«Ինլայթը» ներկայացնում է Գյունթեր Գաուսի հեղինակած Zur Person նախագծի շարքից 1965թ. դեկտեմբերի 29-ին Կոնրադ Ադենաուերի հետ կայացած հարցազրույցի գերմաներենից հայերեն թարգմանությունը:

Գյունթեր Գաուսի հարցազրույցը Կոնրադ Ադենաուերի հետ

Ես երբեք թույլ չեմ տվել շփոթեցնել ինձ
-Կոնրադ Ադենաուեր

Կոնրադ Ադենաուերը ծնվել է 1876թ-ի հունվարի 5-ին Քյոլն քաղաքում, մահացել է 1967թ-ի ապրիլի 19-ին Ռյոնդորֆում։ Եղել է դատական ծառայող Յոհան Կոնրադ Ադենաուերի որդին։ Ուսանել է իրավագիտություն և տնտեսագիտություն։ 1906թ-ին եղել է Քյոլն քաղաքի քաղաքային խորհրդի անդամ և անդամագրվել է Կենտրոնական կուսակցությանը (Zentrumspartei)։ 1917թ-ից մինչև 1933 թվականի մարտի 12-ը եղել է Քյոլնի օբեռբյուրգերմայստեր (Oberbürgermeister)։

Մինչ նացիստների՝ նրան պաշտոնից ազատելը, քանիցս զբաղեցրել է Ռայխսկանցլերի պաշտոնը։ 1920-1933թթ․ եղել է Պրուսական քաղաքային Խորհրդի անդամ և նախագահ։ Հաջորդիվ նա հեռացավ քաղաքականությունից։ Իսկ 1944թ. հուլիսի 20-ին որոշակի ժամանակով ձերբակալվեց։

1945թ-ից հետո եղել է քրիստոնեա-դեմոկրատական միության (ՔԴՄ) համահիմնադիր, 1945թ․ մայիսից` Քյոլնի քաղաքապետ, 1945թ․ հոկտեմբերից «անգործության պատճառով» հեռացվել է պաշտոնից, 1948 թվականից եղել է Խորհրդարանական խորհրդի նախագահ և այդպիսով՝ «Կանցլերդեմոկրատիայի» և «Սահմանադրության Հայրերից» մեկը։

1949թ․ սեպտեմբերի 15-ին առաջին անգամ ընտրվել է բունդեսկանցլեր, իսկ 1963թ-ին նրան փոխարինել է Լյուդվիգ Էդհարդը։ Նա Գերմանիայի վերազինման և Գերմանիայի՝ ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու վճռական աջակից է:

Խթանել է Եվրոպայի միավորման գործընթացի արագացմանը՝ ի պատասխան ԱՄՆ-ի միջազգային լարվածության լիցքաթափմանը (1959-1960թթ.)։

Մինչև 1966 թվականը՝ իր կյանքի 90-րդ տարում, եղել է ՔԴՄ-ի նախագահ, այնուհետև` մինչև իր կյանքի ավարտը` ՔԴՄ-ի պատվավոր նախագահ և Գերմանիայի Բունդեսթագի անդամ։ 

Այս հարցազրույցը հեռարձակվել է Ադենաուերի 90-րդ տարելիցից մի քանի օր առաջ՝ 1965 թ-ի դեկտեմբերի 29-ին։

Գաուս․ Պարոն դոկտոր Ադենաուեր, Ձեզ հաճախ անվանում են «Միանձնյա որոշումների կանցլեր»․ մականուն, որը ստացել եք Ձեր պաշտոնավարման հենց սկզբից՝ արևմտյան երեք օկուպացիոն տերությունների գերագույն հանձնակատարների հետ բանակցությունների պատճառով։ Դրանք բանակցություններն էին, որոնք Դուք վարում էիք ինքնուրույն՝ որպես արևմտյան գերմանացիների միակ ներկայացուցիչ: Կարծում եք, որ «Միանձնյա որոշումների կանցլեր» մականունը ճի՞շտ է, թե՞ մերժում եք այն:

Ադենաուեր․ Ես այն մերժում եմ, քանի որ ճշմարիտ չէ։ Կարևոր որոշումներ կայացնելուց առաջ խորհրդակցում էի կուսակցության գործադիրի կամ Բունդեսթագի խմբակցության հետ, կամ էլ քննարկում էի հենց Բունդեսթագում: Բայց և այնպես գերագույն հանձնակատարների հետ բանակցությունները ես ստիպված էի միայնակ վարել։ Նրանք չէին ցանկանում, որ բանակցություններին շատ մարդիկ ներկա գտնվեն, քանի որ արդյունավետ չէր լինի։ Լավ էր, որ նրանք այդ հարցում հստակ և վճռական կամք ցուցաբերեցին։

Գաուս․ Եվ Ձեր կարծիքով այդ հստակ վճռական կամքի ցուցաբերումը իրականացավ, քանի որ Դուք միայնա՞կ էիք։ Կարծում եք, որ եղել եք այնպիսի կանցլեր, ով միշտ ինքնուրույն որոշումներ կայացնելիս իրեն շատ ապահո՞վ  է զգացել:

Ադենաուեր. Ես հանգիստ էի միայնակ որոշումներ կայացնելիս, քանի որ հասունացել էր այդ պահը, իսկ հանդիպման ժամանակ դա ուղղակի անհրաժեշտություն էր։

Գաուս․ Այսպիսով՝ «Միանձնյա որոշումների կանցլեր»-ի բնութագրումը Դուք երբեք նախատինք չեք  համարել և անխռով ընդունել եք։ 

Ադենաուեր․ Պարոն Գաուս, Դուք գրքեր եք գրում։ Մի՞թե Դուք էլ այն մարդը չեք, որը միայնակ է որոշում կայացնում։ Նախապես հարցնու՞մ եք Ձեր կոլեգաներին, թե ինչ պետք է գրել։

Գաուս․ Դուք ցանկանում եք այս դեպքում գրողին և իշխանության ղեկավարին նույն հարթության վրա համեմատե՞լ։

Ադենաուեր․ Այո՛, կամ մեկ ուրիշի հետ. բժշկի, փաստաբանի կամ ցանկացած մեկ այլ անձի, ով պարտավոր է որոշումներ կայացնել։

Գաուս․ Իսկ որոշումներ կայացնելը Ձեզ համար երբեք ծանր բեռ չի՞ եղել։

Ադենաուեր․ Ոչ։

Գաուս․ Պարոն Ադենաուեր, ի՞նչ հատկություններով պետք է օժտված լինեն Ձեր աշխատակիցները, ի՞նչ տաղանդ պետք է նրանք ունենան, որ կանցլեր Ադենաուերին կարողանան օգտակար լինել։

Ադենաուեր․ Բնականաբար պետք է խելացի և աշխատասեր լինեն, ինչպես նաև սեփական կարծիք ունենան։ Ամենակարևորը պետք է կարողանան հարմարվել, քանի որ կարևոր հարցերը Կաբինետում են քննարկվում։ Կաբինետում պետք է ձևավորվի մեկ վերջնական կարծիք։ Այդուհետև պետք է, որ բոլորը պատրաստ լինեն համաձայնելու և այդ կարծիքը կիսելու։

Գաուս․ Ունեցե՞լ եք այնպիսի աշխատակից, ով վերջում չի կիսել ընդունված կարծիքը։

Ադենաուեր․ Եթե այն պարբերական բնույթ կրեր, կխնդրեի նրան հրաժարվել իր ծառայությունից, քանի որ ի վերջո Կաբինետի համակարծության ապահովումը կանցլերի հիմնական առաջադրանքներից մեկն է։

