պատերազմի ֆոնին:

ԽՍՀՄ–ում ընդհանուր դեֆիցիտի դարաշրջանում պոլիէթիլենային տոպրակը նորաձև կերպարի բաղկացուցիչ մասն էր: Առաջին ճթճթան փաթեթավորումը երկիր մտավ օտարերկրյա զբոսաշրջիկների և չարաշահորդների (фарцовщик) շնորհիվ. qաղաքացիների մեծ մասի համար անհասանելի ծխախոտի ապրանքանիշի կարմիր փաթեթները ընկալվում էին որպես շքեղության նշան: Դե իսկ գեղեցիկ աղջիկների պատկերով փաթեթները սեփականատիրոջ բացառիկության նշան էին: Միանգամյա փաթեթները լվանում էին, չորացնում և պահում: Վերակառուցումից (Перестройка) հետո փաթեթները հասանելի դարձան հանրությանը, և դրանք այլևս չէին փայփայում, բայց առաջացավ մեկ այլ խնդիր: Փաթեթները հեղեղեցին աղբանոցներն ու աղբակույտերը: Մայրուղիների երկայնքով աճող ծառերը «զարդարվեցին» գույնզգույն փաթեթների կտորներով: Քամոտ օրերին փաթեթները մինչ այսօր թռչում են փողոցներով: Օվկիանոսներում ձևավորվում են աղբի ամբողջական «կղզիներ» և նույնիսկ «մայրցամաքներ» որոնք հստակ երևում են արբանյակներից: Բայց չէ որ պոլիէթիլենային տոպրակների տարրալուծման ժամանակահատվածը 400 տարի է: Դժվար չէ պատկերացնել, թե ինչի է վերածվելու մեր մոլորակը ևս մի քանի տասնամյակ անց:

Եվրոպական միությունը պայքարում է

Մոլորակի բնությունն ու էկոլոգիան ինչ-որ կերպ փրկելու համար Եվրոպական միությունը մտադիր է առաջիկա տարիներին խստորեն սահմանափակել թեթև պոլիէթիլենային տոպրակների սպառումը: ԵՄ անդամ պետությունները պետք է հասնեն նրան, որ 2025թ. յուրաքանչյուր բնակիչ օգտագործի տարեկան ոչ ավելի, քան 90 տոպրակ: Որպես տեղեկություն․ ըստ վիճակագրության՝ Իռլանդիայի մեկ քաղաքացի տարեկան օգտագործում է միջին հաշվով 14 տոպրակ, իսկ Դանիայում և Ֆինլանդիայում՝ ընդամենը չորս: Մարդիկ մտահոգված  են իրավիճակով և անձամբ ինչ-որ քայլեր են ձեռնարկում՝ չսպասելով կառավարության որոշումների և արգելքների: Համեմատության համար՝ Վրաստանում այս ցուցանիշը կազմում է մոտ 525 պոլիէթիլենային տոպրակ: Դժբախտաբար՝ Հայաստանի համար հնարավոր չէ որևէ թվեր բարձրաձայնել․ ոչ ոք նման վիճակագրություն չի վարում:

Մեր հարևանները

Ի՞նչ և ինչպե՞ս է արվում աշխարհում  մեր մայր բնության բեռը թեթևացնելու համար: Ինչպե՞ս ազատել նրան պոլիէթիլենային տոպրակներից, մեկանգամյա օգտագործման սպասքից, գազավորված ըմպելիքների շշերից և այլ վնասակար, դարեր շարունակ չքայքայվող աղբից: Եկեք նայենք մեր հարևաններին։ Վրաստանում աստիճանաբար սահմանափակումներ էին մցնում վերը նշված կենցաղային իրերի օգտագործման վրա: 2018-ի հոկտեմբերի 1-ից արգելվել են բարակ պոլիէթիլենային տոպրակները, որոնք ունեն 15 մկմ-ից պակաս հաստություն, և բոլոր պոլիէթիլենային տոպրակների ներմուծումը: Իսկ ապրիլի 1-ից ի վեր արգելք է դրվել պոլիէթիլենային տոպրակների օգտագործման, արտադրության, վաճառքի և ներմուծման վրա: Այժմ երկրում հնարավոր է արտադրել, ներմուծել և հաճախորդներին առաջարկել միայն բիոքայքայվող տոպրակներ: Այստեղ հստակ բացատրություն կա․ Վրաստանում պոլիէթիլենային տոպրակների արգելքը մասամբ պայմանավորված է եվրոպական օրենսդրության կարգավորումը հետևողականորեն ընդունելու պարտավորություններով: Խախտողներին սպառնում են տուգանքներով: Նախ, առևտրականները ստիպված կլինեն վճարել 75 դոլար՝ արգելված փաթեթները վաճառելու համար: Միևնույն ժամանակ, բոլոր ապրանքները առգրավվում են: Երկրորդ անգամ խախտման համար գումարը կկազմի 187 դոլար: Բնապահպանական վերահսկողության հաջորդ փուլը կլինի մեկանգամյա օգտագործման պլաստիկ պարագաների մերժումը: Վրաստանը հետխորհրդային երկրներից առաջինն էր, որն այդքան վճռականորեն սկսեց պայքարել պլաստիկի դեմ: Ճիշտ է, ըստ չար լեզուների՝ այս բոլոր որոշումներն ու արգելքները հիմնականում մնացին թղթի վրա:

Հետխորհրդային մյուս պետությունները նույնպես հետ չեն մնում աշխարհի հակապլաստիկային կանոնակարգից: Հունվարի 1-ից Մոլդովայի խանութներում արգելվում է մեկանգամյա օգտագործման հաստ պոլիէթիլենային տոպրակների օգտագործումը և վաճառքը: Ուկրաինան նույնպես ցանկանում է էապես սահմանափակել դրանց օգտագործումը: Ղրղզստանի էկոնոմիկայի նախարարությունն առաջարկում է սահմանել տուրքեր պոլիմերային և պլաստիկ տոպրակների օգտագործման համար: Այս ամենը նոր չէ, և նախկին սովետական ​​այս երկրները նորարարներ և առաջամարտիկներ չեն: Այս ամենը տեղի է ունեցել Եվրոպայում ավելի քան քսան տարի առաջ: Օրինակ՝ 1994 թվականին Դանիայում սկսել են հարկ կիրառվել առևտրի կետերում պոլիէթիլենային տոպրակների անվճար տրամադրման վրա: Այն բանից հետո, երբ Դանիայում պոլիէթիլենի համար պարտադիր վճար ներդրվեց, գնորդների շրջանում դրա պահանջարկը նվազեց 90%-ով: Գերմանիայում տոպրակների օգտագործման համար վճարում են սպառողները, իսկ առևտրականներն ու տարածողները պատասխանատու են հավաքման և վերամշակման համար: Իռլանդիայում փաթեթների գինը բարձրացնելուց հետո օգտագործված տոպրակների քանակը կրճատվել է 94%-ով: Այժմ այնտեղ օգտագործում են գործվածքից պատրաստված մեկանգամյա օգտագործման տոպրակներ: Բարակ պլաստիկ տոպրակները արգելված են Սան Ֆրանցիսկոյում (ԱՄՆ): 2017 թվականից ի վեր Ֆրանսիան արգելում է առևտրի բոլոր կետերում բարակ մեկանգամյա օգտագործման բռնակներով կամ առանց բռնակների պոլիէթիլենային տոպրակների վաճառքը: Հնդկաստանի մի նահանգում մեկանգամյա օգտագործման պոլիէթիլենը ամբողջությամբ արգելված է, ներառյալ՝ սպասքի պարագաները: Եթովպիայում և Մարոկկոյում արգելվում է չքայքայվող պոլիէթիլենային տոպրակների արտադրությունը և ներմուծումը այլ երկրներից: Ռուսաստանը նույնպես առաջին քայլերն է ձեռնարկում շրջակա միջավայրի վրա պոլիէթիլենի բացասական ազդեցության դեմ պայքարում: 2019 թվականի հունվարից կառավարությունը արգելել է տոպրակների տեղափոխումը աղբավայրեր. պլաստիկ տոպրակներն ընդգրկվել են այն թափոնների ցանկում, որոնք արգելվում է թաղել հողի մեջ: Ճիշտ է, փաստաթղթում չի ասվում, թե ինչ անել այդպիսի թափոնների հետ:

Թուղթը  պոլիէթիլենի փոխարե՞ն

Շատերը կոչ են անում պոլիէթիլենը թղթով փոխարինել: Այնուամենայնիվ, թղթի փոխարինման գաղափարը հակառակորդներ ունի: Ըստ Գրինփիսի՝ թղթե տոպրակների արտադրության ժամանակ 70%֊ով ավելի վնասակար նյութեր են արտազատվում մթնոլորտ, իսկ արտահոսքերը դեպի ջրային տարածքներ մեծանում են 50 անգամ: Այդ իսկ պատճառով թղթե տոպրակների օգտագործումը՝ որպես պոլիէթիլենի այլընտրանք, նույնպես ելք չէ: Փաթեթավորման և փոխադրման համար պոլիէթիլենային տոպրակների ամենաէժան և ամենահեշտ փոխարինողները կտորից  պայուսակները և քսակներն են․ ինչպես նախկինում, երբ այսօրվա ընթերցողների մեծ մասը դեռ չէր ծնվել:

Ի՞նչ է կատարվում մեզ մոտ

Հիմա եկեք նայենք ինքներս մեզ: Մի հայացքն էլ բավարար է համոզվելու համար, որ մեր փողոցները, այգիները, հանրապետական ճանապարհների մայթերը, հանգստի գոտիները բառացիորեն խորտակվում են աղբի մեջ: Նույնատիպ հազարավոր փաթեթներ, շշեր, անգամ չնշելով ապակե շշերը, ծխախոտի տուփերը և դրանց մնացորդները, բառացիորեն ծածկում են գետինը: Ժամանակ առ ժամանակ կազմակերպվում են շաբաթօրյակներ, տարատեսակ միջոցառումներ՝ հանրային տարածքները մաքրելու համար, բայց այդ ամենը մի կաթիլ է ծովում: Եվ դա հասկանալի է: Նախ, մեկանգամյա գործողությունները չեն կարող փրկել իրավիճակը, և երկրորդը, այս գործողություններից հետո և, հավանաբար, հենց այս շաբաթօրյակների ընթացքում էլ ինչ-որ մեկը հանգիստ խղճով ինչ-որ տեղ զովացուցիչ ըմպելիքի դատարկ շիշ է գցում գետնին: Այն, որ մեզ նույնպես պետք է նպատակաուղղված և մտածված քաղաքականություն մեր տարածքների աղտոտման դեմ պայքարելու համար, կասկածից վեր է: Ճիշտ է, ժամանակ առ ժամանակ ինչ-որ ձայներ են հնչում, ինչ-որ մեկը ինչ-որ բան է առաջարկում, և նույնիսկ եթե որևէ օգտակար օրենք է ընդունվում, դրա արդյունքները տեսանելի չեն այն պարզ պատճառով, որ օրենքն ընդունված է, բայց դրա իրականացման մեխանիզմը մնում է անորոշ: Այդպիսով, այս օրենքն էլ մնում է թղթի վրա:

Հավաքել, պահել, տանել․ արդյո՞ք սա ելք է

Այո, վերջերս քաղաքում հայտնվել են որոշ ֆիրմաներ, կազմակերպություններ, ընկերություններ, որոնք հավաքում և վերամշակում են պլաստիկ, թուղթ և ապակի: Լա՞վ է: Իհա՛րկե: Գործը օգտակար է և շատ անհրաժեշտ: Այս կազմակերպությունները կոչ են անում բնակչությանը հավաքել թափոնները և հանձնել դրանք: Բայց, ինչպես դա սովորաբար լինում է, հիանալի գաղափարը շատ դժվար է իրականացնել: Ես կբացատրեմ կոնկրետ օրինակով: Իրավապահ քաղաքացին, ով մտահոգված է բնապահպանական խնդիրներով, հավաքում է պլաստմասե և ապակե սպասք, մակուլատուրա պարկերի, տուփերի մեջ և սպասում. ի՞նչ անել այս ամենի հետ: Համապատասխան կազմակերպությունն առաջարկում է հետևյալ տարբերակները. նախ, զանգահարեք մեզ և հայտնեք ձեր հավաքած թափոնների քանակը: Եվ եթե դուք բավականաչափ եք հավաքել, մեր առաքիչը կայցելի ձեզ, երբ հնարավորություն ունենա: Երկրորդ տարբերակը․ սոցիալական ցանցերի միջոցով հայտարարվում են թե որ օրը, երբ և որտող կմոտենա այդ կազմակերպության մեքենան: Ապա վերցնում եք այդ շշերով, տոպրակներով և մակուլատուրայով լի  պայուսակները և տուփերը և քարշ տվեք դրանք անհայտ ուղղությամբ: Դա տեղի է ունենում ամիսը մեկ անգամ: Այսինքն՝ այս աղբը մեկ ամիս պետք է պահեք բնակարանում ինչ-որ տեղ, ապա՝ տեղափոխեք այն մեկ այլ տեղ: Համաձայն եմ, այդքան էլ ոգեշնչող հեռանկար չէ: Մեկ այլ տարբերակ․ դուք վճարում եք նրանց ժամանման համար (գազի ծախսեր, ժամանակ և այլ), և նրանք ձեզնից վերցնում են այն թափոնները, որոնք դուք հավաքել և պահել եք բնակարանում ըստ էության նրանց համար: Ինչո՞ւ նրանց համար: Քանի որ նրանք վերամշակում են այս պլաստիկը, ստանում նորից պլաստիկե փոքրիկ այլ իրեր և դրանով փող վաստակում: Խնդրի օրիգինալ լուծում է, այնպես չէ՞: Մարդիկ, ովքեր սկզբում բավականին անկեղծորեն ներգրավված էին այս գործընթացում, տրտնջում էին. քիչ է, որ մենք պահում և տեղափոխում ենք, մի բան էլ խնդիր է առաջանում, թե ինչպես դա պահել ու տեղափոխել: Ներկայացուցիչներին խնդրեցին գոնե խոշոր փաթեթներ տրամադրել «ապրանքի» հավաքագրման և տեղափոխման համար, բայց մերժվեցին: Ստացվում է, որ մարդը պետք է գնի մեծ պայուսակ, որը սովորաբար օգտագործվում է աղբ հավաքելու համար, բավականաչափ թափոններ հավաքի (որպեսզի այդ կազմակերպությունների համար այցը եկամտաբեր լինի), իր բնակարանում պահի մոտ մեկ ամիս, տանի այն հավաքման կետ և հանգիստ գնա՝ համոզելով իրեն, որ մեծ աշխատանք կատարեց հայրենի բնության համար: Իհարկե, բնության մասին հոգ տանելը ազնիվ գործ է: Բայց, ինչպես գիտեք, միայն ոգևորությամբ ոչ ոք, նույնիսկ ամենագաղափարական մարդը երկար չի աշխատի: Որտեղի՞ց այդպիսի մանրամասներ․ ստուգված է սեփական փորձով:

Քանի դեռ պետական ​​կառույցները լուրջ չեն ընդունում այս խնդիրը, խոշոր արտադրողներն ու հասարակական կազմակերպությունները չեն միանում գործին (այսօր առանց նրանց հնարավոր չէ), մինչև խիստ պատիժ չսահմանվի անփույթ քաղաքացիների նկատմամբ մեր փողոցները, հրապարակները, այգիները և կանաչ տարածքները աղտոտելու համար, ոչինչ չի ստացվի:  Ժամանակ, փող, համատեղ ջանքեր՝ սա է հաջողության հասնելու միակ ճանապարհը:

Նորաձևությունը բնապահպանության ոլորտում

Որպես վառ և թարմ օրինակ՝ Ralph Lauren ապրանքանիշը և First Milie կազմակերպությունը, որն օգնում է ընկերություններին վերամշակված արդյունքի արտադրության գործում, թողարկել են հատուկ գործվածքից պատրաստված պոլոների հավաքածու, որի պատրատման համար օգտագործվել է վերամշակված պլաստիկ: Յուրաքանչյուր շապիկի վրա ծախսվել է մոտ 12 շիշ: Բացի այդ, ապրանքանիշի ներկայացուցիչը հայտնել է, որ մինչև 2025 թվականը իրենք կհեռացնեն 170 միլիոն պլաստիկ շիշ օվկիանոսից և խոշոր աղբավայրերից: Այդպես և միայն այդպես են լուծվում այս և նմանօրինակ խնդիրները:


Հեղինակ՝ Արմեն Մանուկյան (Armen Manukyan) © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են:

Թարգմանիչ՝ Սաթենիկ Էվաջյան (Satenik Evajyan)