Սոցիոլոգ Վիկտոր Վախշտայնը համալսարանական լսարանում՝ սոցիոլոգիայի քաղաքական ներգրավվածության, դասականների փոխարինման և քաղաքականության մասին:
Սոցիոլոգիային հարող կամ ոչ այնքան հարող դիսցիպլիների ներկայացուցիչների կողմից առավել հաճախ ներկայացվող խնդիրքի շարքում առանձնանում են հատկապես երեքը: Առաջին հերթին, սոցիոլոգիան գիտություն չէ, քանի որ դրա տվյալները ոչ ստուգելի են և ոչ էլ կեղծելի։ Երկրորդը, սոցիոլոգիան գիտություն չէ, քանի որ որոշակի սերտ հարաբերությունների մեջ է քաղաքականության հետ, և հետևաբար՝ սոցիոլոգը միշտ այն մեկն է, ով սպասարկում է իշխանությունների շահերը։ Երրորդ խնդիրքն այն է, որ սոցիոլոգիայում չափազանց ուժեղ է տիրացության ավանդույթը, դպրոցական տեսակետը, անվերջ հղումը սեփական դասականներին, նրանց մեկնաբանմանը և վերամեկնաբանությանը։ Հետևաբար սոցիոլոգիան, լավագույն դեպքում, գեղարվեստական քննադատության ձև է, բայց ոչ գիտություն։
Ի՞նչ կարելի է պատասխանել այս երեք խնդիրքին, բացի ավանդական, շատ կարճ և անվայել պատասխանից, որ տալիս են սոցիոլոգները։ Առաջին հերթին, ինչ վերաբերում է ստուգմանն ու կեղծմանը, ապա մենք ունենք կարգապահական սկզբունք, որը ենթադրում է, որ չնայած գոյություն չունի մեկ, միեղեն (ունիվերսալ), հանրօգուտ գիտական մեթոդ, յուրաքանչյուր որոշակի դիսցիպլինի ներսում կան ստացված արդյուքների ստուգման և վերստուգման, դրանց խաչաձև ստուգման բազմաթիվ մեխանիզմներ։ Հետևաբար՝ մենք միշտ կարող ենք հավաստիանալ նրանում, թե որքանով է ստացված այս կամ այն արդյունքը արդարացված և հիմնավորված։ Օրինակ՝ Իսթերլինի պարադոքսը սոցիոլոգիայում հաստատվել է ավելի քան 30 անգամ։
Ինչ վերաբերում է երկրորդ խնդիրքին՝ քաղաքական ներգրավվածությանը, ապա այստեղ կա Մաքս Վեբերի կողմից մեզ որպես ժառանգություն թողնված միեղենության սկզբունքը։ 1904 թվականին Վեբերն իր «Սոցիալական գիտության և սոցիալիական քաղաքականության արխիվ» ամսագրում գրում է «Սոցիալ-գիտական և սոցիալ-քաղաքական ճանաչման օբյեկտիվության մասին» աշխատությունը, որտեղ բավական տարողունակ ձևակերպում է իր թեզիսը․ «Գիտական պարտքի կատարման մեջ տեսնել փաստերում արտացոլված ճշմարտությունը․ սա է մեր խնդիրը։ Մեզ համար կարևոր է սահմանել մեկ բան՝ սոցիալական գիտությունների ամսագիրը, քանի որ այն զբաղվում է գիտությամբ, մեր պատկերացմամբ պետք է լինի այն ոլորտը, որտեղ փնտրում են ճշմարտությունը»։ Ձևակերպումն առ այն, որ դուք մնում եք գիտնական այնքան ժամանակ, քանի դեռ փնտրում եք ճշմարտությունը, չեք փորձում փոխել աշխարհը, չեք փորձում մեծացնել սեփական խորհրդանշական կապիտալը, չեք փորձում բարիկադների մոտ կանչել ձեր ուսանողներին, այդչափ եք դուք գիտնական հանդիսանում․ այս թեզիսը Վեբերի մոտ հայտվում է ավելի քան 20 անգամ միայն մեկ տեքստում։ Բայց կգտնենք այն նաև առավել ուշ աշխատություններում՝ «Գիտությունը որպես մասնագիտություն», Էդուարդ Մեյերի հետ պոլեմիկայում։
Չնայած այս թեզիսին՝ հենց Վեբերն է, որ, չգիտես ինչու, այսօր աներևակայելի հետաքրքրության առարկա է դառնում քաղաքականապես կողմնակալ փիլիսոփաների կողմից, որոնք փորձում են ինչ-որ կերպ նրան իրենց կողմը քաշել՝ ապացուցելով, որ նա ամենևին էլ դա նկատի չուներ։ Սա մեզ բերում է սոցիոլոգիայի վերաբերյալ երրորդ խնդիրքին՝ տիրացության ավանդույթի վերաբերյալ։
Իսկապես սոցիոլոգները հատուկ հարաբերություններ ունեն իրենց դասականների հետ։ Մենք անընդհատ դիմում ենք դասական աշխատանքներին առաջին հերթին այն պատճառով, որ փնտրում ենք դրանցում արդյունավետ հղացքներ, որոշ տրամաբանական տարբերություններ, և երկրորդը, քանի որ գտնում ենք դրանցում մեթոդաբանական մատրիցներ, հաջող մեթոդական լուծումներ էմպիրիկ հետազոտությունների համար։ Բայց ամենակարևորը, հենց դրանցում ենք գտնում որոշ արժեքային կողմնորոշիչներ․ ի՞նչ է գիտությունը, որտե՞ղ է անցնում սահմանը գիտության և ոչ գիտության միջև։ Մեկնաբանությունները, որոնք մենք տալիս ենք դասական աշխատանքներին, նույնպես գիտության մաս են հանդիսանում այնքանով, որքանով փորձարկվում են առաջին երկու սկզբունքներով․ որքանո՞վ դրանք կարելի է ստուգել, այսինքն՝ կապել դասական տեքստերի հիմնակմախքի հետ, և որքանո՞վ են դրանք տրվում ինքնին դասականի հանդեպ հետաքրքրության դիրքից, տեքստի հանդեպ հետաքրքրության դիրքից, այլ ոչ թե սեփական քաղաքական հայացքներն արդարացնելու համար։ Որքանով որ մեկնաբանությունը հավաստի է, ստուգված, հարադրված տեքստի հետ և անկողմնակալ, այսինքն՝ դրա ետևում քաղաքական կեցվածքի արդարացման որևէ փորձ չի արվում, այդքանով էլ այն հանդիսանում է գիտության հիմնակմախքի մաս։
Հենց այստեղ է, որ ծագում են բավականին հետաքրքրական սյուժեներ՝ կապված առանձին քաղաքականապես ներգրավված մեկնաբանների միջոցով գիտության մեջ մի կողմից՝ անարժանահավատ, չհաստատված տեքստերով արտահայտություններ, իսկ մյուս կողմից` քաղաքականապես ներգրավված հայտարարություններ ներմուծելու փորձերի հետ: Հենց այսպիսի փորձերն էլ հետագայում կկոչեմ մտավոր հնարքներ:
Ինչպե՞ս են նրանք աշխատում: Ո՞րն է դասական տեքստի նման քաղաքական խեղաթյուրման ռազմավարությունը: Առաջին հերթին պետք է ընտրել քաղաքական հարձակման թիրախ: Պարզ է, որ Վեբերն ինքը չի կարող թիրախ լինել: Թիրախը պետք է լինի նրա մեկնաբանություններից մեկը: Նրան պետք է վերցնել որպես դաշնակից, և եթե չստացվի, ապա՝ պատանդ: Ըստ այդմ, ամենից հաճախ նման թիրախը Վեբերի նեոկանտական ընթերցումն է՝ հիմնավորված նրա տեքստերով և բավականին լայն տարածում ստացած: Ի՞նչ է այն: Գիտությունն արժեքային ասպարեզ է: Սա գիտության արժեքային ինքնիշխանության թեզիսն է: Սա նշանակում է, որ այն պահին, երբ մենք մտնում ենք գիտության ասպարեզ, ետ ենք թողնում մնացած բոլոր աշխարհայացքային կողմնորոշումներն ու նախասիրությունները: Մենք մեր գործողությունները ենթարկում ենք ճշմարտության որոնմանը: Եվ այնքանով, որքանով մենք փնտրում ենք ճշմարտությունը, այլ ոչ թե լուծում այլ խնդիրներ, այնքանով ենք մենք գիտնականներ: Այս իմաստով գիտնականը չի կարող ասել, որ «ես գիտությամբ եմ զբաղվում, որպեսզի քաղաքականապես ավելի ուժեղ դառնամ»: Որովհետև եթե նա ասում է դա, գիտությունն իր համար անկախ արժեք չէ: Ըստ էության, Վեբերն ուղղակիորեն գրում է. «Մենք ձգտում ենք ինչ-որ բանի կա՛մ իր սեփական արժեքի պատճառով, կա՛մ դիտարկելով այն որպես որոշակի նպատակի հասնելու միջոց»: Եթե ասում եք, որ գիտությամբ եք զբաղվում քաղաքականապես ուժեղանալու համար, նշանակում է, որ ձեր իրական արժեքը քաղաքականությունն է, իսկ գիտությունը՝ միջոց: Սա արժեքային ինքնիշխանության թեզիսն է: Աշխարհն իսկապես բաժանված է տարբեր ասպարեզների միջև․ կա գիտություն, կա կրոն, կա քաղաքականություն, կա տնտեսագիտություն: Եվ սա ամենևին չի դարձնում գիտությունը ապաքաղաքական, դա այն մրցունակ է դարձնում արժեքների այս պատերազմում:
Նշանակո՞ւմ է սա, որ ճանաչող առարկան այլ արժեքներ չունի: Անկասկած՝ ոչ: Մենք ունենք շատ արժեքներ՝ կուսակցական, քաղաքական, մարդկային, մշակութային: Բայց ո՞րն է նրանց դերը ճանաչողության մեջ: Դրանք թույլ են տալիս մեզ ընտրել որևէ առարկա, կտրել այն աշխարհից և ուղղել մեր հետաքրքրությունը առ այն նախքան գիտնական դառնալը: Այն պահին, երբ մենք արդեն մտել ենք լաբորատորիայի կամ գրադարանի տարածք, այդ արժեքներն այլևս որևէ դեր չեն խաղում: Վեբերը գրում է. «Ճիշտ է, որ տարբեր մարդկանց աշխարհայացքներն անընդհատ ներխուժում են մեր գիտությունների ոլորտը, նույնիսկ մեր գիտական փաստարկները՝ դրանով ներմուծելով անորոշության մառախուղ, ինչը, արդյունքում, տարբեր կերպ է գնահատում գիտական փաստարկերի միջև կապը (նույնիսկ այնտեղ, որտեղ խոսքը գնում է փաստերի միջև պարզ պատճառական կապեր հաստատելու մասին)։ Այս առումով, մեր ամսագրի խմբագիրների ու աշխատակիցների համար նույնպես «մարդկային ոչինչ խորթ չէ»: Այնուամենայնիվ, մի բան է ճանաչել մարդկային թուլությունը, իսկ միանգամայն այլ բան է հավատալ, որ քաղաքատնտեսությունը «էթիկական» գիտություն է»: Տվյալ դեպքում էթիկական նշանակում է քաղաքական: Այլ կերպ ասած, նախագիտական որոշ արժեքների առկայությունը, նախքան ձեր գործողությունը ճշմարտության որոնմանը նվիրելը, թուլություն է: Ինքնին այդ արժեքների առկայությունը չէ որ թուլություն է, այլ այն, որ արժեքները կարող են դեռ ինչ-որ կերպ ազդել ձեր՝ որպես գիտնականի գործողությունների վրա: Խոսքը նախագիտական համոզմունքների մասին է:
Երբ հայտնվում ենք գիտության ասպարեզում, առաջանում է երկու նոր թեզ: Առաջինը գործնական դատողություններից ձեռնպահ մնալն է: Հենց ազատությունն այն արժեքներից, որոնք իսկապես զերծ են գնահատականներից: Սա նշանակում է, որ մենք գնահատական չենք տալիս ուսումնասիրվողին, օրինակ՝ քաղաքական ռեժիմներին: Բայց ինչո՞ւ չենք տալիս դրանք: Քանի որ կա գիտության արժեքային ինքնիշխանություն: Մեզ արգելում է ճշմարտության որոնման այս արժեքը և ամենևին էլ ոչ այն պատճառով, որ դա հարմար տեխնիկական պահանջ է, որը թույլ է տալիս գիտնականներին պայմանավորվել միմյանց հետ:
Վերջապես վերջինը․ կա այն, ինչը վերաբերում է արժեքի հետ հարադրման գործողությանը: Առանձնացնելով որևէ առարկա, ձևակերպելով դրա հղացքը՝ մենք ինչ-որ կերպ կապում ենք այն այս կամ այն արժեքի հետ, օրինակ՝ մեր սեփական դիսցիպլինների արժեքի հետ: Ուշագրավ օրինակ է «Բեովուլֆ» տեքստին նվիրված Թոլքինի ուսումնասիրությունը: Այս աշխատության առաջին մասը՝ «Հրեշներ և քննադատներ», թափանցված է պատմաբանների հանդեպ ատելությամբ: Թոլքինն ասում է, որ երբ պատմաբանները սկսում են ընթերցել «Բեովուլֆը»՝ որպես պատմական փաստաթուղթ, նրանք սպանում են նրա ողջ գրական արժեքը․ մենք այլևս չենք տեսնում գրական ստեղծագործություն այս տեքստում, այլ տեսնում ենք միայն պատմական ապացույցներ:
Ի՞նչ է անում Թոլքինը: Ի՞նչ է անում նրա մրցակից պատմաբանը: Նրանցից յուրաքանչյուրն ունի նախագիտական իր համոզմունքները: Նրանք թողնում են դրանք, քանի որ մտնում են գիտության ասպարեզ, և այստեղ գործում է արժեքային ինքնիշխանության սկզբունքը, չնայած որ հենց նրանց նախագիտական արժեքներն են, գուցե պայմանավորել նրանց հետաքրքրությունը «Բեովուլֆի» հանդեպ: Հաջորդ փուլում նրանցից յուրաքանչյուրը կատարում է արժեքի հարադրման գործողություն: Թոլքինի համար դա գրականության արժեքն է: Պատմաբանի համար կա պատմության արժեքը: Դա ամենևին չի նշանակում, որ այս գործողության մեջ նրանք հարադրում են «Բեովուլֆը» իրենց նախագիտական արժեքների հետ: Ոչ: Իրականում, Վեբերը գրում է. «Երբ պատմաբանից կամ սոցիոլոգից պահանջում ենք՝ որպես տարրական նախադրյալ, որ նա կարողանա տարբերել կարևորն անկարևորից և նման բաժանում կատարելիս հիմնվի որոշակի «տեսանկյունի» վրա, դա նշանակում է միայն այն, որ նա պետք է կարողանա գիտակցաբար հարադրել իրականության երևույթները «մշակութային արժեքների» հետ և, կախված դրանից, առանձնացնել նրա համար էական նշանակություն ունեցող կապերը»: Ըստ էության, սա համապատասխանության որոնման պահանջն է:
Վերադառնանք մտավոր ներգրավված մեկնաբանությանը: Այս մեկնաբանությունը՝ նեոկանտական ընթերցանությունը, լուրջ տարաձայնություն է առաջացնում քաղաքականապես ներգրավված մտավորականի մոտ, որովհետև նա ուզում է հավատալ, որ գիտնական է մնում, երբ լսարանի մոտ զբաղվում է քաղաքականությամբ: Եվ այդ պատճառով, նա պետք է ցույց տա, որ գիտության և քաղաքականության արժեքներն ամենևին էլ չեն հակասում: Ինչպե՞ս է նա փորձում ցուցադրել դա: Առաջին փաստարկը փաստարկ է դիսոնանսից. Վեբերի խստությունն անհամատեղելի է ժամանակակից գիտնականի դիրքի հետ: Ոչ, ճիշտ հակառակը․ այն շատ լավ համատեղելի է ժամանակակից գիտնականի դիրքի հետ: Բայց, ահա, քաղաքականապես ներգրավված մտավորականի դիրքի հետ իսկապես անհամատեղելի է: Հետևաբար, մտավորականն ասում է հետևյալը. «Դա անհամաձայնություն է առաջացնում»: Միայն չի ասում, որ անձամբ իր մոտ: Նա ասում է, որ ընդհանուր առմամբ, ժամանակակից գիտնականի մոտ է անհամաձայնություն առաջացնում: Առարկությունը Վեբերի տեքստերի հետ կապ չունի:
Երկրորդ առարկությունը․ այս մեկնաբանությունը ներքուստ հակասական է: Հատկանշական է, որ «ներքուստ հակասական» արտահայտությունն արտասանվում է, բայց որևէ ներքին հակասություններ նշված չեն: Երրորդ, այս մեկնաբանությունը հակասում է Վեբերի կյանքին: Նկատեք, որ մեկնաբանողները չեն ասում «հակասում է Վեբերի տեքստերին», այլ ասում են. «հակասում է Վեբերի կյանքին»: Բոլորին, ում հետաքրքրում է, թե որքանով է դա հակասում Վեբերի կյանքին, կարող են կարդալ Յուրգեն Քաուբեի աշխատանքը, որը վերջերս թարգմանվել է ռուսերեն: Չորրորդ փաստարկ. Վեբերի ընթերցումը անհամատեղելի է Հենրիխ Ռիկերտի տեքստերի հետ: Սա աներևակայելիորեն ուժեղ հայտարարություն է: Այս տեխնիկան դասականի փոխարինումն է: Ինքնին, «Վեբերի ընթերցումը չի համապատասխանում Ռիկերտի տեքստերին» հայտարարությունը աբսուրդ է: Հատկապես, եթե դրան հաջորդում է Ռիկերտի տեքստի շարադրումը, որը որևէ կերպ չի հակասում Վեբերի՝ քիչ առաջ իմ կողմից հնչեցված մեկնաբանությանը:
Հաջորդը գալիս է հատկապես հետաքրքրական, մտավոր հնարքը, քանի որ դա հետաքրքիր փոխարինում է: Գերմանիայում Վեբերի ծննդյան հարյուրամյակին նվիրված համագումարում բախվել են Վեբերի տեքստերի երկու բավականին անաչառ և գիտական մեկնաբանություն: Մեկը, որը ես քիչ առաջ բարձրաձայնեցի, նեոկանտականն է: Երկրորդը պոզիտիվիստականն է: Նա իր ծնունդով պարտական է Թալքոթ Պարսոնսին, իսկ իր ժողովրդականությամբ այնպիսի հեղինակների, ինչպիսիք են Ալբերտը և Ռանսիմենը: Պոզիտիվիստները, որոնք փորձում են իրենց կողմը գրավել Վեբերին, ասում են, որ պետք է բառացիորեն մեկնաբանել «ազատություն գնահատականից» թեզիսը, որպես ազատություն արժեքներից, և ստեղծում են գիտության՝ իբրև փղոսկրյա աշտարակների կերպարանք, որտեղ նստած են սպիտակ ձեռնոցներով գիտնականները և առանց քաղաքական մարտերի ու արժեքների պատերազմի մեջ ներքաշվելու, հետևում են այս աշխարհին:
Սա ուղղակիորեն հակասում է Վեբերի մաքսիմին: Մենք արդեն հասկանում ենք, որ գիտնականը շատ խորն է ընկղմված այս աշխարհում՝ հենց որպես գիտնական և ոչ թե որպես քաղաքական գործիչ, և նա գործում է կրքով, բայց հենց գիտնականի, այլ ոչ թե քաղաքական գործչի: Հետևաբար՝ Վեբերի պոզիտիվիստական մեկնաբանությունը բավական արագ սպանվեց նեոկանտականների կողմից: Իսկ այսօր քաղաքականապես ներգրավված մտավորականները գալիս և իրականացնում են «դիակապտության» գործողություն. վերազգեստավորում են սպանված մարտիկների դիակները հաղթողների համազգեստով և ասում, որ դա «քաղաքացիական հակամարտություն» էր, և ոչ մի հակասություն չկա նեոկանտական և պոզիտիվիստական տեսակետների միջև․ սա նույն դիրքավորումն է, պարզապես երկու տարբերակով. մի դեպքում չկան որևէ արժեքներ, մյուսում բացի գիտության արժեքներից, այլ բան չկա: Սա ահռելի տարբերություն է այս երկու դիրքավորումների միջև: Բայց այսօր դրանք փորձում են փլուզել բացառապես քաղաքական նպատակներով, որպեսզի օգտագործեն վեբերյան փաստարկը՝ լսարանում քաղաքականությամբ զբաղվելու համար:
Ինչպե՞ս է ստացվում այս փաստարկի ապացույցը: Ապացույցը կառուցված է հետևյալ կերպ: Վեբերը ասում է, որ գիտությամբ պետք է զբաղվել կրքով: Իսկ որտեղի՞ց է գալիս կիրքը: Ինքնին գիտությունի՞ց: Ոչ, սա այն քաղաքական կուսակցական սուբյեկտի կիրքն է, որը մտավ գիտություն և բերեց այնտեղ իր քաղաքական համոզմունքները: Կարդանք, թե ինչ է գրում Վեբերը կրքի մասին. «Հետևաբար՝ ով ունակ չէ մի անգամ իր աչքերին, այսպես ասած, աչքակալ դնել և ընկղմվել մտքով, որ իր ողջ ճակատագիրը կախված է նրանից, թե արդյո՞ք ինքը ճիշտ է անում այս ենթադրությունը ձեռագրի այս հատվածում, նա թող ձեռք չտա գիտությանը: Նա երբեք չի զգա այն, ինչը անվանում են տարվածություն գիտությամբ: Առանց տարօրինակ հափշտակվածության, որը ժպիտ է առաջացնում յուրաքանչյուր անծանոթ մարդու մոտ, առանց կրքի և համոզվածության, որ «հազարամյակներ պետք է անցնեին մինչև քո հայտնվելը, և այլ հազարամյակներ լուռ սպասում են՝ կհաջողե՞ս քո կռահողությունը, առանց դրա մարդը չունի գիտության կոչում, թող ուրիշ բանով զբաղվի»: Վեբերի համար կիրքը գիտության արժեքային ինքնիշխանության ուղղակի շարունակությունն է: Հենց արժեքային ինքնիշխանության, այլ ոչ թե չեզոքության, ինչպես փորձում էին ապացուցել պոզիտիվիստները, և ինչպես այսօր փորձում են ապացուցել ներգրավված սոցիոլոգները:
Հետո, մեկնաբանները ստիպված կլինեն ցույց տալ իրենց սեփական գինը, այսինքն՝ այլընտրանքային քայլ առաջարկել: Եվ նա բացարձակապես հակասում է Վեբերի բոլոր տեքստերին: Հնչում է մոտավորապես այսպես. քանի որ գիտնականը, մուտք գործելով գիտության տարածք, ճշմարտություն չի փնտրում, սա չափազանց վերացական է, բայց նա, կամա թե ակամա, երդում է տալիս բանականացմանը: Իսկապես, Վեբերը բավականին շատ է գրում բանականացման մասին, բայց նա ուղիղ տեքստով գրում է, որ աշխարհի բանականացումը և դրա ապակախարդումը շարունակվում են հազարամյակներով, գիտությունը միայն այս գործընթացի մի մասն է, ինքնավար, բայց մասն է: Օրենքն ու բողոքականությունը հատուկ դեր են խաղում բանականացման մեջ, հատուկ դեր է խաղացել ռացիոնալ կապիտալիզմը: Եթե բանականացումը գիտության մաքսիմն է, ապա ինչպե՞ս է այն տարբերվում բողոքականությունից և կապիտալիզմից: Հետևաբար, իհարկե, համաձայն Վեբերի՝ բանականացումը ոչ մի կերպ չի կարող լինել գիտության ինքնին արժեք:
Այնուհետև մեկնաբաններն ասում են, որ աշխարհի բանականացումը հնարավոր չէ բացառել քաղաքական գործընթացից, քանի որ եթե գիտությունը բանականացման մասին է, ապա յուրաքանչյուր գիտնական քաղաքական գործիչ է: Հետաքրքիր է: Այս պահին հայտնվում է այս ենթադրության միանգամայն հասկանալի հետևանք, ինչը նշանակում է հետևյալը. Մենք իրականացրինք նենգափոխում, հեռացրինք գիտության արժեքային ինքնիշխանության գաղափարը հավասարումից, իսկ հաջորդ փուլում հեռացրինք գիտության արժեքը՝ որպես ճշմարտության որոնում, և այն փոխարինեցինք ռացիոնալ աշխարհին ծառայությամբ, ինչը հակասում է Վեբերի տեքստին: Այդ պահին մենք սպանեցինք գնահատումից ազատության գաղափարը` հանգեցնելով այն տեխնիկական պահանջի: Քանի որ մենք այլասերել ենք արժեքի վերագրման թեզը՝ ասելով, որ արժեքին վերագրելը վերագրում է մեր նախագիտական արժեքներին, ինչը լիովին աբսուրդ է, որովհետև նշանակում է, որ այդ ժամանակ էմպիրիկ հետազոտություններից ստացած իմ յուրաքանչյուր արդյունք ես պետք է հարադրեմ իմ կուսակցական դիրքորոշման հետ, և ոչ գիտական օբյեկտիվության պահանջի: Ինչ-որ մի պահի կարող ենք մեզ թույլ տալ ճշմարտության որոնումը փոխարինել բանականացմամբ, իսկ բանականացումը մաս է կազմում ընդհանուր քաղաքական գործընթացի, և, հետևաբար, երբ մենք՝ որպես կուսակցական սուբյեկտներ, գալիս ենք լսարան, ձեռնպահ ենք մնում գնահատականներից, բայց միայն իրական գիտնականներին ընդօրինակելու համար, մենք այլևս չենք փնտրում ճշմարտություն: Գիտությունը դառնում է Ֆեյսբուքի նման մի բան:
Եթե դիտարկենք, թե հետագայում ինչպես են այս տեսակ մտավոր հնարքները տարածվում, ապա ամեն ինչ առավելագույնս ակնհայտ է: Մեկնաբանները երբեք նման հայտարարություններով չեն գնա այնպիսի գիտական ամսագիր, ինչպիսին է «Սոցիոլոգիական տեսությունը» («Социологического обозрения») կամ «Տնտեսական սոցիոլոգիան» («Экономической социологии»), քանի որ այնտեղ նստած են մարդիկ, որոնք հասկանում են Վեբերից: Նրանք այդ հայտարարություններով անմիջապես դուրս են գալիս հանրային դաշտ, որից հետո օգտագործում են այն իրենց սեփական խորհրդանշական հանրային կապիտալը մեծացնելու համար: Սա պայքար չէ գիտության համար, սա ոչ այլ ինչ է, քան քաղաքական ռազմավարություն:
Վեբերը այդ պահին, ամենայն հավանականությամբ, կասեր, որ սա երկակի դավաճանություն է: Սկզբում գիտությունը նենգափոխեցին քաղաքականությամբ, ապա քաղաքականությունը նենգափոխեցին հրապարակայնությամբ: Որպես քաղաքական գործիչ՝ դուք պարտավոր եք հետամուտ լինել ձեր նպատակներին, հետևել համոզելու էթիկային և պատասխանատվության էթիկային: Որպես քաղաքական գործիչ՝ դուք այս պահին ձեզ տեղավորում եք քաղաքական պայքարի ասպարեզում: Բայց մեր ներգրավված մտավորականները ոչ գիտնականներ են, ոչ էլ քաղաքական գործիչներ։ Նրանք ընտրում են իրենց համար անվտանգ տարածք (safespace)՝ հանրային դաշտ, որում կարելի է փոխանակվել հղումներով և մեկնաբանություններով:
Եզրափակելով՝ կվերադառնամ ՎԵբերի այն տեքստին, որով սկսեցի. «Մենք մոտենում ենք մեր դատողությունների ավարտին, որ հետապնդում էին միայն մեկ նպատակ՝ մատնանշել գիտության և հավատի միջև բաժանարար գիծը, նպաստել սոցիալ-տնտեսական իմացության իմաստի հասկացումին: Ցանկացած էմպիրիկ գիտելիքի օբյեկտիվ նշանակություն կայանում է նրանում, և միայն այն փաստի մեջ, որ տվյալ իրողությունը կարգավորվում է՝ ըստ որոշակի առանձնահատուկ առումով սուբյեկտիվ կատեգորիաների, քանի որ ձևավորելով մեր գիտելիքների նախադրյալը՝ դրանք կապված են ճշմարտության արժեքի նախադրյալի հետ: Մենք չենք կարող որևէ բան առաջարկել նրանց, ում համար այդ ճշմարտությունն արժեքավոր չի թվում»:
Թարգմանիչ՝ Ալինա Բարսեղյան (Alina Barseghyan), խմբագիր՝ Հեղինե Ալեքսանյան (Heghine Aleksanyan) © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: