Չոմսկին և Պոլինը․ COVID-19-ից բուժվելու համար մենք պետք է
պատկերացնենք այլ աշխարհ
Կորոնավիրուս հիվանդությունը աշխարհում հանպատրաստից բռնկվեց։ Ակնկալվում է, որ համաճարակի տնտեսական, սոցիալական և քաղաքական հետևանքներն աղետալի կլինեն, չնայած 20 (G20) խոշոր տնտեսությունների ղեկավարների վերջին խոստումներին, այն է՝ 5 տրիլիոն դոլար ներարկել համաշխարհային տնտեսության մեջ տնտեսական աճը խթանելու համար։
Բայց ի՞նչ դասեր մենք կարող ենք քաղել այս համաճարակից։ Արդյո՞ք կորոնավիրուսային ճգնաժամը կհանգեցնի հասարակության կազմակերպման մի նոր ձևի, որը կբխի սոցիալական և քաղաքական կարգերից, որտեղ եկամուտը մարդկությունից առավել կարևոր չի լինի։
Truthout-ի այս բացառիկ հարցազրույցում հասարակական մտավորական Նոամ Չոմսկին և տնտեսագետ Ռոբերտ Պոլինը անդրադարձան այս հարցերին։
Պոլիխրոնի: Նոա՛մ, որո՞նք են այն նշանակալի դասերը, որ մենք կարող ենք քաղել կորոնավիրուսի հետևանքով առաջացած համաշխարհային առողջապահական ճգնաժամից:
Նոամ Չոմկսի։ Գիտնականները դեռ վաղուց կանխատեսել էին այս համաճարակը, սկսած 2003թ.-ի ծանր ընթացքով սուր շնչառական համախտանիշից (SARS), որը հարուցվել էր COVID-19-ին նման մեկ այլ կորոնավիրուսի պատճառով: Նրանք նաև կանխատեսում են, որ հավանաբար կլինեն առավել վատ համաճարակներ։ Եթե մենք ուզում ենք կանխել հետագա համաճարակները, պետք է պարզենք այս ամենի աղբյուրը և ուղղենք սխալները։ Ես կկենտրոնանամ Միացյալ Նահանգների վրա:
Հիմնական գործոնները բավականաչափ պարզ են: Վնասի աղբյուրը շուկայի խոշոր ձախողումն էր, որը էլ ավելի սրվեց նեոլիբերալ դարաշրջանի կապիտալիզմի պատճառով։ ԱՄՆ-ում կան առանձնահատկություններ՝ սկսած նրա աղետալի առողջապահական համակարգից և սոցիալական թույլ դասակարգումից, մինչև նախաձեռնություն, որը ստանձնել է դաշնային կառավարությունը կտրուկ փոփոխություններ իրականացնելու համար։
Ծանր ընթացքով սուր շնչառական համախտանիշի (SARS) համար պատասխանատու վիրուսը արագորեն հայտնաբերվեց։ Պատվաստանյութեր ստեղծվեցին, բայց փորձարկման փուլ չիրականացվեց։ Դեղագործական ընկերությունները քիչ հետաքրքրություն ցուցաբերեցին․ նրանք արձագանքեցին շուկայի ազդանշաններին, սակայն շահույթը շատ քիչ էր, որպեսզի ռեսուրսներ տրամադրվեին սպասվող աղետը կանխելու համար։ Այդ հիվանդության ժամանակ առնչվում էին հետևյալ խնդիրներին՝ օդափոխիչների պակաս, բժշկական հզորությունների պակաս (այդքան մարդ սպասարկելու առումով), ինչի հետևանքով բժիշկներն ու բուժքույրերը ստիպված էին որոշել, թե ում սպանել, և ում ողջ թողնել։
Օբամայի վարչակազմը հասկացել էր հնարավոր խնդիրը: Նրանք պատվիրեցին բարձրորակ, բայց ցածրարժեք օդափոխիչներ փոքր ընկերությունից, որը հետագայում գնվեց մի մեծ ընկերության՝ Քովիդիենի կողմից։ Վերջինս հետաձգեց նախագիծը ակնհայտորեն հենց այն պատճառով, որ այդ արտադրանքը կարող էր մրցակցել իր սեփական բարձրարժեք օդափոխիչների հետ։ Հետագայում ընկերությունը տեղեկացրեց կառավարությանը, որ ցանկանում է չեղարկել պայմանագիրը, քանի որ դա բավականին եկամտաբեր չէր։
Դե՜, նորմալ կապիտալիսատական տրամաբանություն։ Բայց այդ պահին, նեոլիբերալ պաթոլոգիան մեկ այլ կործանիչ հարված հասցրեց։ Կառավարությունը կարող էր քայլեր ձեռնարկել, բայց դա արգելված էր Ռոնալդ Ռեյգանի ուսմունքի պատճառով։ Այն է` կառավարությունը խնդիր է, ոչ թե` լուծում։ Այնպես որ, ոչինչ հնարավոր չէր անել։
Պետք է մի պահ դադար առնենք, որ խորհենք բանաձևի նշանակության մասին։ Գործնականում, դա նշանակում է, որ կառավարությունը լուծում չէ այն դեպքում, երբ վտանգված է բնակչության բարեկեցությունը, բայց դա միանշանակ լուծում է մասնավոր հարստության և կորպորատիվ իշխանությունների խնդիրների համար: Գրառումը միանգամայն Ռեգանն է կատարել, և այդ ժամանակից ի վեր դրա վերանայման անհրաժեշտությունը չի եղել։
Նեոլիբերալ ուսմունքները նույնպես մշակվեցին տնտեսության մասնավոր հատվածի համար։ Բիզնեսը պահանջում է «արդյունավետություն», այսինքն՝ առավելագույն շահույթ։ Մասնավորեցված առողջապահական համակարգի համար այն նշանակում է կարողությունների ամբողջ ծավալով բեռնվածություն, որը պարզապես բավարար է հարմարվելու նորմալ հանգամանքներին։
Բիզնեսի այս ստանդարտ սկզբունքները մեծ ազդեցություն են ունենում ամբողջ տնտեսության վրա։ Այս մտահոգություններից ամենալուրջը կլիմայական ճգնաժամն է, որը ստվերի տակ է գցում ներկայիս վիրուսային ճգնաժամը։ Հանածո վառելիքի արտադրությամբ զբաղվող ընկերությունները գործում են շահույթը առավելագույնի հասցնելու համար, ոչ թե թույլ տալու, որ հասարակությունը գոյատևի․ անտարբերության հետևանք։ Նրանք անընդհատ ձգտում են նոր նավթահանքեր շահագործել։ Նրանք չեն վատնում ռեսուրսները կայուն էներգիայի վրա և ապամոնտաժում են շահավետ կայուն էներգետիկ նախագծերը, քանի որ կարող են ավելի շատ գումար վաստակել՝ արագացնելով զանգվածային ոչնչացումը։
Սպիտակ տունը կրակի վրա բենզին է լցնում՝ առավելագույնի հասցնելով հանածո վառելիքի օգտագործումը և համապատասխանաբար փոփոխելով օրենսդրական կարգավորումները։
Դավոսում անցկացվող համաշխարհային տնտեսական ֆորումի ներկայացուցիչների (Դավոսի ամբոխի)՝ «տիեզերքի տերերի» արձագանքը ուսանելի է: Նրանք չեն սիրում Թրամփի գռեհկությունը, ինչը ապականում է քաղաքակիրթ մարդու կերպարը, որը նրանք ձգտում են ստեղծել: Բայց նրանք ծափահարում են նրան եռանդուն կերպով, երբ նա վերամբարձ ելույթ է ունենում՝ ընդունելով, որ հստակ պատկերացում ունի գրպաններ լցնելու, այսինքն՝ տրամադրվող օգնությունը, միջոցներն ավելի հասցեական, թիրախավորված ու ճիշտ իրականացնելու վերաբերյալ։
Այս ամենը կատարվում է ներկայումս, և քանի դեռ չի նկատվում գործունեության ուղղությունների կամ սկզբունքների արմատական փոփոխություն, ուրեմն այն, ինչ մենք տեսնում ենք, թեթևակի պատկերացում է գալիք գործողությունների վերաբերյալ։
Այն ժամանակ բավարար ապացույցներ կային, որ համաճարակի վտանգը մոտենում է: Թրամփը պատասխանեց իրեն բնորոշ ձևով։ Իր կառավարման ընթացքում, կառավարության առողջապահական բաղադրիչներին ուղղված բյուջեները կրճատվեցին: Ուսումնասիրությունների համաձայն՝ «2 ամիս առաջ, երբ նոր կորոնավիրուսը սկսեց մահացու կերպով տարածվել Չինաստանի Ուհան քաղաքում, Թրամփի վարչակազմը դադարեցրեց համաճարակի վաղ նախազգուշացման ծրագրին 200 միլիոն դոլար ուղղելու ծրագիրը, որն ուղղված էր Չինաստանի և այլ քաղաքների գիտնականներին պատրաստելուն, որպեսզի հայտնաբերեն հետևյալ սպառնալիքի լուծումը»։
Ֆինանսավորման կրճատման գործընթացները զարմանալիորեն շարունակվում էին, համաճարակի՝ ամբողջ ուժով բռնկվելուց հետո։ Փետրվարի 10-ին Սպիտակ տունը հրապարակեց իր նոր բյուջեն՝ առողջապահական համակարգին (և ցանկացած այլ բան, որից կարող էր օգտվել բնակչությունը) ուղղված ծախսերի կրճատումներով (ցանկացած բան, որը կարող էր շահույթ բերել բնակչությանը): Սակայն, միևնույն ժամանակ, «բյուջեն խթանում էր Միացյալ Նահանգներում հանածո վառելիքի էներգիայի, ներառյալ բնական գազի և հում նավթի արտադրության աճը»։
Գուցե կան խոսքեր, որոնք կբնութագրեին համակարգային չարակամությունը, չգիտեմ։ Ամերիկացիները նույնպես Թրամփի արժեքների թիրախում են։ Չնայած Կոնգրեսի և մասնագետների կողմից կրկնվող խնդրանքներին՝ Թրամփը կիրառության մեջ չդրեց նշված օրենքը, որը թույլ կտար հրամանների միջոցով ընկերություններին ստիպել զբաղվել խիստ անհրաժեշտ սարքավորումների արտադրությամբ՝ պնդելով, որ դա վերջին տարբերակն է, և, որ համաճարակի համար Պաշտպանության նախարարությանը որևէ բան խնդրելը նման կլիներ երկիրը Վենեսուելային վերածելուն։ Բայց փաստացի The New York Times -ը նշում է, որ Պաշտպանության նախարարությունը Թրամփի նախագահության տարիներին բազմաթիվ անգամներ գործարկվել է այս օրենքը զինվորականության պաշտպանության համար։ Ինչ-որ կերպ երկիրը կարողացավ հաղթահարել այս հարձակումը «ձեռնարկությունների ազատ համակարգի» շնորհիվ։
Բավական չէր անհրաժեշտ բժշկական սարքավորումները ձեռք բերելուց հրաժարվելը: Սպիտակ տունը նաև համոզված էր, որ սարքավորումները կսպառվեին։ Համաձայն կոնգրեսական Քեթի Փորթերի կողմից կառավարության առևտրի տվյալների ուսումնասիրության՝ հունվար-փետրվար ամիսներին ԱՄՆ օդափոխիչների արտահանման արժեքն աճել է 22,7 տոկոսով, և 2020 թվականի փետրվարին «ԱՄՆ-ի դիմակների արտահանման արժեքը 1094 տոկոսով ավելի բարձր էր, քան 2019 թվականի ամսական միջին ցուցանիշը»:
Ուսումնասիրությունը շարունակվում է․
Գրեթե վերջերս` մարտի 2-ին, Թրամփի վարչակազմը խրախուսում էր ամերիկյան ձեռնարկություններին մեծացնել բժշկական պարագաների արտահանումը, հատկապես Չինաստան: Այս ժամանակահատվածի ընթացքում, ԱՄՆ կառավարությունը տեղյակ էր նոր կորոնովիրուսի վնասակարության, այդ թվում՝ լրացուցիչ հակագազերի և դիմակների անհրաժեշտության մասին։
Գրելով The American Prospect-ին՝ Դեյվիդ Դայենը մեկնաբանում է. «Արտադրողներն ու միջնորդները գումար են վաստակել տարվա առաջին երկու ամիսներին՝ երկրից բժշկական պարագաներ արտահանելով, իսկ հաջորդ երկու ամիսներին նրանք ավելի շատ գումար կվաստակեն՝ դրանք հետ վերադաձնելով։ Առևտրի անհավասարակշռությունը գերակա էր ինքնաբավության և ճկունության նկատմամբ»։
Գալիք վտանգների մասին այլևս կասկած չկար։ Հոկտեմբերին բարձր մակարդակի ուսումնասիրությամբ պարզվեց համաճարակի սպառնալիքների բնույթը: Դեկտեմբերի 31-ին Չինաստանը Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությանը տեղեկացրեց թոքաբորբի նման ախտանիշների բռնկման մասին: Մեկ շաբաթ անց, հաղորդեց, որ գիտնականները դա համարում են կորոնավիրուս, և հաջորդականացրեց գենոմը՝ կրկին տեղեկատվություն տրամադրելով հասարակությանը։ Մի քանի շաբաթ շարունակ Չինաստանը չէր բացահայտում ճգնաժամի մասշտաբը՝ հետագայում պնդելով, որ ձգձգումը տեղի է ունեցել տեղական չինովնիկների կողմից կենտրոնական իշխանություններին չտեղեկացնելու պատճառով․ մի պնդում, որը հաստատվել է ԱՄՆ վերլուծաբանների կողմից։
Այն, ինչ կատարվում էր Չինաստանում, շատ լավ հայտնի էր: Հատկապես հայտնի էր ԱՄՆ հետախուզությանը, որը հունվար-փետրվար ամիսների ընթացքում թակում էր Սպիտակ տան դռները՝ փորձելով զրուցել նախագահի հետ, բայց ապարդյուն։ Նա կա՛մ խաղում էր գոլֆ, կա՛մ գովում էր իրեն հեռուստատեսությամբ այն բանի համար, որ վտանգից խուսափելու համար ավելին էր արել, քան աշխարհում որևէ մեկը։
Միայն հետախուզությունը չէր, որ փորձում էր մուտք գործել Սպիտակ տուն։ Ինչպես The New York Times-ն է հաղորդում. «Հունվարի վերջին Սպիտակ տան բարձրաստիճան խորհրդական Պիտեր Նավարոն կտրուկ նախազգուշացրեց Թրամփի վարչակազմի պաշտոնյաներին, որ կորոնավիրուսային ճգնաժամը ԱՄՆ-ի համար կարող է արժենալ տրիլիոն դոլար, և միլիոնավոր ամերիկացիներին հիվանդության առաջ կկանգնեցնի կամ մահվան դուռը կհասցնի`․․․ վտանգի ենթարկելով միլիոնավոր ամերիկացիների․ (ինչպես նշված Է վերևում) տեղեկատվությունը ստացվել է Չինաստանից»։
Ապարդյուն։ Ամիսներն աննկատ անցան, մինչդեռ հարգելի առաջնորդը մեկը մյուսի հետևից հեքիաթներ էր պատմում՝ պաշտպանելով Հանրապետականներին և ողջունելով նրանց կողմից արված յուրաքանչյուր քայլ։
Երբ փաստերը վերջապես անժխտելի դարձան, Թրամփը հավաստիացրեց աշխարհին, որ նա համաճարակը հայտնաբերած առաջին մարդն էր, և ամեն ինչ իր վերահսկողության տակ էր։ Ողջ ընթացքում, այդ ներկայացումը կրկնում էին իրեն շրջապատող պնակալեզները: Դա կրկնվում էր նաև Fox News-ին տված իր հարցազրույցում, որը նույնպես, կարծես թե, ծառայում է որպես տեղեկատվության և գաղափարների աղբյուր։ Հետաքրքիր զրույց էր։
Դրանցից ոչ մեկը անխուսափելի չէր։ Միայն ԱՄՆ հետախուզությունը չէր, որ հասկացավ Չինաստանի տված վաղ տեղեկատվությունը։ Չինաստանի ծայրամասային շրջանի երկրները` Թայվան, նաև Հարավային Կորեան, Հոնկոնգը և Սինգապուրը, միանգամից արձագանքեցին ու համապատասխան միջոցառումներ ձեռնարկեցին: Նոր Զելանդիան միանգամից մեկուսացում սկսեց և, կարծես թե, իրականում վերացրեց համաճարակը։
Եվրոպայի մեծ մասը վնասվեց, բայց լավ կազմակերպված հասարակությունները դիմադրեցին։ Գերմանիան աշխարհում գրանցված մահացության ամենացածր ցուցանիշն ունի։ Նույնը կարելի է ասել Նորվեգիայի և մի քանի այլ երկրների համար։ Եվրամիությունը բացահայտեց իր քաղաքակրթության մակարդակը՝ հրաժարվելով թույլ տալ ավելի լավ զարգացած երկրներին օգնել մյուսներին։ Բարեբախտաբար, նրանք կարող էին հույս դնել Կուբայի վրա, քանի որ Կուբան տրամադրեց բժիշկներ, իսկ Չինաստանը՝ բժշկական սարքավորումներ։
Ողջ ընթացքում շատ բաներ կար սովորելու կապիտալիզմի ինքնակործան առանձնահատկությունների և նեոլիբերալիզմի պատճառած հավելյալ վնասների մասին։ Ճգնաժամի պատճառով որոշումները բավականին դժվարությամբ են կայացվում։
ԱՄՆ-ի համար կան հատուկ դասեր։ Ինչպես արդեն նշվեց, ԱՄՆ-ն սոցիալական արդարության միջոցառումների OECD-ի մշակած սոցիալական արդարության սանդղակում գտնվում է շատ ցածր դիրքերում։ ԱՄՆ առողջապահական համակարգը աղետ է` այլ երկրների համեմատությամբ մեկ շնչի հաշվով առողջապահական ծախսերը կրկնակի ավել են կազմում։ Պատճառ չկա այդ ամենին հարմարվելու։ Վստահաբար եկել է ժամանակը այլ երկրների մակարդակին հասնելու, և մարդկային ու արդյունավետ համընդհանուր առողջապահական համակարգ ստեղծելու համար։
Ճգնաժամի պատճառով որոշումները բավականին դժվարությամբ են կայացվում։
Կան այլ պարզ քայլեր, որոնք կարելի է միանգամից ձեռնարկել: Կորպորացիաները նորից կշտապեն բարեխիղճ քաղաքականություն վարել։ Պետք է սահմանվեն խիստ պայմաններ. ոչ մի բոնուս կամ վճարումներ ճգնաժամի ընթացքում ղեկավարների համար, բաժնետոմսերի հետգնման մշտական արգելք, hհասարակության կողոպուտի ռեժիմները, որոնք տատանվում են տասնյակ տրիլիոնավոր դոլարների։ Դա իրագործելի՞ է։ Հստակորեն։ Օրենքն այդպես էր և կիրառվեց նախքան Ռեյգանի ռեժիմը։ Նրանք նաև պետք է պահպանեն ներկայիս աշխատավարձը։
Կան հետագայում կատարվելիք կարճաժամկետ, բազմաթիվ քայլեր, որոնք բավականին իրագործելի են և կարող են ընդլայնվել: Բայց այդ ամենից զատ, ճգնաժամը հնարավորություն է տալիս վերանայել և վերափոխել մեր աշխարհը: Ղեկավարները նվիրվածությամբ կատարում են հանձնարարականները, և, եթե նրանք չհակադրվեն և չճնշվեն ներգրավված հայտնի ուժերից, մենք կհայտնվենք շատ ավելի տգեղ աշխարհում, որը, գուցե և, երկար չգոյատևի։
Ղեկավարները մտահոգված են։ Բարձրաստիճան պաշտոնյաները հայտարարում են, որ, եթե ամեն ինչ մնա իրենց ղեկավարության տակ, բոլորի բարեկեցությունը և անվտանգությունը ապահովված կլինի։ Ժամանակն է, որ կորպորատիվ մշակույթը և պրակտիկան ավելի բարեխիղճ դառնան, հայտարարում են նրանք։ Դա վերաբերում է ոչ միայն բաժնետերերին (հիմնականում շատ հարուստ), այլև շահագրգիռ կողմերին` աշխատողներին և համայնքին: Դա հունվար ամսին Դավոսի վերջին համաժողովի առաջատար թեման էր:
Նրանք մեզ չեն հիշեցնում, որ մենք նախկինում լսել ենք այս ամենը։ 1950-ական թվականների արտահայտությունը «հոգևոր կորպորացիա» էր: Ինչքան էլ հոգևոր լիներ, երկար ժամանակ չպահանջվեց այն բացահայտելու համար։
Պոլիխրոնի։ Բո՛բ, կարո՞ղ եք օգնել մեզ պարզել կորոնավիրուսի տնտեսական հետևանքները։ Որքա՞ն ծանր կլինի սոցիալ-տնտեսական ազդեցությունը, և ո՞վ ամենաշատը կտուժի։
Ռոբերտ Պոլին։ COVID-19-ի հետևանքով առաջացած տնտեսական փլուզման արագությունը առանց պատմական նախադեպի է։
Ապրիլի 4-ի մեկ շաբաթվա ընթացքում 6.6 միլիոն մարդ ներկայացրեց նախնական հայտ գործազրկության ապահովագրություն ստանալու համար: Դրանից մեկ շաբաթ առաջ 6.9 միլիոն մարդ էր ներկայացրել հայտ, իսկ դրան նախորդող շաբաթվա ընթացքում՝ 3.3 միլիոն մարդ։ Նախկինում, այս 3 շաբաթներից զատ, հայտ ներկայացրած մարդկանց ամենամեծ քանակը 1982թ.-ի հոկտեմբերին էր, Ռոնալդ Ռեգանի նախագահության ժամանակ, երբ կրկնակի խորը ճգնաժամ էր սկսվել։ Այդ ժամանակ, հայտերի ռեկորդային քանակը հասավ 650.000-ի։ Այս անհամամասնությունը խիստ նկատելի է, երբ նույնիսկ այն բանից հետո, երբ հաշվի է առնվում ԱՄՆ աշխատուժի հարաբերական չափn այսօր` 1982թ․-ի համեմատ։ 1982թ.-ին գործազրկության ապահովագրության 650.000 հայտերը կազմում էին ԱՄՆ աշխատուժի 0.6%-ը: 6.6 միլիոն մարդիկ, որոնք հայտ էին ներկայացրել ապրիլ ամսվա առաջին շաբաթվա ընթացքում և 6.9 միլիոն մարդիկ, որոնք հայտ էին ներկայացրել դրանից մեկ շաբաթ առաջ, հավասարապես կազմում էին ԱՄՆ աշխատուժի 4%-ը։ Որպես աշխատուժի տոկոսային հարաբերություն` գործազրկության համար ներկայացված շաբաթվա հայտերը 7 անգամ ավել էին 1982թ.-ի հայտերից։ Անցած երեք շաբաթվա ընթացքում գործազրկության ապահովագրության հայտերի ավելացումը գործազուրկ մարդկանց քանակը հասցրեց 16.8 միլիոն մարդու, որը կազմում է ԱՄՆ աշխատուժի ավելի քան 10 տոկոսը: Ակնկալվում է, որ այս ցուցանիշը կշարունակի աճել գալիք շաբաթների ընթացքում` գործազրկության տոկոսը հասցնելով 20%-ի, մի ցուցանիշ, որը չի եղել 1930-ական թվականների Մեծ ճգնաժամի տարիներին։
COVID-19-ի հետևանքով առաջացած տնտեսական փլուզման արագությունը առանց պատմական նախադեպի է։
Գործազուրկների դրությունը ԱՄՆ-ում դեռևս վատ է, քանի որ նրանց մեծ մասը իրենց գործատուների շնորհիվ ուներ առողջության ապահովագրության փաթեթ։ Այդ ապահովագրությունն այլևս չկա: Այն օրինագիծը, որը Թրամփը ստորագրել էր մարտի 27-ին, վարակվածների բուժման համար որևէ միջոց չի տրամադրում։ Peterson-Kaiser ընտանիքի հիմնադրամը հայտնում է, որ բուժումը կարող է արժենալ մինչև 20.000 դոլար, և նույնիսկ գործատուների շնորհիվ առողջապահական ապահովագրություն ունեցող անձանց համար այն կարող է արժենալ մինչև 1300 դոլար, որը պետք է վճարվի իրենց գրպանից։ Այսպիսով, ԱՄՆ առողջապահական համակարգի անարդարության պատճառով կորոնավիրուսը վնաս է հասցնելու միլիոնավոր մարդկանց, այն դեպքում, երբ նրանք ամենաշատը ունեն դրա կարիքը։ Եթե Medicare for All առողջապահական նախագիծն այսօր կիրառության մեջ լիներ ԱՄՆ-ում, բոլորին կտրամադրվեր ապահովագրություն։
Ի հավելումն աշխատանքը կորցրած մարդկանց դրության` մենք պետք է նաև հասկանանք այն մարդկանց դրությունը, ովքեր շարունակում են աշխատել «առաջնագծում»։ Այս մարդիկ իրենց վտանգի տակ են դնում՝ հաճախելով աշխատավայր։ Հայ Ջին Ռոյի զեկույցում, Տնտեսական և քաղաքականության հետազոտությունների կենտրոնի հետազոտողներ Հայլի Բրաունը և Շոն Ֆրեմստադը նշում են, որ ավելի քան 30 միլիոն ԱՄՆ աշխատողներ (ԱՄՆ աշխատուժի մոտավորապես 20%-ը) աշխատում են առաջնագիծ համարվող վեց հայտնի արդյունաբերական ճյուղերում, որոնց աշխատանքը շարունակվում է դրության ընթացքում։ Այս աշխատողների շարքում են մթերային խանութների սպասավորները, բուժքույրերը, հավաքարարները, պահեստի աշխատողները և ավտոբուսների վարորդները։ Այս աշխատողների 65 տոկոսը կանայք են: Դրանց կեսը ցածր աշխատավարձ են ստանում և չունեն առողջության ապահովագրություն: Այս կարևոր աշխատակիցները իրենց դնում են վարակվելու բարձր ռիսկի տակ, և եթե նրանք իսկապես վարակվեն, նրանք կառնչվեն և՛ ֆինանսական, և՛ առողջապահական խնդիրներին։
Կորոնավիրուսը վնաս է հասցնում նաև Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների ցածր եկամուտ ունեցող աֆրիկյան համայնքներին։ Այսպիսով, Իլինոյսում կորոնավիրուսի հետևանքով մահացել է աֆրոամերիկացիների կեսից ավելին, այն էլ այն դեպքում, երբ նրանք կազմում են նահանգաբնակչության միայն 14 տոկոսը: Լուիզիանայում մինչ այժմ մահացածների 70 տոկոսը աֆրոամերիկացի է, մինչդեռ աֆրոամերիկացիները կազմում են բնակչության 32 տոկոսը։ Համեմատելի օրինակներ են առաջանում այլ նահանգներում: Այս թվերը արտացոլում են այն պարզ փաստը, որ ցածր եկամուտ ունեցող աֆրիկացի ամերիկացիները չունեն նույնպիսի միջոցներ սոցիալական հեռավորություն պահպանելու և տանից աշխատելու համար։
Թեպետ շատ խիստ են թվում պայմանները ԱՄՆ-ում և այլ զարգացած տնտեսություններում, այնուամենայնիվ դրանք միանգամից մեղմանում են, վարակը տարածվում է հենց Աֆրիկայի, Ասիայի, Լատինական Ամերիկայի և Կարիբյան ծովի ցածր եկամուտ ունեցող երկրներում։ Ի սկզբանե սոցիալական հեռավորության և ինքնամեկուսացման ռազմավարությունները, որոնք համեմատաբար արդյունավետ են եղել բարձր եկամուտ ունեցող երկրներում՝ դանդաղեցնելով վարակի ընթացքը, անհնար կլինի իրականացնել աղքատ թաղամասերում, ասենք՝ Դելիում, Նաիրոբիում կամ Լիմայում, քանի որ այդ համայնքների մարդիկ հիմնականում ապրում են շատ խիտ թաղամասերում:
Նրանք նաև ստիպված են հույսները դնել մարդաշատ հասարակական տրանսպորտի վրա ինչ-որ մի վայր հասնելու համար, ներառյալ իրենց աշխատավայր, քանի որ չեն կարող չաշխատել և ուղղակի տանը նստել։ Այս խնդիրն ավելի է բարդանում` աշխատանքային հանգամանքներից ելնելով։ Ցածր եկամուտ ունեցող շատ երկրներում աշխատանքային գործունեության շուրջ 70 տոկոսը ոչ պաշտոնական է, ինչը նշանակում է, որ աշխատողները չեն ստանում նպաստ, այդ թվում հիվանդության հետ կապված վճարովի արձակուրդ՝ տրամադրված իրենց գործատուների կողմից։ Ինչպես հայտնում են հնդիկ տնտեսագետներ C.P. Chandrasekhar-ը և Jayati Ghosh-ը, այս աշխատակիցները և իրենց ընտանիքները «ակնհայտորեն ամենախոցելին են ցանկացած տնտեսական անկման համար: Երբ նման անկումը առաջանում է աննախադեպ հասարակական առողջության աղետի հետևանքով, մտահոգությունները ակնհայտորեն բազմապատկվում են»։
Բացի այդ, ցածր եկամուտ ունեցող երկրները սկզբնական շրջանում սահմանափակել են հասարակական առողջապահական բյուջեները։ Նրանց նաև վնաս հասցրեց զբոսաշրջության փլուզումը, ինչպես նաև դրանց արտահանման եկամուտների և տրանսֆերտների կտրուկ անկումը։ Վերջին շաբաթների ընթացքում 85 երկիր արդեն իսկ դիմել են Արժույթի միջազգային հիմնադրամին կարճաժամկետ շտապ օգնության համար` մոտավորապես կրկնապատկելով այն թիվը, որը եղել է 2008թ.-ի ֆինանսական ճգնաժամի հետևանքով: Իրավիճակը հավանական է, որ էլ ավելի կվատթարանա:
Պոլիխրոնի։ Նոա՛մ, արդյո՞ք կորոնավիրուսը կսպանի գլոբալիզացիան։
Նոամ Չոմսկի։ Գլոբալիզացիան ինչ-որ ձևով վերադառնում է ամենավաղ պատմությանը։ Եվ դա կշարունակվի։ Հարցը հետևյալն է․ ի՞նչ ձևով։ Ենթադրենք, օրինակ, որ խնդիր է առաջանում ինչ-որ ձեռնարկություն Ինդիանայից տեղափոխել Մեքսիկայի հյուսիս: Ո՞վ է որոշում։ Նյու Յորքի թե՞ Չիկագոյի բանկիրները։ Կամ, գուցե, աշխատուժը և համայնքը, գուցե նույնիսկ մեքսիկացի գործընկերների հետ համատեղ: Մարդկանց շրջանում կան ամեն տեսակի միություններ, և դրանց միջև շահերի բախում։ Պետությունների շահադիտական պատկերը, որոնք մրցում են այն ժամանակ, երբ անհրաժեշտ է համագործակցություն համաշխարհային ճգնաժամի դեմ պայքարի համար, կարևորում է շահույթի վրա հիմնված գլոբալիզացիան ապամոնտաժելու և իրական ինտերնացիոնալիզմի կառուցման անհրաժեշտությունը, եթե իհարկե հնարավոր է խուսափել կործանումից։ Ճգնաժամը շատ հնարավորություններ է առաջարկում գաղափարական շղթաներից ազատվելու, մեկ այլ աշխարհ պատկերացնելու և այն ստեղծելու համար։
Կորոնավիրուսը, ամենայն հավանականությամբ, կփոխի խիստ փխրուն միջազգային տնտեսությունը, որը կառուցվել է վերջին տարիներին: Հավանական է, որ այս ամենը վերաձևափոխվի, բայց նորից մենք պետք է հարցնենք և պատասխանենք այն հարցին, թե ում ձեռքերում կլինի առաջնորդող իշխանությունը։
Որոշ քայլեր կան դեպի ինտերնացիոնալիզմ՝ ժողովրդին ծառայելու համար, ոչ թե՝ կենտրոնացված իշխանությանը։ Յանիս Վարուֆակիսը և Բերնի Սանդերսը հանդես եկան առաջադեմ միջազգայնականի կոչով՝ հակադրվելու Թրամփի՝ Սպիտակ տան կողմից կեղծված ռեակցիոն պետությունների միջազգայինությանը:
Նմանատիպ ջանքերը կարող են շատ ձևեր ունենալ: Միությունները դեռևս կոչվում են «միջազգայիններ»․ հիշեցում այն երազանքների մասին, որոնք չպետք է լինեն ապարդյուն և երբեմն այդպես չեն։ Պետական և ժողովրդական մակարդակներում առկա են միջազգային համերաշխության շատ տպավորիչ օրինակներ: Պետական մակարդակում ոչինչ չի համեմատվում կուբայական ինտերնացիոնալիզմի հետ. թե՛ Կուբայի բացառիկ դերը Հարավային Աֆրիկայի ազատագրման գործում՝ նկարագրված Պիերո Գլեեսիեսի կողմից, թե՛ 2005թ․-ի ավերիչ երկրաշարժից հետո Պակիստանում իր բժիշկների աշխատանքը, թե՛ այժմյան Եվրամիության ձախողումների հաղթահարումը։
Ժողովրդավարության մակարդակում ես որևէ այլ բան չգիտեմ համեմատելու 1980-ական թվականներին դեպի Կենտրոնական Ամերիկա ամերիկացիների հոսքի հետ, որի նպատակն էր օգնել Ռեյգանի ահաբեկչական պատերազմների զոհերին։ Ինչքան որ գիտեմ, իմպերիալիզմի պատմության մեջ դրա նման որևէ բան տեղի չի ունեցել։
Ճգնաժամը շատ հնարավորություններ է առաջարկում՝ ազատվելու գաղափարական շղթաներից, պատկերացնելու և ստեղծելու մեկ այլ աշխարհ։
Գոյություն ունեն գլոբալ փոխազդեցության և ինտեգրման տարբեր ձևեր: Դրանցից շատերը շատ գովելի են և պետք է ակտիվորեն հետամուտ լինել դրանց։
Պոլիխրոնի։ Ամբողջ աշխարհի կառավարությունները զանգվածային օգնության միջոցառումներով արձագանքում են կորոնավիրուսային տնտեսական անկմանը: ԱՄՆ-ում Թրամփի վարչակազմը պատրաստ է ծախսել 2 տրիլիոն դոլար, որը հաստատված է Կոնգրեսի կողմից: Բո՛բ, այսքանը բավակա՞ն է, և արդյո՞ք դա կսահմանի ԱՄՆ-ի պարտքի չափը։
Ռոբերտ Պոլին։ Օգնության ծրագիրը, որը Թրամփը ստորագրեց մարտին, ԱՄՆ-ի պատմության մեջ այդպիսի ամենամեծ ծրագիրն է: 2 տրիլիոն դոլարով այն կազմում է ԱՄՆ համախառն ներքին արդյունքի (ՀՆԱ) մոտավորապես 10 տոկոսը, որը կառավարությունը նպատակ ունի արագ բաշխել առաջիկա ամիսներին: Ի հակադրություն՝ 2009թ.-ին Օբամայի ֆինանսական օգնությունը երկու տարվա ընթացքում կազմում էր 800 միլիարդ դոլար կամ ՀՆԱ-ի մոտ 3 տոկոսը:
Չնայած իր աննախադեպ մեծությանը՝ հեշտ է տեսնել, որ ներկայիս օգնության ծրագիրը շատ քիչ է և այդքան էլ մեծ նշանակություն չի ունենա։ Մինչ դա հասկանալը, ամեն ինչ հանրագումարի բերելով, պարզում ենք, որ օգնությունը զանգվածային նվիրատվություն է անում ԱՄՆ խոշոր կորպորացիաներին և Ուոլ Սթրիթին, այսինքն՝ այն նույն մարդկանց, որոնք 11 տարի առաջ օգնություն են ստացել Օբամայից։ Վերևում նշեցի, որ այդ օգնության ծրագիրը չի տրամադրում որևէ առողջապահական աջակցություն COVID-19-ից տուժած անձանց։ Այն նաև շատ քիչ աջակցություն է տալիս վարակի դեմ պայքարող ինչպես առաջնագծային հիվանդանոցներին, այնպես էլ պետական և տեղական իշխանություններին։ Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինները կառնչվեն հարկային եկամուտների, մասնավորապես` եկամտահարկի, վաճառքի հարկերի և գույքահարկի գծով եկամուտների նվազման խնդիրներին, քանի որ ճգնաժամը տեղի է ունենում: 2007-09թթ.-ի Մեծ ճգնաժամի ընթացքում պետական և տեղական հարկային եկամուտները նվազեցին 13 տոկոսով: Այսօրվա ճգնաժամը գրեթե նույնն է։ Դեռևս բացակայում է դաշնային կառավարությունից լայնածավալ միջոցների տրամադրումը, այսինքն՝ մոտավորապես երեք անգամ ավելի, քան մինչ այժմ բաշխվել է օգնության միջոցով։ Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինները ստիպված կլինեն իրականացնել բյուջեի մասշտաբային կրճատումներ և պաշտոնանկություններ, ներառյալ դպրոցում ուսուցիչներ, առողջապահական ոլորտի աշխատողներ և ոստիկանության ծառայողներ։
Նույնիսկ Թրամփի վարչակազմը, կարծես, ընդունում է, որ օգնության օրինագիծը շատ քիչ է: Այդ իսկ պատճառով և՛ Թրամփը, և՛ կոնգրեսական դեմոկրատներն արդեն խոսում են մեկ այլ օգնության օրինագծի մասին, որը կարող է կազմել ևս 2 տրիլիոն դոլար: ԱՄՆ-ն իսկապես հնարավորություն ունի պարտքի միջոցով ներգրավելու այդ հսկայական գումարները։ Ի թիվս այլ նկատառումների, որոնք ճշգրիտ էին 2007-09թթ.-ի Մեծ ճգնաժամի համար, ԱՄՆ պետպարտատոմսերը կշարունակեն մնալ համաշխարհային ֆինանսական շուկայում առկա ամենաապահով ակտիվները: Սրանով ԱՄՆ-ն առաջատար դիրք կգրավի համաշխարհային շուկայում։ Անհրաժեշտության դեպքում դաշնային պահուստը կարող է նաև ձեռք բերել և արդյունավետորեն շրջանառությունից հանել ԱՄՆ պետական պարտատոմսերը, եթե պարտքի չափը մեծանա: Ոչ մի այլ երկիր կամ որևէ այլ սուբյեկտ չունի նման արտոնյալ ֆինանսական կարգավիճակ։
Աշխատելով այս ծայրահեղ արտոնություններով` դաշնային պահուստը այժմ պարտավորվել է տրամադրել հիմնականում անսահմանափակ և անվերապահ աջակցություն ԱՄՆ-ի կորպորացիաներին և Ուոլ Սթրիթ ֆիրմաներին: Իսկապես, միայն մարտի 18-ից 31-ը ընկած ժամանակահատվածում, Fed-ը ձեռք է բերել 1.14 տրիլիոն դոլար արժողությամբ գանձապետական և կորպորատիվ պարտատոմսեր՝ մեկ վայրկյանում 1 միլիոն դոլար փոխարժեքով: The Financial Times-ը հայտնում է, որ Fed-ի ակտիվների պահուստները մինչև հունիս ամիսը կարող են հասնել 12 տրիլիոն դոլարի, որը կազմում է ԱՄՆ-ի ՀՆԱ-ի 60 տոկոսը։ Համեմատության համար նշենք, որ 2007-2009թթ.-ի ֆինանսական ճգնաժամից անմիջապես առաջ Fed–ի պարտատոմսերը կազմել են 1 տրիլիոն դոլար: Այնուհետև նրանք ճգնաժամի ընթացքում հասան 2 տրիլիոն դոլարի, որը հավասար է վերջին ամիսներին իրականացրած գործարքների ընդամենը 1/5-ին: ԱՄՆ-ին և համաշխարհային տնտեսությանը իսկապես հարկավոր է հսկայական օգնություն, որպեսզի կարողանան կանխել անմեղ մարդկանց տառապանքը ինչպես համաճարակի, այնպես էլ տնտեսական փլուզման հետևանքով: Բայց օգնությունը պետք է կենտրոնանա այն բանի վրա, որ բոլորին տրամադրվի անհրաժեշտ բուժօգնություն և ֆինանսական ապահովություն։
Ավելի լայն տեսանկյունից նայելով` մենք պետք է դադարենք վատնել ԱՄՆ-ի հսկայական ֆինանսական արտոնությունները` սատարելով նեոլիբերալիզմին, որը վերջին 40 տարիների ընթացքում ԱՄՆ-ում և աշխարհում անվանվել է տնտեսական կյանք։ Այն փաստը, որ ԱՄՆ կառավարությունն ունի ֆինանսական միջոցներ և վերջին 11 տարիների ընթացքում 2 անգամ երաշխավորել է հսկայական ընկերություններին և Ուոլ սթրիթին, նշանակում է, որ այն նաև կարող է վերահսկողություն սահմանել որոշ առավել դիսֆունկցիոնալ և հակասոցիալական մասնավոր ձեռնարկությունների վրա: Մենք կարող էինք սկսել՝ փոխարինելով մասնավոր առողջապահության ապահովագրությունը «Բժշկություն բոլորի համար» ապահովագրությամբ։ Դաշնային կառավարությունը կարող է վերահսկողություն սահմանել հանածո վառելիքի արդյունաբերության նկատմամբ, որը 30 տարիների ընթացքում աստիճանաբար պետք է դուրս գա բիզնեսից։ Պետական սեփականաշնորհման այլ թիրախները պետք է ներառեն այն ավիաընկերությունները, որոնք այժմ նեղ դրության մեջ են, բայց անցած տասնամյակի ընթացքում իրենց դրամական միջոցների 96 տոկոսը վատնում են գնումների վրա։ Ուոլ Սթրիթի օպերատորները, որոնք աջակցել են նման ֆինանսական պրակտիկայի ձևավորմանը, պետք է դիմագրավեն հասարակական զարգացման լայնածավալ բանկերի՝ օրինակ, Green New Deal-ի կողմից խիստ կանոնակարգերին և մրցակցությանը։
Մի խոսքով, ԱՄՆ տնտեսությունը, որը շուտով դուրս կգա ճգնաժամից, չի վերադառնա նեոլիբերալ ստատուս քվոյին։ Մեծ ճգնաժամի ընթացքում պարզ դարձավ, որ ԱՄՆ խոշորագույն ձեռնարկությունները և Ուոլ Սթրիթ ֆիրմաները չեն կարող գոյատևել առանց կառավարության աջակցության: Հիմա՝ 11 տարի անց, մենք պատրաստվում ենք վերացուցադրել նույն ֆիլմը, միայն թե այս անգամ՝ ավելի մեծ էկրաններին: Արդեն 40 տարի է, ինչ Նեոլիբերալ ինդոկրտինացիան թույլ չի տալիս մեծ բիզնեսին և Ուոլ սթրիթին հավատալ, որ կորպորատիվ սոցիալիզմը միշտ էլ նրանց խնդիրն է լինելու, այսինքն՝ որ նրանք կարող են իրենց կամքով պահել շահույթները։ Այս պահին հատկապես, եթե, ըստ բիզնեսի, դրանք գոյություն ունեն միայն առավելագույնի հասցնելու իրենց սեփականատերերի շահույթները, ապա դաշնային կառավարությունը չպետք է թողնի, որ այդ ձևով բիզնեսներն իրենց գործունեությունը շարունակեն։ Առաջադիմողները պետք է շարունակեն պայքարել այս սկզբունքների համար:
Պոլիխրոնի։ Նոա՛մ, կարծես կորոնավիրուսը ստեղծում է համերաշխություն աշխարհի տարբեր մասերում գտնվող հասարակ մարդկանց շրջանում։ Ակնհայտորեն, կորոնավիրուսը չի հաղթի նեոլիբերալիզմին և սոցիալական կյանքի արդյունքում ատոմիզացմանը, որին մենք ականատես ենք եղել դրա սկզբից ի վեր, բայց ակնկալո՞ւմ եք տնտեսական և քաղաքական մտածողության փոփոխություն: Միգուցե սոցիալական պետության վերադա՞րձը:
Նոամ Չոմսկի։ Այդ հնարավորությունները պետք է մեզ հիշեցնեն արմատական ժողովրդավարության հզոր ալիքի մասին, որը Մեծ ճգնաժամի և հակաֆաշիստական պատերազմի ազդեցության ներքո մեծ ճնշում գործադրեց աշխարհի մեծ մասի վրա, և ղեկավարների կողմից արված քայլերի մասին, որոնք այդքան էլ հուսադրող չէին։ Պատմություն, որ այսօրվա համար իրական դաս է։
Համաճարակը պետք է ստիպի մարդկանց, որ գնահատեն իրական միջազգայինությունը, ճանաչեն նեոլիբերալ հասարակությանը աջակցելու անհրաժեշտությունը, հետո առավել արմատական մոտեցում ցուցաբերեն, որը ուղղված կլինի ժամանակակից անկարգությունների սկզբնաղբյուրներին։
Մասնավորապես, ամերիկացիները պետք է ձգտեն թույլ սոցիալական արդարության համակարգի ամրապնդմանը։ Օրինակ՝ տարօրինակ է տեսնել, որ Բերնի Սանդերսի կողմից պաշտպանված ծրագրերը ամերիկացիների համար «չափազանց արմատական» են համարվում: Նրա երկու հիմնական ծրագրերը կոչ են անում համընդհանուր առողջապահության և անվճար բարձրագույն կրթության ապահովումը ինչպես նորմալ զարգացած, այնպես էլ աղքատ հասարակություններում։
Համաճարակի շնորհիվ պետք է գիտակցենք, որ արդար աշխարհում սոցիալական կապանքները պետք է փոխարինվեն սոցիալական պարտավորություններով, գաղափարներով, որոնք նորից հանգում են կրթությանն ու դասական լիբերալիզմին։ Գաղափարներ, որոնք իրականացվում են տարբեր ձևերով։ Առողջապահության աշխատողների նշանակալի քաջությունն ու անձնազոհությունը ոգեշնչող գնահատանք են մարդկային հոգու համար։ Շատ վայրերում ստեղծվում են փոխօգնության համայնքներ՝ կարիքավորներին սնունդ տրամադրելու, տարեցներին և հաշմանդամներին օգնելու համար։
Իսկապես կա «համերաշխության զգացում աշխարհի շատ մասերում հասարակ մարդկանց շրջանում, և գուցե նույնիսկ կա այն գիտակցումը, որ մենք բոլորս գլոբալ քաղաքացիներ ենք»: Մարտահրավերները պարզ են: Կարող են բավարարվել։ Մարդկության պատմության այս ծանր պահին դրանք պետք է բավարարվեն, կամ էլ պատմությունը կհասնի իր անփառունակ վախճանին։
Այս հարցազրույցը խմբագրվել է հստակության համար։
Պոլիխրոնին քաղաքական տնտեսագետ /քաղաքագետ է, որը ուսուցանել և աշխատել է Եվրոպայի և ԱՄՆ-ի համալսարաններում և ուսումնական կենտրոններում։ Նրա հիմնական հետազոտական հետաքրքրությունները եվրոպական տնտեսական ինտեգրման, գլոբալիզացիայի, Միացյալ Նահանգների քաղաքական տնտեսության և նեոլիբերալիզմի քաղաքական-տնտեսական ծրագրի ապամոնտաժման գործընթացներն են: Նա կանոնավոր կերպով իր ներդրումն է ունեցել Truthout -ում, ինչպես նաև եղել է Truthout -ի հասարակական մտավոր ծրագրի անդամ։ Նա հրատարակել է մի քանի գիրք, և նրա հոդվածները հայտնվել են տարբեր ամսագրերի, թերթերի և հայտնի լրատվական կայքերում: Նրա հրատարակություններից շատերը թարգմանվել են մի շարք օտար լեզուներով, այդ թվում՝ խորվաթերեն, ֆրանսերեն, հունարեն, իտալերեն, պորտուգալերեն, իսպաներեն և թուրքերեն: Նա հեղինակ է «Հուսահատության նկատմամբ լավատեսությունը. Նոամ Չոմսկին՝ կապիտալիզմի, պետության և սոցիալական փոփոխությունների վերաբերյալ» գրքի․ Չոմսկիի հետ հարցազրույցների անթոլոգիա, որն ի սկզբանե հրատարակվել է Truthout-ում և հավաքագրվել է Haymarket Books-ի կողմից։
Թարգմանիչ՝ Ռուզաննա Բարակոզյան (Ruzanna Barakozyan) © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: