[Նոամ Չոմսկու հարցազրույցը տրված Պիտասանա Շանմուղատասին՝ ցեղասպանությունների և պատերազմական հանցագործությունների վերաբերյալ]
ԱՄՆ-ը երբեք չի օգտագործել ցեղասպանություն կամ պատերազմական հանցագործություն տերմիններն իր իսկ պատմական և ներկայիս գործողությունները սահմանելու համար:
Ջարեդ Ռոդրիգես, Truthout
Նոամ Չոմսկին հեղափոխել է ուսումնասիրության բազմաթիվ ոլորտներ՝ հոգեբանությունից մինչև լեզվաբանություն և քաղաքագիտություն: Գրքերի միջոցով, ինչպիսիք են «Համաձայնության արտադրությունը» (համահեղինակ՝ Էդվարդ Ս. Հերման), «Դատապարտված եռանկյունին», «Հեգեմոնիան կամ գոյատևումը» և այլն, նա լուսավորել է մարդկանց ողջ աշխարհում: Այս և այլ պատճառներով Չոմսկին համարվում է մեր ժամանակների ամենաազդեցիկ մտածողներից մեկը:
2016 թ.-ի ԱՄՆ-ում կայացած ընտրություններից կարճ ժամանակ անց Truthout-ը պատիվ ունեցավ նստելու պրոֆեսոր Չոմսկու աշխատասենյակում՝ նրա հետ միասին, և զրուցելու զանազան թեմաների շուրջ՝ էթնիկ հակասություններից մինչև անարխիզմ:
Հետևյալ նյութը զրույցի գրի առնված տարբերակն է, որը խմբագրվել է՝ տեքստն ավելի պարզ և հակիրճ դարձնելու համար:
Պիտասանա Շանմուղատաս
” Մինչև ոչ շատ վաղ անցյալ լիբերալ, սոցիալիստ և մարքսիստ տեսաբանները ենթադրում էին, որ էթնիկ պատկանելության խնդիրը ներառող հակամարտությունները նախաժամանակակից հասարակությանը ներհատուկ երևույթ են, և որ նման հակամարտություններն աստիճանաբար կվերանան: Ինչու՞ մենք, որպես հասարակություն, չենք կարողացել հաղթահարել էթնիկ հակամարտության մեջ ներգրավվելու անիմաստությունը:
Նոամ Չոմսկի
” Մենք կարողացել ենք հաղթահարել այն ինչ-որ չափով՝ ոչ լիովին: Առաջընթաց է տեղի ունեցել: Օրինակ՝ Եվրոպան. դարեր շարունակ Եվրոպան աշխարհի ամենավայրագ տեղն էր: Եվրոպացիները պարզապես մորթում էին միմյանց: 17-րդ դարի Երեսնամյա պատերազմի ընթացքում Գերմանիայում բնակչության գուցե մեկ երրորդը ջնջվեց: Եվս մեկ երեսնամյա պատերազմ տեղի ունեցավ 20-րդ դարում՝ 1914 թվականից մինչև 1945 թվականը՝ լրիվ սարսափ-պատմություն: Կարիք չկա, որ պատմեմ ձեզ, թե ինչ է տեղի ունեցել Եվրոպայում և աշխարհում: 1945 թվականից ի վեր Եվրոպայում մեծ պատերազմներ չեն եղել: Արդյո՞ք դա այն պատճառով է, որ մենք ավելի քաղաքակիրթ ենք: Ո՛չ, պարզապես մարդիկ հասկացան, որ հաջորդ անգամ պատերազմ սկսելու դեպքում վերջներս եկած է: Մարդիկ ստեղծել են իրենք իրենց և մնացյալ ամեն ինչ ոչնչացնելու կարողություն, և մենք ամեն ինչ ավիրելուն շատ մոտ ենք: Բազմաթիվ դեպքեր են եղել, երբ միջուկային պատերազմով ավարտը ծայրահեղ մոտ է եղել, և սպառնալիքն ըստ էության այժմ աճում է:
” Ձեր կարծիքով ի՞նչ դեր կարող է ունենալ ֆեդերալիզմն այս հակամարտությունները լուծելու գործում:
” Դե, օրինակ բերենք նորից Եվրոպան: Հետպատերազմյան Եվրոպայի ամենամեծ ձեռքբերումներից մեկը, որն այժմ պատահականության սկզբունքով սպառնալիքի տակ է գտնվում, կարծես դանդաղ քայլ է դեպի ֆեդերալիզմ: Շենգենյան համաձայնագիրը, որը թույլ է տալիս անվճար շրջել Եվրոպայի երկրներով, քայլ է դեպի ավելի հանդուրժող… հասարակություն. դա կարծես ֆեդերալիզմ է: Այն ունի դրական և բացասական կողմեր իրականացման ձևի պատճառով: Եվրագոտում (մի տարածք՝ անջատ Եվրամիությունից) ինտեգրման ձևի պատճառով այն հանգեցրել է մի իրավիճակի, որտեղ ինքնիշխանությունը բնակչությունից անցել է բյուրոկրատիային Բրյուսելում, ընդ որում` գերմանական բանկերի բեռն ուսերին: Հենց այստեղ են ընդունվում հիմնական որոշումները: Կարևոր չէ, թե ում են ընտրում մարդիկ իրենց իսկ կառավարման համար, գլխավոր որոշումներն իրենց ձեռքերում չեն: Դա հանգեցրել է ծայրահեղ վրդովմունքի, արդարացված վրդովմունքի, որն ինքնաոչնչացման ուղիներ է բռնում, բայց վրդովմունքը հասկանալի է: Սա նախադրյալների մի մասն էր կազմում, որով վերելք ապրեցին այն ծայրահեղ աջակողմյան կուսակցությունները, որոնք դիմում են բնակչությանը այն հիմքով, որ նրանք այլևս չեն վերահսկում իրենց սեփական ճակատագիրը…: Այժմ մենք վերադարձել ենք մրցակցող ազգություններով մի այնպիսի Եվրոպայի, որն ունի բավականին տգեղ անցյալ:
” Ինչպե՞ս է ցեղասպանություն հասկացությունը դարձել, ինչպես ասում եք, «քաղաքականապես գռեհիկ», և ինչու՞ է վտանգավոր քաղաքականացնել ցեղասպանություն հասկացությունը:
” Դե, ցեղասպանությունը սկզբնական շրջանում իմաստ ուներ: Նկատի ունեմ՝ դա սահմանման խնդիր չէ, այլ հասկանալու ձևի: Ցեղասպանությունը նշանակում էր, օրինակ, այն, թե ինչ արեցին նացիստները հրեաներն: Դա ցեղասպանություն էր: Մինչ այժմ տերմինն այնքան լայնորեն է օգտագործվում, որ մարդիկ նույնիսկ խոսում են հինգ մարդու նկատմամբ ցեղասպանություն իրականացնելու մասին, կամ ինչ-որ տեղ մի քանի հարյուր մարդու կոտորածը կոչվում է ցեղասպանություն: Եվ, փաստորեն, դրա կիրառությունը շատ սահմանափակ է: Ցեղասպանություն տերմինը մենք օգտագործում ենք` նկատի ունենալով ուրիշի կողմից կատարված վայրագությունները, ոչ թե մեր սեփականը:
Եկեք իրական օրինակ բերենք Քլինթոնի և Բլերի պատժամիջոցները Իրաքի նկատմամբ, որոնք իրականում ցեղասպանություն էին անվանվում այն հարգարժան միջազգային դիվանագետների կողմից, որոնք իրականացնում էին նավթը պարենի փոխարեն ծրագիրը՝ պատժամիջոցների այսպես կոչված «հումանիտար» կողմը: Դենիս Հոլիդեյը, որը հրաժարական տվեց ի նշան բողոքի, ասաց, որ իրենք ցեղասպան են: Նրան հետևեց Հանս Քրիստոֆ ֆոն Սպոնեկը և հրաժարական տվեց՝ հիմք ընդունելով, որ պատժամիջոցը նույնպես ցեղասպանություն է: Իրականում Հանս ֆոն Սպոնեկը հրապարակեց այդ մասին մանրամասն գիրք՝ «Պատերազմի այլ տեսակ» խորագրով: Նրանք իսկապես պատժամիջոցները որակեցին ցեղասպանություն:
Ո՞րն էր արդյունքը: Փորձե՛ք գտնել ֆոն Սպոնեկի գրքի պատճեն: Փորձե՛ք դրանից մեջբերում գտնել: Փորձե՛ք գտնել ակնարկ: Փորձե՛ք որևէ բան գտնել: Սա ջնջված է Արևմտյան մեկնաբանական գրականությունից: Երբ վերջին անգամ նայեցի, Միացյալ Նահանգներում ոչ մի ակնարկ չկար: Անգլիայում միակ ակնարկը, կարծում եմ, Կոմունիստական կուսակցություն» թերթում էր:
” Այսպիսով, ի՞նչ պետք է արվի ցեղասպանության գաղափարի քաղաքական գռեհկությունը վերացնելու համար: Այն դեռ կարելի՞ է օգտագործել:
” Այն կարող է օգտագործվել, եթե մենք պատրաստ ենք… գիտակցել, որ հանցագործությունները հանցագործություններ են, անկախ այն բանից՝ նրանք են կատարում դրանք, թե մենք: Օրինակ՝ մենք կարող էինք լսել դատավոր Ռոբերտ Ջեքսոնին՝ Նյուրնբերգի գլխավոր դատախազին, նրա դատական որոշումը ատյանի առջև: Նա խոսեց ատյանի առջև և ասաց. «Մենք պետք է գիտակցենք, որ հանցագործությունները հանցագործություններ են, անկախ այն բանից՝ նրանք են կատարում դրանք, թե մենք: Մենք փոխանցում ենք այս ամբաստանյալներին թունավոր գավաթ, և եթե դրանից փոքր կում անենք, մենք պետք է ենթարկվենք նույն պայմաններին: Եթե ոչ, ամբողջ դատավարությունը զավեշտախաղ է»:
Արդյո՞ք դա կիրառվում էր այն ժամանակ, երբ Բրիտանիան և Միացյալ Նահանգները ներխուժեցին Իրաք: Դա ագրեսիայի դասագրքային օրինակ է՝ առանց ոչ մի արդարացման, դասագրքային մի օրինակ, թե ինչ է Նյուրնբերգի դատարանը անվանել «գերագույն միջազգային հանցագործություն»-ը, որը տարբերվում է այլ պատերազմական հանցագործություններից, քանի որ ներառում է դրան հետևող ողջ չարիքը: Օրինակ՝ ԻՍԻՊ-ի (նաև հայտնի որպես ԴԱԻՇ) վերելքն ու միլիոնավոր մարդկանց մահը ներառում է այդ ամենը: Կարո՞ղ եք որևէ մեկնաբանություն գտնել Միացյալ Նահանգներում, որ նույնիսկ հանցագործություն կանվանի ԱՄՆ-Միացյալ Թագավորություններ ներխուժումը:
Օբաման մեծ հիացմունքի է արժանանում ձախերի կողմից, քանի որ ասում էր, որ դա կոպիտ սխալ էր: Սա նման է այն դեպքին, երբ գերմանացի գեներալները Ստալինգրադից հետո ասում էին, որ երկկողմանի պատերազմը սխալ էր, և իսկապես այդպես էր: Մենք պետք է նախ նոկաուտի ենթարկեինք Անգլիան: Միայն այդքանը կարող ես անել:
Երբ վերոնշյալի վրա հրավիրեցին Human Rights Watch-ի (Մարդու իրավունքների պաշտպանություն) ղեկավար Քենեթ Ռոթի ուշադրությունը, նա չկարղացավ ավելին անել, քան միայն ասելը, որ Իրաքը շփոթմունք էր: Արդյո՞ք սխալ էր նացիստների կողից ագրեսիայի կիրառումը: Արդյո՞ք սխալ էր ռուսների՝ Աֆղանստան ներխուժումը: Եթե հավատարիմ կոմունիստ եք, սխալ էր: Մենք չենք ասում, դա … Առավելագույնը` ասում ենք մենք «սխալներ թույլ տվեցինք»:
Վերադառնանք դատավոր Ջեքսոնին: Ինչ-որ մեկը լսու՞մ է նրան: Ուրեմն՝ Վիետնամը բերենք որպես օրինակ: Երկրորդ աշխարհամարտի հետպատերազմյան դարաշրջանի ամենածանր հանցագործությունը… միլիոնավոր մարդիկ սպանվեցին, երեք երկրներ ոչնչացվեցին, մարդիկ դեռ մահանում էին այն քիմիական պատերազմից, որը նախաձեռնել էր և տարածել Ջոն Ֆ. Քենեդին: Դա սխա՞լ է: Դա հանցագործությու՞ն է: Ինչ-որ մեկը մեղավո՞ր է, պատասխանատու՞:
[2016 թ.-ի նոյեմբերին] Օբամայի վարչակազմը Վիետնամի պատերազմի հիշատակին նվիրված մեծ հուշահամալիր հովանավորեց, և Օբաման տեղի ունեցածի վերաբերյալ իր վեհաշունչ հռետորաբանությամբ լի մի սրտաբուխ ելույթով հանդես եկավ: Նա նույնիսկ խոսեց հանցագործությունների մասին. նա խոսեց այն հանցագործությունների մասին, որոնք կատարվել են ամերիկացի վետերանների դեմ, ում ըստ արժանվույնի վերաբերմունք չէր ցուցաբերվել: Իսկ վիետնամցինե՞րը…
Եկե՛ք օրինակ բերենք «Մարդու իրավունքների նախագահ» Ջիմի Քարթերին՝ անմիջապես հետպատերազմյան շրջանում: 1977 թ.-ին նրան ասուլիսում հարցրին. «Մենք որևէ պարտք ունե՞նք Վիետնամին»: Նա ասաց, որ մենք նրանց ոչ մի պարտք չունենք, քանի որ ոչնչացումը երկկողմանի էր… Մեկնաբանություն կա՞ր: Մի քանիսը մեկնաբանեցին այն: Ես մեկնաբանեցի այն և մի քանի այլ մարդիկ: Մինչև մենք քաղաքակրթության նվազագույն մակարդակի չհասնենք, չենք կարող օգտագործել ցեղասպանություն եզրույթը:
” Հակամարտություններին հաջորդող շրջանում որքանո՞վ են Ճշմարտության և Հաշտեցման հանձնաժողովները արդարության և հաշվետվողականության հասնելու կենսունակ ձև:
” Կարծում եմ, որ դրանք իմաստ են ունենում շատ իրավիճակներում: Օրինակ՝ Հարավային Աֆրիկան: Ռասայական խտրականության հիմքով սարսափելի ոճրագործություններ տեղի ունեցան: Բայց եթե փորձեին մարդկանց պատժել այդ հանցագործությունների համար կնշանակեր մասնատել հասարակությունն ու ապականել որևէ առաջընթացի և զարգացման հույսը: Ուստի՝ Աֆրիկայի ազգային կոնգրեսը որոշում կայացրեց, որն ըստ իս՝ հասկանալի է, խուսափել ուղղակի պատժից և Ճշմարտության և Հաշտեցման հանձնաժողովին հանձնարարել` բացահայտելու կատարվածի բնույթը. այնպես որ, դա ինչ-որ ձևով հասկանալի է: Նույնը արվեց Կենտրոնական Ամերիկայում, Բրազիլիայում և Արևելյան Թիմորում:
Օրինակ՝ Արևելյան Թիմորը. եթե ցեղասպանություն եզրույթն ունի որևէ իմաստ, այն, ինչ արեց Ինդոնեզիան Արևելյան Թիմորում՝ Միացյալ Նահանգների, Բրիտանիայի, արևմտյան այլ երկրների, նույնիսկ Շվեդիայի աջակցությամբ, մոտ է ցեղասպանություն լինելուն Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո: Արևելյան Թիմորը վերջապես շահեց իր անկախությունը: Արդյո՞ք նրանք պետք է ռազմական հանցագործությունների դատավարություններ անցկացնեն Ինդոնեզիայի, Ավստրալիայի, Միացյալ Նահանգների և այլոց դեմ: Թե՞ պետք է փորձեն շտկել հարաբերություններն Ինդոնեզիայի հետ և միգուցե պայմանավորվել Ճշմարտության և Հաշտեցման հանձնաժողովի հարցում: Կարծում եմ՝ վերջին տարբերակը: Սա հենց այն է, ինչ նրանք անում են: Նրանք պետք է ապրեն այս աշխարհում, այնպես չէ՞:
Եկեք օրինակ բերենք հենց այն երկիրը, որտեղ այժմ նստած ենք՝ ԱՄՆ-ը: Տեղաբնիկները տառապել են մի անհավատալի տեսակի միգրանտայինն ճգնաժամից… այստեղ ներգաղթյալները գալիս են բնակչությունը ոչնչացնելու և արտաքսելու մտադրությամբ: Դա այն չէ, ինչ մենք անվանում ենք ճգնաժամ, բայց դա այն է, ինչ տեղի ունեցավ այստեղ… Արդյո՞ք նրանք պետք է պատերազմական հանցագործությունների դատավարություններսկսեն այն մարդկանց դեմ, ովքեր ապրում են իրենց տներում: Դա այնքան էլ իմաստ չի ունենա: Իմաստ կունենար, եթե մարդիկ սկսեին գիտակցել տեղի ունեցածը, պահանջեին ռեպարացիաներ և այլն, այլ ոչ պատերազմական հանցագործությունների դատավարություն անցկացնեին: Սա ուղղակի ոչինչ չի նշանակում այս հանգմանքներում:
Ցեղասպանությու՞ն է: …Երբ Կոլումբոսը ժամանեց, Արևմտյան կիսագունդն ուներ մոտ 80 միլիոն մարդ, և շուտով նրանց մոտ 90 տոկոսը անհետացավ:
” Քաղաքագետներից յուրաքանչյուրը, ինչպիսիք են Ջոն Միրշայմերը, Քենեթ Վալցը և Ջոզեֆ Նայը, սահմանել է «իշխանություն» եզրույթը միջազգային հարաբերությունների ոլորտում: Դուք քննադատել եք ուժային կառույցները և ուժային համակարգերը: Բայց ես կցանկանայի իմանալ, թե ինչն եք համարում իշխանություն միջազգային հարաբերությունների ոլորտում:
” Բավականին ուղիղ է ասված: Իշխանությունը հրամաններ արձակելու ունակությունն է, որին պետք է հետևեն մյուսները. եթե կարող ես դա անել, ուրեմն ունես իշխանություն: Պարտադիր չէ՝ հրամանները լինեն բանավոր: Կարող են լինել գործողությունների տեսքով. այնպես որ, եթե կարողանում ես ներխուժել Իրաք՝ 21-րդ դարի ամենավատ հանցանքը, և դրա համար ոչ մեկը ձեզ չի դատապարտում կամ հակազդում, դա իշխանություն է:
” Կարծում եմ, որ որպես անարխիստ, դուք վստահ եք, որ երկարաժամկետ հեռանկարում կենտրոնացված քաղաքական ուժը պետք է վերացվի և իջեցվի տեղական մակարդակի, ուստի ի՞նչ դեր (եթե իհարկե ունի) է խաղում ֆեդերալիզմը անարխիզմի ձեր երկարաժամկետ տեսլականի մեջ:
” Ընդհանուր անարխիստական պատկերները, առնվազն այն ավանդույթի շրջանակներում, որի հետ ես ինքս ինձ եմ ասոցացնում, խիստ ֆեդերալիստական են, բայց ենթադրում են, որ դրանք հիմնված են կամավոր փոխհարաբերման գաղափարի վրա: Այսպիսով, կյանքի բոլոր ինստիտուցիոնալ կառույցներում պետք է լինի ինքնորոշում: Բայց կամավոր փոխհարաբերությունները կարող են տարածվել տարածաշրջաններով և երկրներով՝ միջազգայնորեն, ուստի սա մի տեսակ ֆեդերալիզմ է, որին աջակցում են ստորև գտնվողները: Կարծում եմ՝ դա լավ միտք է այս խառնաշխարհում:
Թարգմանիչ՝ Լորան Օհանյան (Loran Ohanyan) © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: