Բարեգործության սոցիալական ինստիտուտի գործառնման հիմնախնդիրները Հայաստանում

21-րդ դարը բնորոշվում է կառավարման նորանոր մեխանիզմների ստեղծմամբ, ինչն առավել արդյունավետ կդարձնի դրանց գործունեությունը։ Այս նպատակով սահմանվում են նոր ընթացակարգեր, օրենքներ, նորմեր: Այն տարաբնույթ գործընթացներն ու կառուցվածքները, որոնց օգնությամբ մարդիկ, խմբերը հասարակությունում կազմակերպվում են, կոչվում է ինստիտուցիոնալացում։ Ինչպես բազում այլ սոցիալական երևույթներ, բարեգործությունը նույնպես ենթակա է ինստիտուցիոնալացման: Այս գործընթացի արդյունքում հաճախ առաջանում են մի շարք խոչընդոտներ, որոնք խաթարում են ինստիտուտի արդյունավետ գործառնումը։

Բարեգործության սոցիալական ինստիտուտը և դրա բաղադրիչները

«Ռուսական սոցիոլոգիական բառարանը» սոցիալական ինստիտուտների գործունեությունը բնորոշում է մի շարք հատկանիշներով. նախ սոցիալական յուրահատուկ նորմերի և սպասումների ամբողջությամբ, որոնք կարգավորում են վարքի համապատասխան ձևերը։ Սրանք կարգավորվում են բարեգործական կազմակերպության կանոնադրությամբ, որն ամրագրում է կազմակերպության գործունեության հիմնական ուղղությունները, անդամների իրավունքներն ու պարտականությունները։ Երկրորդ, դրանց ինտեգրացիան հասարակության սոցիալ-քաղաքական, գաղափարախոսական և արժեքային կառուցվածքում, ինչն ապահովում է այս կամ այն ինստիտուտի գործունեության ֆորմալ-իրավական հիմքը և թույլ տալիս իրականացնել վերահսկողություն ինստիտուցիոնալ տիպի գործողությունների վրա, որոնք սահմանվում և կանոնակարգվում են նույն ինստիտուտի կողմից։ Սա ապահովվում է Հայաստանի Հանրապետության՝ բարեգործության մասին օրենքով, որտեղ սահմանվում են բարեգործության հիմնական դրույթները, մասնակիցները, կազմակերպությունների ստեղծման և գործունեության առանձնահատկությունները, բարեգործական պետական երաշխիքները, բարեգործության նկատմամբ իրականացվող վերահսկողությունը և պատասխանատվությունը, միջազգային բարեգործության իրականացման պայմանները։

Երրորդ, սոցիալական ինստիտուտը ենթադրում է նյութական միջոցների առկայություն, որոնք հնարավորություն են տալիս հաջողությամբ իրականացնել նորմատիվ պահանջներն ու սոցիալական վերահսկողությունը (սա վերաբերում է կազմակերպությունների՝ ադմինիստրատիվ-օպերացիոնալ ծախսերը հոգալուն տրամադրված գումարին)։ Կազմակերպությունները տարբեր կառույցներից, պետությունից և անհատներից ստանում են սոցիալական պատվերներ, պետության կողմից որոշակի արտոնություններ, դրամաշնորհներ, պետական և մունիցիպալ կառուցվածքի կողմից տեղեկատվական օգնություն (տեղեկատվություն՝ բնակչության շրջանում առկա խնդիրների մասին)։ Նրանց նաև թույլատրվում է ձեռներեցություն (օրենքը թույլ է տալիս ՀԿ-ներին կից բացել ՍՊԸ-ներ ու զբաղվել սոցիալական ձեռներեցությամբ, որը չի հարկվում), որը, սակայն, պետք է կրի սոցիալական բնույթ, ինչը նշանակում է՝ ստացված եկամուտը չպետք է բաշխվի կազմակերպության անդամների միջև։

Ինչպես ցանկացած այլ ինստիտուտ, բարեգործության ինստիտուտը նույնպես օժտված է կառուցվածքով, գործառնման առանձնահատկություններով և վերահսկողության մեխանիզմներով։ Կառուցվածքը ենթադրում է սոցիալական կապերի ամբողջություն դրա տարրերի միջև։ Գործառնման առանձնահատկությունները կապված են ինստիտուտի կիրառած բարեգործական պրակտիկաների ու հասարակական գործառույթների հետ, իսկ վերահսկողությունը՝ օրենսդրական կարգավորումների և մի շարք ընթացակարգերի միջոցով։ Հայաստանում բարեգործության ինստիտուտի գործառնման հիմնախնդիրները պարզելու նպատակով իրականացվել է սոցիոլոգիական հետազոտություն, որի շրջանակներում կատարվել են փորձագիտական հարցազրույցներ, փաստաթղթերի վերլուծություն և թեմատիկ հարցազրույցներ կազմակերպությունների ծրագրերի ղեկավարների հետ։ Ուսումնասիրվել են բարեգործությամբ զբաղվող 18 կազմակերպություններ, այդ թվում՝ 6-ական հիմնադրամներ, բարեգործական կամ հասարակական կազմակերպություններ և բարեգործությամբ զբաղվող առևտրային կազմակերպություններ։ Դրանք ընտրվել են` ըստ իրենց գումարային շրջանառության, իրականացրած ծրագրերի քանակի և ընդգրկունության։

Բարեգործության ինստիտուտի կառուցվածքը

Բարեգործության ինստիտուտի կառուցվածքի ուսումնասիրությունը ենթադրում է դրա հիմնական դերակատարների՝ սուբյեկտների և օբյեկտների, դրանց և համակարգող մարմինների միջև գործող կապերի, ինստիտուտի հիմնական նպատակների բացահայտում։

Հայաստանում բարեգործությամբ զբաղվող հիմնական կառույցները բարեգործական կազմակերպությունները, բարեգործական հիմնադրամները, հասարակական կազմակերպությունները և առևտրային կազմակերպություններն են։ Բարեգործություն իրականացնող յուրահատուկ սուբյեկտ է նաև եկեղեցին, որը Հայաստանում առաջինն էր, որ բարեգործությունը տեղափոխեց ինստիտուցիոնալ մակարդակ՝ սկսած քրիստոնեության մուտքից։ Բարեգործության օբյեկտը՝ դրա շահառուները, տարբեր սոցիալական խմբերի ներկայացուցիչներ են՝ որբեր, ծերեր, հիվանդներ, աղքատներ, զինվորներ, բնական աղետներից տուժածներ, փախստականներ, ուսանողներ, գործազուրկներ, հղի կանայք և ընդհանրապես, համայնքը կամ բնակչությունն ընդհանուր վերցված։ Արցախի քառօրյա պատերազմից հետո ուշադրության կենտրոնում հայտնվեցին, մասնավորապես, հայկական բանակն ու զոհված ազատամարտիկների ընտանիքները։

Բարեգործությամբ զբաղվող, շահույթ չհետապնդող կազմակերպությունները, որպես կանոն, իրենց նպատակներն ամրագրում են կանոնադրությամբ։ Դրանց հետագա գործունեությունն ընթանում է՝ ելնելով նախապես ամրագրված նպատակներից։ Սովորաբար սա կոչվում է «առաքելություն»։ Մի շարք կազմակերպություններ ջանում են առաքելությունն առավել ընդգրկուն սահմանել, որպեսզի արագ հարմարվեն դոնորների և բարերարների պահանջներին։ Նման առաքելության տիպիկ օրինակ է. «օգնել կարիքավորներին, բայց այնպես, որ այդ նույն կարիքավորը ժամանակի ընթացքում կարողանա ինքը վաստակել իր հացը, հոգալ իր երեխաների կարիքները: Նշել կազմակերպության գործունեության սահմանները գրեթե անհնար է» («Հույսի ավան» բարեգործական հիմնադրամ)։ Քիչ են նեղ մասնագիտացմամբ կազմակերպությունները, ինչը կբարելավեր կազմակերպությունների գործունեության որակը։ Ի տարբերություն շահույթ չհետապնդողների՝ առևտրային կազմակերպությունները բարեգործությամբ զբաղվում են առանց նախապես ամրագրած նպատակների։ Ավելի ճիշտ, նպատակը շահույթի մեծացումն է, ինչը նշանակում է, որ բարեգործությունը նույնպես կծառայի այս նպատակին։

Բարեգործության ինստիտուտի ներսում գործում են մի շարք կապեր։ Այդ կապերը գործում են ինչպես ֆորմալ, այնպես էլ ոչ ֆորմալ հարաբերությունների տեսքով թե՛ հասարակական կազմակերպությունների, թե՛ դրանց ու իշխանական մարմինների միջև։ Այն կազմակերպությունները, որոնք Հայաստան են ներմուծում մեծաքանակ մարդասիրական բեռներ, պարտադիր համագործակցում են ՀՀ կառավարության բարեգործական ծրագրերի համակարգման հանձնաժողովի հետ` ավելացված արժեքի հարկից (այսուհետ՝ ԱԱՀ) ազատվելու համար (ֆորմալ կապի օրինակ)։ Այս համագործակցությունը մեծ թվով կազմակերպությունների դեպքում սկսվում և ավարտվում է սրանով։ Բարեգործական ծրագրերի մասին օրենքը չունի հատուկ առաջադրված չափանիշներ ծրագիրը բարեգործական որակելու համար։ Այնուամենայնիվ, որոշ կազմակերպություններ ոչ ֆորմալ կերպով ակտիվորեն համագործակցում են տեղական ինքնակառավարման մարմինների, մասնավորապես՝ քաղաքապետարանների, գյուղապետարանների հետ՝ առկա խնդիրներին ծանոթանալու նպատակով։

Բարեգործական ծրագրերի համակարգման աշխատանքներն առավել արդյունավետ դարձնելու նպատակով անհրաժեշտություն կա ստեղծել համագործակցության նոր հարթակներ՝ բարեգործական կազմակերպությունների և պետության փոխհարաբերություններն առավել ակտիվ և արդյունավետ դարձնելու նպատակով։ Համակարգման հանձնաժողովի աշխատակիցը նշում է, որ հանձնաժողովը արդյունավետորեն համագործակցում է տարբեր կազմակերպությունների հետ, տալիս խորհուրդներ իրականացվող ծրագրերի վերաբերյալ, սակայն այդ խորհուրդները հազվադեպ են ընդունվում. շատերը տրամադրված չեն համագործակցության։ Որոշ կազմակերպություններում նկատվեցին հանձնաժողովի հետ համագործակցել չցանկանալու դիրքորոշումներ։ Ամենաակնառուն հասարակական կազմակերպություններից մեկի ծրագրի ղեկավարի մեջբերումն էր․«Որքան պետությունից հեռու, այնքան լավ», «Մենք հանձնաժողովից ավելի շատ բան գիտենք մեր շահառուների մասին, համագործակցության կարիք չկա»։ Այս նախադասություններով կարելի է բնութագրել մի շարք բարեգործական կազմակերպությունների դիրքորոշումը համագործակցային հարաբերություններ ստեղծելու վերաբերյալ։ Ինչո՞վ է պայմանավորված նման դիրքորոշումը։ Նա մեկնաբանեց, որ իրենք զգում են վստահության պակաս իշխանական մարմինների կողմից, ինչն էլ բերում է համագործակցության խաթարմանը։ Պետություն-հասարակական կազմակերպություններ համագործակցությունը կբարելավվի նախ և առաջ վստահության առկայության պարագայում։ Մյուս կողմից, համակարգող հանձնաժողովի աշխատակիցը զրույցի ժամանակ մեջբերեց․«Ինչ խոսք, այդ բացթողումն ունենք, միջազգային փորձի ուսումնասիրման գործում թերանում ենք։ Բայց մենք ոլորտի մասին այնպիսի խորը գիտելիքներ ունենք, որ անգամ հասարակական կազմակերպությունները չունեն, իսկ մեր աշխատակիցները վերապատրաստման կարիք չունեն»։ Փաստորեն ակնառու է, որ անվստահությունը կրում է երկկողմանի բնույթ։

Եթե նայենք կառավարության կայքէջում տեղ գտած 2015 թվականի՝ որպես բարեգործական որակված ծրագրերի գումարային արժեքն արտացոլող աղյուսակին, առաջին հայացքից կթվա, որ մենք բարեգործական ոլորտային ծրագրերի վերաբերյալ համապարփակ տեղեկատվություն ունենք, այս աղյուսակն էլ պատկերում է միայն հանձնաժողովի կողմից որպես բարեգործական որակված և գրանցված ծրագրերը.

[table width =”100%” style =”” responsive =”false”]
[table_head]
[th_column]Բնագավառը[/th_column]
[th_column]Գումարը (մլն դրամ)[/th_column]
[th_column]Տոկոսային հարաբերությունը[/th_column]
[/table_head]
[table_body]
[table_row]
[row_column]սոցիալական[/row_column]
[row_column]15,559.38[/row_column]
[row_column]32.30 %[/row_column]
[/table_row]
[table_row]
[row_column]մշակութային[/row_column]
[row_column]11,243.51[/row_column]
[row_column]23.34 %[/row_column]
[/table_row]
[table_row]
[row_column]համայնքային զարգացման[/row_column]
[row_column]9,351.74[/row_column]
[row_column]19.41 %[/row_column]
[/table_row]
[table_row]
[row_column]քաղաքաշինական[/row_column]
[row_column]3,285.66[/row_column]
[row_column]6.82 %[/row_column]
[/table_row]
[table_row]
[row_column]կրթական[/row_column]
[row_column]2,957.32[/row_column]
[row_column]6.14 %[/row_column]
[/table_row]
[table_row]
[row_column]առողջապահական[/row_column]
[row_column]1,752.85[/row_column]
[row_column]3.64 %[/row_column]
[/table_row]
[table_row]
[row_column]հոգևոր[/row_column]
[row_column]1,168.83[/row_column]
[row_column]2.43 %[/row_column]
[/table_row]
[table_row]
[row_column]դրամաշնորհներ[/row_column]
[row_column]799.94[/row_column]
[row_column]1.66 %[/row_column]
[/table_row]
[table_row]
[row_column]բնապահպանական[/row_column]
[row_column]624.88[/row_column]
[row_column]1.30 %[/row_column]
[/table_row]
[table_row]
[row_column]ջրամատակարարման[/row_column]
[row_column]549.24[/row_column]
[row_column]1.14 %[/row_column]
[/table_row]
[table_row]
[row_column]սպորտի[/row_column]
[row_column]315.65[/row_column]
[row_column]0.66 %[/row_column]
[/table_row]
[table_row]
[row_column]բնակարանաշինական[/row_column]
[row_column]300.00[/row_column]
[row_column]0.62 %[/row_column]
[/table_row]
[table_row]
[row_column]քարոզչական[/row_column]
[row_column]100.00[/row_column]
[row_column]0.21 %[/row_column]
[/table_row]
[table_row]
[row_column]գյուղատնտեսական[/row_column]
[row_column]82.11[/row_column]
[row_column]0.17 %[/row_column]
[/table_row]
[table_row]
[row_column]ճանապարհաշինական[/row_column]
[row_column]76.46[/row_column]
[row_column]0.16 %[/row_column]
[/table_row]
[table_row]
[row_column]այլ[/row_column]
[row_column]10.97[/row_column]
[row_column]0.02 %[/row_column]
[/table_row]
[/table_body]
[/table]

Հավելենք, որ ծրագրերից համապարփակ տեղեկատվություն ստանալու և այն նպատակաուղղված օգտագործելու համար նախ և առաջ անհրաժեշտ է գրանցել դրանք, իսկ որպեսզի կազմակերպությունները ցանկանան համագործակցել, անհրաժեշտ է ավելին, քան ԱԱՀ-ից ազատումը։ Օրինակ՝ որպես նոր խթան կարող են հանդես գալ շահառուների վերաբերյալ տեղեկատվության փոխանակումը, համատեղ ծրագրերի իրականացումը և այլն: Այն կազմակերպությունները, որոնք բեռներ չեն ներմուծում, մնում են համակարգումից դուրս։

Բարեգործության ինստիտուտի գործառնությունը

Բարեգործության համակարգումը նախ և առաջ իրենից ենթադրում է բարեգործության վերաբերյալ միասնական հայեցակարգի առկայություն։ Ուսումնասիրելով բարեգործությամբ զբաղվող կազմակերպությունների գործունեությունը՝ կտեսնենք՝ ինստիտուտի գործառնությունը տեղի է ունենում առանձին կազմակերպությունների պրակտիկաների միջոցով։ Բազում կազմակերպություններ իրականացնում են հասարակության պահպանման և վերարտադրության գործառույթ՝ մարդասիրական օգնության տրամադրման ձևով (սննդի, հագուստի, անհրաժեշտ պարագաների, կացարանի տրամադրում)։ Սակայն մարդասիրական օգնության տրամադրումն արդարացված է խիստ ճգնաժամային պայմաններում, օրինակ՝ աղետների ժամանակ, երբ մարդիկ ունեն գոյատևման խնդիր, իսկ մնացած դեպքերում արդյունավետ է այնպիսի ծրագրերի իրականացումը, որոնք կօգնեն մարդկանց` ինքնուրույն բավարարելու սեփական կարիքներն ու պահանջմունքները։ Իհարկե, իրականացվում են նաև առանձին զարգացման ծրագրեր (համայնքային զարգացում, կրթական, հմտությունների զարգացման, կրթաթոշակների տրամադրման ծրագրեր), սակայն սրանք մասսայական չեն։ Իրենց հերթին միջազգային կազմակերպությունները զբաղվում են հիմնականում հանրային քաղաքականության փոփոխման ծրագրերով։ Իսկ զարգացնող ծրագրերը հիմնականում ֆինանսավորվում են միջազգային դոնորների կողմից։ Նշանակում է՝ արտասահմանյան բարեգործության փորձն առանձին կազմակերպությունների ծրագրերով կիրառվում է Հայաստանում։ 2016 թվականի ապրիլի 28-ի՝ կառավարության նիստի օրակարգում քննարկվեցին մարդասիրական օգնության ծրագրերից աստիճանաբար զարգացման ծրագրերին անցնելու հետ կապված հարցերը: Հարցադրումները հավանության են արժանացել: Սա նշանակում է՝ արդեն կատարվում են քայլեր միասնական նոր՝ առավել արդիական հայեցակարգի ներմուծման ուղղությամբ։

Այնուամենայնիվ, համակարգման բացակայության պայմաններում մի շարք բարեգործական կազմակերպություններ ինքնակազմակերպվել են` բարեգործական կազմակերպությունների ցանցեր ստեղծելու միջոցով։ Այս ցանցերում միավորվում են միևնույն ոլորտում աշխատող կազմակերպությունները (օրինակ՝ նման ցանցերում համախմբված են ՅՈԻՆԻՍԵՖ-ը, ՀՕՖ-ը և այլն) երեխաների խնամքի, կանանց իրավունքների պաշտպանության, ծերերի հարցերով և այլն։ Ցանցի ներսում տեղի են ունենում հանդիպում-քննարկումներ, սեմինարներ։ Երեխաների պաշտպանության ոլորտի, հաշմանդամների հարցերով, կանանց իրավունքների պաշտպանության և այլ ցանցեր։ Այս ցանցերը կատարում են մի քանի գործառույթներ.

1. Տեղեկատվություն և փորձի փոխանակում,
2. Ներքին կարողությունների զարգացում, թրեյնինգների կազմակերպում,
3. Անուղղակի փոխադարձ վերահսկողություն,
4. Շփման պահանջմունքի բավարարում:

Փորձագետներից մեկը որպես բարեգործության ոլորտի բարեփոխումների խոչընդոտ նշեց հետևյալ գործոնները.

1. Պետության կազմակերպչական կարողությունների սակավությունը,
2. Հասարակական կազմակերպությունների բարեգործական ծառայությունների բովանդակային առումով առաջանցիկությունը պետական աշխատողների կոնցեպցիաների նկատմամբ,
3. Մտավախությունը, որ սահմանափակումների առաջադրման պարագայում սփյուռքահայությունը կհրաժարվի նվիրատվություններ կատարելուց:

Բարեգործության ինստիտուտի վերահսկողությունը

Բարեգործության օրենսդրական կանոնակարգման նպատակով վերլուծվել է բարեգործության մասին օրենքը։ Պարզ է դարձել, որ այն պարունակում է այն մինիմալը, որի հետ բոլորը համաձայն կլինեն, սակայն թերանում է որակի չափանիշների, վարքագծերի, որակի գնահատման սահմանման, պետության կողմից բարեգործությանն աջակցելու հարցերում։ Չկան բարեգործությամբ զբաղվող կազմակերպությունների լիցենզավորման, մոնիթորինգի ընթացակարգեր։ Պետության վերահսկողությունը միջազգային բարեգործական կազմակերպությունների նկատմամբ գրեթե բացակայում է։ Միջազգային կազմակերպություններից մեկի փորձագետը¹ նշում է. «Եթե նորանկախացման ժամանակաշրջանում, երբ անհրաժեշտ էր խթանել հասարակական կազմակերպությունների գործունեությունը, այս ազատությունը դրական ազդեցություն ուներ ոլորտի վրա, ապա այսօր չափից դուրս չվերահսկվող իրավիճակը բերում է ցածր որակի։ Հասարակական, բարեգործական կազմակերպություններ կարող են բաց անել գրեթե բոլոր ցանկացողները»։

Մյուս կողմից, բարեգործության մասին օրենքը չի մոտիվացնում մարդկանց՝ զբաղվելու բարեգործությամբ։ Օրինակ՝ չնայած նրան, որ որպես խրախուսանք տրվում են «տարվա բարեգործ» և «տարվա կամավոր» կոչումները, այս հանգամանքը ևս չի խրախուսում: Խնդիրներից նշենք այն, որ տարվա բարեգործ կարող է դառնալ այն անձը, ով բարեգործական նպատակների իրականացման համար տվյալ տարում տրամադրել է Հայաստանի Հանրապետությունում սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկ և ավելի չափի արժողությամբ բարեգործական աջակցություն, որը նաև այդ տարում բոլոր բարեգործների տրամադրած բարեգործական աջակցության արժեքների շարքում ամենաբարձրն է: Նշանակում է՝ այս կետը մոտիվացնում է միայն մեծահարուստներին, և դուրս են մնում նրանք, ովքեր հնարավորություն չունեն նվիրաբերելու նվազագույն աշխատավարձի հազարապատիկի չափով։

Հավելենք՝ նախկինում եկամտահարկերի մասին օրենքով սահմանվում էր, որ կորպորացիաները կարող են հանել նվիրատվությունները հարկերի նպատակով իրենց եկամտի հաշվարկից, սակայն մինչև ընդհանուր եկամտի 0.25%-ի չափով։ Մեր վերջին դիտարկման ժամանակ այս օրենքից անհետացել էր տվյալ հատվածը։ Ըստ բիզնես ոլորտի ներկայացուցիչների՝ խրախուսման եղանակները բավարար չեն, իսկ վարչական գործընթացները՝ խիստ խճճված։ Անհրաժեշտ են արտոնություններ (մասնավորապես՝ հարկերի կրճատման հետ կապված) բարեգործությամբ զբաղվող առևտրային կազմակերպություններին։

Ուրեմն՝ հարկ է ներմուծել բարեգործությունը վերահսկող նոր ենթաօրենսդրական և այլ նորմատիվ ակտեր, որոնց միջոցով կխթանվի և կկանոնակարգվի բարեգործությունը։

Եզրակացություն

Բարեգործության արդյունավետությունն ապահովելու համար փնտրվում են դրա համակարգման առավել արդյունավետ մեթոդներ։ Ինստիտուցիոնալացման ճանապարհին բարեգործությունը հանդիպում է մի շարք արգելքների, որոնք խոչընդոտում են դրա՝ հասարակական գործառույթների լիարժեք իրագործումը։ Դրանցից մեկը կապված է մի շարք բարեգործական կազմակերպությունների ոչ նեղ մասնագիտացված գործունեության հետ։ Մյուս խնդիրը կապված է պետական կառավարման մարմինների և բարեգործությամբ զբաղվող կազմակերպությունների միջև վստահության պակասի հետ, որը ստեղծում է լարվածություն և համագործակցության եզրեր գտնելու ցանկության բացակայություն։ Բարեգործական ծրագրերի համակարգման հանձնաժողովը հիմնականում զբաղվում է ծրագրերի գրանցմամբ։ Կազմակերպությունների ուղղորդում գրեթե տեղի չի ունենում։ Մեկ այլ խնդիր է բարեգործության միասնական հայեցակարգի բացակայությունը, որի հետ կապված արդեն կան դրական տեղաշարժեր։ Սակայն վերջինիս զուգահեռ առկա են մի շարք լրջագույն բացթողումներ. հասարակական կազմակերպությունների սեկտորի գործունեությունը թույլատրելիից ավելի ազատ է, չկան բարեգործությամբ զբաղվող կազմակերպությունների լիցենզավորման, մոնիթորինգի ընթացակարգեր։ Բացակայում են նաև որակի, վարքաձևերի և որակի գնահատման չափորոշիչները, իսկ բարեգործության վերաբերյալ միասնական հայեցակարգը մարդասիրական օգնությունից զարգացման ծրագրերի ձևափոխման փուլում է։ Որպես ամփոփում նշենք, որ բարեգործական կազմակերպությունները Հայաստանում, չնայած վերոնշյալ մի շարք բացթողումներին, ունեն զարգացման մեծ ներուժ, և հիմնախնդիրներին ճիշտ լուծումներ տալու արդյունքում կունենանք պետության անփոխարինելի աջակից, քաղաքացիական հասարակության կայացմանը նպաստող և սոցիալական փոփոխություններ իրականացնող հզոր ագենտ։

¹Մասնագիտական էթիկայի սկզբունքներից ելնելով՝ կազմակերպությունների, դրանց աշխատակիցների և փորձագետների անունները տեքստում չենք նշում:

Օգտագործած գրականության ցանկ.

1. Российская социологическая энциклопедия
2. Jonathan Terner “A handbook of sociological theory”
3. M. Eikenberry, Towards a Critical Social Theory of Philanthropy in an Era of Governance
4. http://www.gov.am/am/commission/#
5. https://www.e-gov.am/sessions/archive/2016/04/28

Հեղինակ`Մարթա Մամյան (Marta Mamyan): © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: