Սկսած 2017 թվականից՝ Դոնալդ Թրամփի կողմից պաշտոնը ստանձնելուց հետո, Միացյալ Նահանգները ներդրեց մի շարք միջոցառումներ՝ փորձելով նվազեցնել Չինաստանի հետ առևտրային անհավասարակշռությունը: Սակայն Թրամփի՝ Չինաստանի նկատմամբ սակագներ ներդնելու որոշմանը նախորդել է ձախողված բանակցությունների տասնամյակ, որն ուղղված էր երկու երկրների միջև ավելի արդար առևտրային հարաբերությունների հաստատմանը։ Օբամայի վարչակազմը բազմաթիվ բարձրաստիճան հանդիպումներ է ունեցել չինացի պաշտոնյաների հետ՝ ԱՄՆ-ից ներմուծման նկատմամբ չինական խոչընդոտների և յուանի չինական մանիպուլյացիայի վերաբերյալ: Ամերիկյան շատ վարչակազմեր, արդարացիորեն է, թե ոչ, այն կարծիքին են եղել, որ Չինաստանն օգտվում է ԱՄՆ-ի շուկաներ ազատ մուտքից առանց փոխհատուցման։
Թեև չինացիները փոխզիջումային որոշակի ժեստեր էին անում, սակայն նրանք չէին կարող բավարարել չինական շուկա ավելի մեծ հասանելիություն ունենալու ԱՄՆ-ի պահանջները։ Չինաստանի տնտեսությունը երկար ժամանակ մեծապես կախված էր արտաքին շուկաներ արտահանումից, քանի որ սեփական ներքին շուկան չէր կարող կլանել հսկայական քանակությամբ ապրանքներ, որոնք արտադրում էր չինական արդյունաբերությունը: Սակայն 2008-ի ֆինանսական ճգնաժամի սկսելուն պես ներքին շուկան ստացավ բոլորովին նոր նշանակություն:
Ճապոնիայի օրինակը
Կան որոշ ընդհանուր գծեր չին-ամերիկյան ներկայիս առևտրային հարաբերությունների և 1980-ականների ճապոնա-ամերիկայն առևտրային հարաբերությունների միջև։ 1970-80-ական թվականների ընթացքում ճապոնական արդյունաբերական արտադրանքը զգալիորեն գերազանցում էր ներքին կարիքները, և Ճապոնիան փակեց իր սեփական շուկայի մեծ մասը ԱՄՆ-ից ներմուծումների համար: 1980-ականների կեսերից մինչև 80-ականների վերջն ընկած ժամանակահատվածը աչքի էր ընկնում երկու երկրների միջև ծայրահեղ լարվածությամբ։ Միացյալ Նահանգները հանդես եկավ հաշվեհարդարի լուրջ սպառնալիքներով, սակայն դրանք չիրականացան՝ թերևս երկու հիմնական պատճառով։ Առաջին՝ Ճապոնիան ԱՄՆ-ի ռազմավարական դաշնակիցն էր։ Վլադիվոստոկը փակելու անհրաժեշտությունը, որը պահանջում էր համագործակցություն Ճապոնիայի հետ, վերջնական արդյունքում ավելի կարևոր էր, քան ԱՄՆ-ի և Ճապոնիայի միջև առևտրային անհավասարակշռությունը։ Երկրորդ՝ 1980-ական թթ․ վերջին ճապոնական տնտեսությունը սկսվեց քանդվել։ Արդյունաբերական այլ կենտրոնների կողմից մրցակցությունը ստիպեց Ճապոնիային իջեցնել իր արտահանման գները, որն իր հերթին նվազեցրեց եկամտի չափերը և թուլացրեց բանկային համակարգը, որի վրա հիմնված էր Ճապոնիայի արտահանման արդյունաբերությունը։ Բանկերը երերացին և փլուզվեցին, ինչը նշանակում է, որ ճապոնական արտադրողները այևս չէին կարող արտահանել այն մակարդակի, ինչը նախկինում էր։
Սակայն, մինչև բանկերի սնանկացումը, ԱՄՆ-ում տիրում էին ծայրահեղ հակաճապոնական տրամադրություններ՝ կապված ճապոնական արտադրամասերում աշխատատեղերի կորուստների հետ։ Այսօր մենք տեսնում ենք նմանատիպ արձագանքեր չինացիների հասցեին։ Բացի այդ, Չինաստանն այսօր բախվում է ինտենսիվ մրցակցության, ինչպես նաև գնիջեցման հետ՝ փորձելով մուտք գործել այլ բարձր մրցունակ տեխնոլոգիական շուկաներ։
Այնուամենայնիվ, կա հիմնարար տարբերություն Չինաստանի և Ճապոնիայի միջև։ Ճապոնիան ռազմավարական նշանակություն ուներ ԱՄՆ-ի համար, ինչը որոշ չափով օգնեց զսպել տնտեսական ցնցումները։ Չինաստանը ոչ միայն ԱՄՆ-ի համար ռազմավարական ակտիվ չէ, այլև ավելի ու ավելի է դիտվում է որպես ռազմավարական սպառնալիք։ Ամեն դեպքում, չինացիները շեշտել են իրենց աճող ռազմական ունակությունները, ինչը նշանակում է, որ ԱՄՆ-Չինաստան հարաբերություններում բացակայում է այն զսպիչ մեխանիզմը, որը գոյություն ուներ ճապոնա-ամերիկյան հարաբերություններում։ Պեկինը, միևնույն ժամանակ լինելով տնտեսական և ռազմական սպառնալիք, տարբեր արձագանքներ է առաջացնում Վաշինգտոնի կողմից։
Սակայն պետք է նշել, որ Չինաստանը հետևում էր ճապոնական ռազմավարությանը ԱՄՆ-ի հետ հարաբերություններում։ Այն անցկացրեց բազմաթիվ հանդիպումներ, որոնք ավարտվեցին անարդյունք։ Քանի որ թվում էր՝ չկային որևէ լծակներ, որոնք կարող էին ստիպել Չինացիներին փոխել իրենց քաղաքականությունը, ԱՄՆ-ի բազմաթիվ վարչակազմեր պարզապես շարունակում էին վարել բանակցություններ, որոնք արդյունքում ոչնչի չէին հանգեցնում։ Այս բանակցություններում չինացիներին օգնեցին ԱՄՆ-ի խոշոր ընկերությունների կողմից Չինաստանում կատարված խոշոր ներդրումները, որոնք Վաշինգտոնին դրդեցին կայուն հարաբերություններ պահպանել Պեկինի հետ: Բայց մինչ այդ ընկերությունները օգուտ էին քաղում Չինաստանի հետ հարաբերություններից, ու միշտ էլ կասկածի տակ էր դրվում այն հարցը՝ արդյոք ԱՄՆ-ի տնտեսությունը ևս օգտվում է, թե ոչ: Նրանք Չինաստանում էին՝ օգտվելու էժան չինական աշխատուժից, բայց դրանով հանդերձ նրանք փակեցին ԱՄՆ-ի գործարանները և ազատվեցին իրենց ամերիկացի աշխատողներից: Սա օգնեց նրանց արդյունքի հասնել, սակայն ստեղծված հարստությունը մնաց Չինաստանում:
Տեղաշարժ
Նախորդ վարչակազմերում ԱՄՆ-ի ձեռնարկությունների համար արտադրության արտաքին ռեսուրսների ներգրավումը դժվարացնում էր չինացիների դեմ գործողություններ իրականացնելը: Բայց 2008 թվականի ֆինանսական ճգնաժամից հետո նախկինում հզոր արդյունաբերական աշխատավոր դասի զանգվածային տեղահանումը ստեղծեց բնակչության մեծ ու զայրացած հատված, որը դարձավ քաղաքականապես նույնքան հզոր, որքան ամերիկյան բիզնեսները, որոնք գործում էին Չինաստանում: Անարդյունավետ բանակցությունները պարզապես շարունակելու տարբերակը, որոնք ոչ մի ազդեցություն չեն թողել Չինաստանի քաղաքականության վրա, աստիճանաբար հօդս ցնդեց։
Այսպիսով՝ Թրամփի վարչակազմը օգտագործել է սակագները՝ փորձելով ստիպել չինացիներին բացել իրենց շուկաները Միացյալ Նահանգների մրցակցության համար։ Խնդիրն այն է, որ չինական տնտեսությունը ի վիճակի չէ ընդունել նման մրցակցություն։ Ֆինանսական ճգնաժամը լրջորեն ազդեց Չինաստանի արտահանման արդյունաբերության վրա, քանի որ համաշխարհային տնտեսական անկումը նվազեցրեց չինական ապրանքների նկատմամբ ախորժակը։ Դա մեծապես վնասեց չինական տնտեսությանը՝ մղելով այն հավասարակշռությունից դեպի ճգնաժամ, որը դեռևս նկատվում է Չինաստանում: Չինաստանի համար այս խնդրի հիմնական լուծումը ներքին սպառման բարձրացումն էր․ խնդիր, որն իրավացիորեն դժվար էր՝ կապված Չինաստանում հարստության բաշխման, սպառողական վարկը զանգվածաբար բարձրացնելու ֆինանսական շուկաների անկարողության հետ, ինչպես նաև այն փաստի պատճառով, որ չինական արդյունաբերությունը կողմնորոշված էր թիրախավորելու ավելի շատ օտարերկրյա, քան ներքին սպառողներին։ Չինացի գյուղացիներին iPad-ներ վաճառելը հեշտ չէ։
Չինաստանի շուկա ԱՄՆ-ին մուտք գործելու թույլտվության տրամադրումը կլիներ ցավալի, եթե ոչ աղետալի: Չինական ներքին շուկան միակ ցամաքային պահոցն էր, որն ուներ Չինաստանը, և ԱՄՆ-ի՝ ավելի մեծ հասանելիություն ունենլու պահանջներն անհնար էր բավարարել: Չինացիները արձագանքեցին ԱՄՆ-ի սակագների դեմ, սակայն այն թույլ էր և ոչ համարժեք։ Չինաստանը իր ՀՆԱ-ի 4 տոկոսը ստանում է ԱՄՆ արտահանումներից։ Մինչ դեռ Միացյալ Նահանգները ստանում է ընդամենը 0․5 տոկոս Չինաստան արտահանումներից։ Չինաստանը կարող է շատ ավելի քիչ վնաս հասցնել Միացյալ Նահանգներին, քան ԱՄՆ-ը Չինաստանին։ Թրամփի վարչակազմի կողմից սակագների կիրառման քաղաքականության քննադատները ցույց կտան, որ սակագների պատճառով տարբեր ընկերություններ կամ գործարաններ վնասներ են կրել, և այդ քննադատությունները հիմնավոր են, սակայն դրանք ցույց չեն տալիս պատկերն ամբողջապես:
Չինացիները պատասխանեցին՝ իջեցնելով յուանի արժեքը՝ դրանով իսկ ավելի էժան դարձնելով արտահանումը։ Այս ռազմավարությունը գործում է կարճաժամկետ հեռանկարում, բայց քանի որ այն մեծացնում է նավթի նման ապրանքների գինը, երկարաժամկետ հեռանկարում այն լուծում չէ: Այս քաղաքականությունը նաև ուժեղացրել է այն մարդկանց դիրքերը, ովքեր ասում են, որ Չինաստանը մանիպուլացնում է իր արժույթը, որպեսզի ուժեղացնի իր դիրքերը արտահանողի կարգավիճակում: Կարևոր է հիշել, որ սա նոր մեղադրանք չէ. Օբամայի վարչակազմը ագրեսիվ էր այս հարցում, սակայն հետ էր մնում պատասխան գործողությունից: Թրամփի վարչակազմը նույնպես կրկնել է նախկին պահանջները և օգոստոսի սկզբին պաշտոնապես Չինաստանին անվանել է արժութային մանիպուլյատոր:
Վերջերս Թրամփը սպառնացել է դիմել ավելի խիստ գործողությունների․ ստիպել Չինաստանում գործող ամերիկյան ընկերություններին վերադառնել Միացյալ Նահանգներ։ Դրա համար կա իրավական մի նախադեպ, սակայն, եթե Միացյալ Նահանգները դիմի այդ քայլին, այն կվիճարկվի դատարաններում երկար ժամանակ։ Նման քայլը կդառնա լուրջ սպառնալիք ամերիկյան բիզնեսների համար, հնարավոր է նաև ավելի մեծ, քան Չինաստանի համար։ Քաղաքականորեն այս քայլն ուժեղացնում է Թրամփի դիրքերն այն ամերիկացիների շրջանակներում, ովքեր իրենց սեփական տնտեսական դժվարությունների պատճառը տեսնում են Չինաստանին աշխատանքներ պատվիրակելու մեջ։ Եվ ահա, որքան մոտենում են ընտրությունները, այնքան պարզ է դառնում Թրամփի սպառանալիքի քաղաքական ռազմավարությունը։ Նույնը վերաբերում է նաև Չինաստանի նկատմամբ ԱՄՆ-ի ճնշումերին։ Չինաստանում գործող արտասահմանյան բարձր տեխնոլոգիական կազմակերպությունները չինացիների համար նորագույն տեխնոլոգիաների հասանելիության խոշոր խողովակ են եղել։
Աշխարհաքաղաքականությունը բաղկացած է քաղաքականությունից, տնտեսությունից և ռազմական հարցերից: Համեմատելով Չինաստանը և Ճապոնիան՝ մենք տեսնում ենք այս երեքը գործի մեջ։ Ճապոնիայի պարագայում ռազմական նկատառումները գերակա էին մյուս երկուսի նկատմամբ և սահմանափակում էին ԱՄՆ-ի գործողությունները։ Չինաստանի դեպքում քաղաքականությունը և տնտեսությունը դրդում են ԱՄՆ-ին գործողությունների դիմել, մինչդեռ չկան ռազմական նկատառումներ ԱՄՆ-ին հետ պահելու համար։ Եթե չինացիները որոշեն հակադարձել ռազմականորեն, ապա ավելի լավ է, որ նրանք այդպես վարվեն հիմա, երբ թույլ են, քան հետո, երբ կլինեն ավելի ուժեղ։ Աշխարհաքաղաքականության տրամաբանությունը հանգեցրեց մեզ այս կետին։ Եվ Միացյալ Նահանգները դժվար թե կանգ առնի առանց զիջումների, որոնք Չինաստանը չի կարող անել։
Թարգմանիչ՝ Տաթև Ղազարյան (Tatev Ghazaryan) © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: