Տնտեսական ճգնաժամի կանխումը. Շվեյցարիա

Ճգնաժամի կանոնավորումը և կանխումը փոքր բաց տնտեսությունում. Շվեյցարիա

Փոքր բաց տնտեսությունը, այն տնտեսությունն է, որը մասնակցում է միջազգային առևտրին, բայց բավականին փոքր է՝ համեմատած իր առևտրային գործընկերների, և իր քաղաքականությունը չի ազդում միջազգային գների, տոկոսադրույքների կամ եկամուտների վրա[1]:

Փոքր բաց տնտեսությամբ երկրները (օրինակ՝ Ֆինլանդիան, Նիդերլանդները) սովորաբար «գումար վերցնողներ» են, մինչդեռ մեծ բաց տնտեսությամբ երկրները կարող են ազդել և՛ միջազգային գների, և՛ եկամուտների վրա: Օրինակ՝ եթե ԱՄՆ-ի տնտեսությունը անկում է ապրում, աշխարհի մնացած երկրների վրա կարող է ազդել: Մինչդեռ, եթե Շվեյցարիայի կամ Նորվեգիայի նման փոքր բաց տնտեսությունները անկում ապրեն, դրանք գուցե չազդեն աշխարհի տնտեսության վրա կամ հնարավոր է ազդեն փոքր չափերով:

2007-2008 թվականների ճգնաժամը ամենալուրջ և ամենաաազդեցիկ ճգանաժամերից մեկն է՝ 1930 թվականի ճգանաժամից հետո: Այն նաև հայտնի է որպես 2008 թվականի  Համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամ: 2007 թվականին ԱՄՆ-ի ոչ գլխավոր գրավատունը Լեհման Բրադըրս ներդրումային բանկի սնանկացման հետ ճգնաժամ ապրեց, ինչի պատճառով 2008 թվականի սեպտեմբերի 15-ին սկսվեց համաշխարհային բանկային ճգնաժամը: Կառավարությունը մերժեց աջակցել սնանկ հիմնարկին, որը արագացրեց ֆինանսական ճգնաժամը համաշխարհայնորեն, և դա դարձավ համաշխարհային ճգնաժամի հետևանքը: Սա հաջորդեց  եվրոպական պարտքային ճգնաժամին, որը նոր խնդիրներ առաջացրեց եվրո օգտագործող եվրոպական երկրների բանկային համակարգերում:

Շվեյցարիան փոքր բաց տնտեսությամբ երկիր է, որն ունի արդիական և հզոր տնտեսություն՝ 2.4% գործազրկությամբ (ըստ 2019 թվականի  ապրիլի տվյալների)[83.583.0022], իսկ մեկ շնչին բաժին հասնող ՀՆԱ-ի տվյալներով երկրորդն է (անվանական) (83.583.002$) [3]:

Տնտեսության, քաղականության, մայրաքաղաքի ակտիվ շուկայի, թափանցիկ դատական համակարգի և հավաքական հարկերի ցածր տոկոսներով (Շվեյցարիան ունի ամենացածր հարկային պարտավորվածությունը Եվրոպայում՝ 7.7% ավելացված արժեքի հարկ) մենք կարող ենք համարել, որ Շվեյցարիան աշխարհի առաջատարներից մեկն է իր տնտեսական մրցունակությամբ: 

Լինելով աշխարհի կարևոր ֆինանսական կենտրոնը՝ Շվեյցարիան չազատվեց ճգնաժամի վնասներից, բայց կարողացավ ավելի լավ դիմադրել, քան մյուս երկրները և չկուտակեց հսկայական պարտք:

Այդ ժամանակ Շվեյցարիայի ապագան կախված էր եվրոպական հարևաններից, որոնք մատակարարվում էին Շվեյցարիայի արտահանման կեսով: Ըստ 2018 թվականի տվյալների՝  շվեյցարական արտահանման 15.3%-ը պատկանում է Գերմանիային, 6.4 %-ը՝ ԱՄՆ-ին և 19.7%-ը՝ Ֆրանսիային [5], ու Շվեյցարիայից արտահանման պահանջի նվազեցման պատճառը և անկման մեջ հայտնվելը ֆինանսական ճգնաժամի արդյունքն էր:

Ճգնաժամը հիմնական և արտաքին գործոնն էր, որ սպառնում էր շվեյցարական տնտեսությանը: 2010 և 2011 թվականներին շվեյցարական ֆրանկը արագորեն աճում էր եվրոյի և դոլլարի նկատմամբ, ինչի արդյունքում շվեյցարական տնտեսությունը հսկայական կորուստներ ունեցավ. ճգնաժամը ազդեց հատկապես տուրիզմի, արտահանման և զբաղվածության մակարդակի վրա:

Շվեյցարիան Եվրոպական միության և Եվրոպական տնտեսական դրամական միության անդամ չէ, բայց եվրոպական ճգնաժամը տեղի ունեցավ նաև այնտեղ: Այդ ժամանակ շվեյցարական ֆրանկի փոխարժեքը աճում էր եվրոյի նկատմամբ, որը մեծ խուճապի պատճառ դարձավ Շվեյցարիայի ֆինանսական աշխարհում: Որպեսզի կանխեր շվեյցարական ֆրանկի արժեզրկումը, Շվեյցարիայի ազգային բանկը սահմանեց ֆրանկի նվազագույն արժույթ՝ 1.20 ֆրանկ 1 եվրոյի դիմաց: Միևնույն ժամանակ շվեյցարական բանկը սկսեց հետաքրքրություն չցուցաբերել արժութային քաղաքականությանը, որպեսզի  թեթևացներ տնեսությունը և ինչ-որ կերպ կանխեր ֆրանկի փոխարժեքի աճը:

Եվրոպական ճգնաժամը և դրա խնդիրները, անշուշտ, շվեյցարական ֆրանկի և դրա բարձրացման հիմնական պատճառներն էին: Մեծ չափի պարտքերի և եվրոյի պակասուրդի  պատճառով տնտեսական շուկաները կորցրին իրենց վստահությունը, և ներդրողները ստիպված էին գնել շվեյցարական ֆրանկը: Սա հանգեցրեց շվեյցարական ֆրանկի, այսպես կոչված, «ապահով ապաստանի»[6] ազդեցության, որը ապացուցեց այն ակնհայտ իրողությունը, որ իրական տնտեսության հիմնական փաստերը ավելի քիչ կարևոր են ներդրողների համար և ավելի քիչ են անհրաժեշտ, քան անապահով և անբարենպաստ պայմանները ապահով ներդնման համար:

Շվեյցարական փոխարժեքի երկարաժամկետ աճի պատճառները բազմաթիվ էին, որից կարող ենք հասկանալ, որ

• Շվեյցարիան ուներ հզոր ու կայուն արտահանող արդյունաբերություն, որի շնորհիվ շվեյցարական ֆրանկի պահանջը բարձրանում էր,  քանի որ մյուս երկրները վճարում էին շվեյցարական ապրանքների արտահանման համար:
• Շվեյցարիան նաև ուներ կայուն երկարաժամկետ մակրոտնտեսական պայմաններ` սկսած հասարակական բյուջեից, վերջացրած չափավոր հարկերով [7]:

Շվեյցարական գլխավոր բանկերը՝ ՅուԲիԷսը, Քրեդիտ Սուիսը, [8] Շվեյցարիայի հիպոտեկային ֆինանսական փուչիկից ու բանկային ոլորտից ամենախոցելի արտասահմանյան ֆինանսական հիմնարկների մեջ էին: Շվեյցարիայի ՀՆԱ-ի ավելի քան 10%-ը բաժին էր ընկնում բանկային համակարգին (2008թ.-ին շվեյցարական ֆինանսական ակտիվությունը եղել է 162.19%, 2009թ.-ին՝ 167.88%, և 2012-ին ֆինանսական ակտիվությունը հասավ 176.95%-ի [9] ):

Որպեսզի միջամտեին արտարժույթի փոխարժեքի և տոկոսադրույքի կարգավորմանը, արտարժութային շուկաները ստեղծեցին ֆրանկի տատանումը կարգավորող հնարավորություն՝ առաջարկելով ֆրանկի մինիմում 1.20 փոխարժեքի սահմանը, և այդպիսով Շվեյցարիայի ազգային բանկի գործունեությունը վերականգնվեց: Ունենալով հզոր դրամական համակարգ և նեղ աշխատաշուկա՝ շվեյցարական շուկաները միշտ էլ մասնագիտացված են եղել բարձր որակով և տեղական շուկայով, որի հետևանքն էր 2009 թվականի շվեյցարական ճգնաժամի ցածր մակարդակը և արագ վերականգնումը:

Միևնույն ժամանակ բանկը ստիպված էր ավելացնել արտարժույթով արտահայտված պահուստը:

Եթե համեմատենք Շվեյցարիան այլ երկրների հետ (օրինակ՝ 2016թ.-ին Հունաստանի պետական պարտքը ՀՆԱ-ի նկատմամբ 178.50% էր[10], մինչդեռ Շվեյցարիայում` 41.84% [11]), այն ի վիճակի էր ավարտել այսպես կոչված «հրաշքը»՝ հաղթահարելով ճգնաժամը առանց հսկայական պարտքերի: Ի լրումն դրան՝ Շվեյցարիան կարողացել է նվազեցնել իր պարտքը և կուտակել մի քանի միլիարդ դոլլար եկամուտ նախորդ տասնամյակում` բացառությամբ 2014թ.-ի փոքր պակասուրդի, երբ ընդհանուր հարկային եկամուտները նվազեցին 3.6%-ով՝ հասնելով 63.876 միլիարդ ֆրանկի [12]:

Կային բազմաթիվ գործոններ, որոնք ճգնաժամի ընթացքում հանգեցրին կայուն տնտեսությանը և դիմակայությանը.

• Կառավարության ծախսը այլ երկրների համեմատ:
• Տարբեր ճյուղերի և տնտեսության բաժինների դիմակայությունը, որը կարող էր ապահովել ավելի ցածր կորպորատիվ հարկեր:
• Արտաքին ներդրումներին աջակցող տարբեր պայմանները և այլն[13]:

Արժե նշել, որ Շվեյցարիան Եվրոպայի այն քիչ երկրներից էր, որտեղ 2017թ.-ին ներդրումները ավելի շատ էին, քան 2007թ.-ին:

Ճգնաժամը հաղթահարելու համար Շվեյցարիայի կատարած քայլերը շատ էին և շվեյցարական «հրաշքը» ներառում էր հետևյալը` 

• Շվեյցարիան նախապատրաստել էր իր տնտեսությանը հնարավոր ճգնաժամի համար և ստեղծել մի տնտեսություն, որը պատրաստ կլիներ և՛  լավ, և՛ վատ պայմաններին:
• Շվեյցարիան բացել էր իր աշխատաշուկաները Եվրոպական միության հարևան երկրների համար, ինչի շնորհիվ շվեյցարական կազմակերպությունները ունեցան բարձր որակավորված աշխատանքային ուժ Գերմանիայից, Լեհաստանից, Չեխիայից ու Ֆրանսիայից:
• Քանի որ Շվեյցարիան նախապատրաստվել էր  դժվար ժամանակների համար մինչև ճգնաժամը, նրան անհրաժեշտ չէր ֆինանսական խթան, որը միշտ մեծ ծախսերի հետևանք է, ինչի արդյունքում նրանք կարողացան խուսափել հսկայական պարտքերից [14]:

Ի հավելումն դրա`  եթե համեմատենք Շվեյցարիան Եվրոպական միության այլ երկրների հետ, կարող ենք նկատել, որ գործազրկության թվերի տարբերությունները նույնպես հսկայական են: Իտալիայի գործազրկությունը 10.2% է, Իսպանիայինը՝ 14.5% [15], մինչդեռ ճգնաժամի ամենածանր հատվածի ընթացքում Շվեյցարիայի գործազրկության մակարդակը 4.4% էր [16]:

Մենք վստահաբար կարող ենք ասել, որ Շվեյցարիայում եղած եվրոպական իրարանցումը ավարտվել է, սՍակայն դա չի նշանակում, որ շվեյցարական տնտեսությունը մարտահրավերներ չունի: Արդյունքը հենց այն է, որ Շվեյցարիան առերեսվում և հաղթահարում է դրանք տարբեր միջոցներով։

Հեղինակ՝ Հայկ Քալանթարյան  (Hayk Kalantaryan) © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են:                   

Թարգմանիչ՝ Ջեմմա Խաչատրյան  (Jemma Khachatryan)