Գաուս․ Պարոն դոկտոր Ադենաուեր, Ձեզ անվանում են «Քաղաքականությունը պարզեցնող»։ Այս բնութագրումը գովելի՞ եք համարում, թե՞ նվաստացուցիչ:

Ադենաուեր․ Սա համարում եմ մեծ գովասանք, քանի որ, ըստ էության, երևույթներին պետք է այնպիսի խորությամբ նայել, որ դրանք շատ պարզ դառնան։ Երբ դրանց մակերեսորեն ես նայում, շատ բարդ են թվում։ Երբ խորանում ես, տեսնում ես իրականությունը. իսկ դա շատ պարզ է։ Մեկ այլ հարց է, թե որքանով է այդ գործընթացը հաճելի։

Գաուս․ Ո՞ւմ համար։

Ադենաուեր․ Մտածողի։

Գաուս․ Եղե՞լ է այնպես, որ պարզեցման առաջադրանքի ընթացքում ինքներդ տառապեք, և եթե այո՝ ի վերջո եզրահանգումը դառն էր և ցավալի՞։

Ադենաուեր․ Ո՛չ։ Հիմա մտածում եմ և չեմ կարողանում պարզաբանել, թե ինչու պետք է տառապեի։ Որպես կանցլեր՝ պետք է կարողանաս տարբեր իրավիճակներում ելքեր գտնել, բնական է՝ որքան պարզ և հասարակ ես դրանք տեսնում, այնքան մեծ հնարավորություն ես ունենում հաջողության հասնելու, հակառակ դեպքում պետք է ուղղակի հեռու մնալ։

Գաուս․ Երբևէ կանցլերի պաշտոնը Ձեզ համար բեռ եղե՞լ է։

Ադենաուեր․ Այս հարցը երկար մտածելու տեղիք է տալիս։ Այո՛, հաճախ եղել են մեծ հիասթափության պահեր, որոնցից հետո քեզ իրոք շատ ճնշված ես զգում։

Գաուս․ Իշխանության ղեկավար եղած ժամանակ ո՞րն է եղել Ձեր ամենամեծ հիասթափությունը։

Ադենաուեր․ Իմ կարծիքով ամենամեծ հիասթափությունն ու ձախողումն ամբողջ քաղաքականության համար եղել է եվրոպական պաշտպանական համայնքի հարցի ձախողումը։ Ինչպես գիտեք` պայմանագիրը կնքվել էր ֆրանսիական Պալատում՝ առանց քննարկման․․․

Գաուս․ ․․․1954 թվականին․․․

Ադենաուեր․ ․․․ և դա շատ ծանր հարված էր։ Դրա մեղավորը ֆրանսիական Պալատն է։ Բունդեսթագն էլ ունի մեղքի իր բաժինը։ Այս հարցը տարիներ շարունակ Բունդեսթագում քննարկման առարկա է եղել և մեծ խնդիրներ է առաջացրել, նույնիսկ Դաշնային նախագահ Հոյսը դեմ էր դրան։ Նա ցանկանում էր դրա սահմանադրական զեկույցը։ Եվ պետք է ուղղակի պատկերացնել, թե սա ինչ տպավորություն կթողներ ֆրանսիական կողմի վրա, երբ տեսնեին՝ ինչ խնդիրներ են գերմանական կողմի մոտ առաջանում․ պետք է հասկանանք, որ այս ամենը վստահություն չէր ներշնչում։ Սակայն հիմա պատկերացնենք, թե ինչպես Եվրոպան կզարգանար, եթե պայմանագիրը այդ ժամանակ բոլոր մասնակիցների կողմից ընդունվեր։ Պայմանագրի կցորդ պայմանագրերը, որոնք կնքվել էին Անգլիայի և Միացյալ Նահանգների միջև, վաղուց արդեն վավերացվել էին՝ այն դեպքում, երբ երկու հիմնական կողմերը՝ Ֆրանսիան և Գերմանիան, դեռ հապաղում էին. որպես հետևանք սկսվեց այս ամենը։ Դա սարսափելի հարված էր։

Գաուս․ Դուք կարծում եք, որ եվրոպական պաշտպանականության համայնքի անհաջողության պատճառով եվրոպական զարգացումը հետընթա՞ց ապրեց։ Սա՞ է պատճառը, որ այն դառն է, հատկապես  Ձեզ համար։

Ադենաուեր․ Երկու խնդիր կար․ առաջինը Գերմանիայի վերազինումն էր, երկրորդը՝ մի մեծ քայլ դեպի միասնական Եվրոպայի կառուցում։ Այնուհետև Էդենը և Ֆոսթեր Դալլեսը հանդես եկան, որպեսզի մենք անդամակցենք ՆԱՏՕ-ին, և կարծես թե Ֆրանսիան ևս հակված էր դրան, մինչդեռ ի սկզբանե պնդում էր, որ մենք ընդհանրապես չպետք է զենք ձեռք բերենք: Եվ ինչ վերաբերում է Եվրոպային և եվրոպական զարգացման հարցին, ապա եվրոպական պաշտպանության համայնքի պայմանագրում տրվում էին բոլոր այն վիճահարույց հարցերի պատասխանները, որոնք մինչ օրս դեռ քննարկվում են։

Գաուս․ Պարոն Ադենաուեր, Դուք խոսեցիք Ձեր պաշտոնավարման ընթացքում ունեցած ամենամեծ հիասթափության մասին։ Ասացեք, խնդրեմ, Ձեր կայացրած որոշումներից ո՞րն է եղել ամենաբարդը՝ Դաշնային Հանրապետության վերազինման առաջա՞րկը, թե՞ միգուցե Մոսկվայի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատումը։

Ադենուեր․ Նշված որոշումներից ոչ մեկի ընդունումն առանձնակի բարդություն չի առաջացրել։

Գաուս․ Ես կարծում էի, որ Մոսկվայի հետ դիվանագիտական հարաբերություններ հաստատելու որոշումը Ձեզ համար շատ բարդ է եղել, և իրոք զարմացած եմ, երբ հակառակն եք նշում:

Ադենաուեր․ Այդ ժամանակ ես կառավարության և Բունդեսթագի անդամներից կազմված պատվիրակության հետ մեկնել էի Մոսկվա։ Մոսկվայում շատ բարդ բանակցություններ տեղի ունեցան։ Խրուշչովը բավականին էներգիայով լի մարդ էր։ Եվ ի վերջո մթնոլորտն այնտեղ այդքան էլ վատը չէր։ Այնուհետև ինձ առաջարկվեց դեռ Ռուսաստանում գտնվող գերիների ազատ արձակումը։ Սկզբում ռուսները պնդում էին, որ իրենց մոտ գերիներ չկան․ ձերբակալվածները պատերազմական հանցագործությունների դատապարտյալներն են։ Սակայն ավելի ուշ ետ վերադարձածների թիվը հասավ 38․000-ի։ Ես կարող եմ միայն մեկ բան ասել․ ռուսները գերիների ազատ արձակումը խոստացածի պես կատարեցին՝ ծայրաստիճան կոռեկտ և բարեխիղճ։

Գաուս․ Արդյո՞ք դիվանագիտական հարաբերությունն այն գինն էր, որը Դուք պետք է վճարեիք գերիներին ազատ արձակելու համար: Ձեզ համար դա դժվա՞ր էր:

Ադենաուեր․ Խնդրում եմ, ի՞նչ գնի մասին է խոսքը։ Եթե ցանկանում ես ինչ-որ բան ստանալ այն երկրից, որի հետ դիվանագիտական ոչ մի հարաբերություն չունես, ապա բնական է, որ ոչինչ չի ստացվի։ Եվ ես գերմանա-ռուսական դիվանագիտական հարաբերությունների  հաստատմանը խոչընդոտող ոչ մի բան չտեսա։

Գաուս․ Այդ ժամանակ Ձեր բոլոր խորհրդականները համակարծի՞ք էին։

Ադենաուեր․ Ո՛չ, կառավարության մի քանի անդամներ և պառլամենտականներ այլ կարծիք ունեին։ Սակայն դա ինձ չկանգնեցրեց

Գաուս․ Մի՞թե դա միանձնյա որոշում չէր։

Ադենաուեր․ Ո՛չ, ես մի քանի դաշնակիցներ եմ ունեցել։ Չնայած առանց խնդրի՝ կարող է միանձնյա համարվել։

Գաուս․ Պարոն դոկտոր Ադենաուեր, ասացեք, խնդրեմ, բոլոր քաղաքական և սոցիալական փոփոխությունների ընթացքում, որ Ձեր երկար կյանքի ընթացքում տեսել և վերապրել եք, որո՞նք են այն սկզբունքները, որ տարիներ շարունակ մշտական և կարևոր են եղել։

Ադենաուեր․ Իմ պատասխանը հնարավոր է՝ զարմացնի Ձեզ․ քաղաքական բոլոր բանակցությունները արդյունավետ կլինեն, եթե կա երկկողմ վստահություն։ Իսկ դա կարող է լինել միայն այն դեպքում, երբ ծանոթ ես հակառակորդիդ և անվերապահորեն վստահում ես նրա ազնվությանը։ Իմ անձնական փորձից ելնելով՝ կարող եմ ասել, որ երկկողմ վստահության հիմքը ազնվությունն ու ճշմարտախոսությունն է, և, ի վերջո, երկկողմ վստահությունը արդյունավետ բանակցության հիմքն է։

Գաուս․ Պարոն դոկտոր Ադենաուեր, ասում են, որ քաղաքական գործիչը ոչ բոլոր դեպքերում կարող է ներկայացնել լիակատար ճշմարտությունը։ Դուք ինքներդ մեկ անգամ խոսել եք ճշմարտության 3 տեսակների մասին։ Այսպիսով, եթե Ձեզ համար երկկողմ վստահություն ստեղծելը ամենակարևոր սկզբունք էր, ինչպե՞ս եք կարողացել այն համապատասխանեցնել քաղաքականության ամենօրյա պահանջներին։ Երբևէ դժգոհություններ չե՞ն առաջացել։

Ադենաուեր․ Պետք է մի ճշտում մտցնեմ․ ճշմարտության 3 տեսակների գաղափարը ես չեմ հայտնաբերել, այլ՝ իմ հանգուցյալ ընկեր Ռոբերտ Պֆերդմենգեսը։ Որպես կատակ հաճախ մեջբերել ենք նրա այդ արտահայտությունը։ Հիմա կասեք, որ քաղաքական գործիչը չի կարող ամեն ինչ ասել, և Դուք ճիշտ կլինեք։ Բայց այն, ինչ նա ասում է, պետք է ճշմարիտ լինի։ Իհարկե նա չի կարող միշտ ամեն ինչ ասել, դա այնքան բնական է, որ ոչինչ չեմ ուզում ավելացնել։ Բայց քաղաքական գործիչը պետք է իր խոսքում ազնիվ լինի։

Գաուս․ Նկատի ունեք՝ պետք չէ խաբե՞լ։

Ադեաուեր․ Խաբել պետք չէ։ Ստի ոտքերը կարճ են։

Գաուս․ Անհրաժեշտաբար ստելն ընդունելի՞ է։

Ադենաուեր․ Անհրաժեշտաբար ստել գոյություն չունի։ Մարդը միշտ դժվար իրավիճակում է և միշտ կստի, եթե անհրաժեշտաբար խաբելն ընդունված լինի։

Գաուս․ Որպես կանցլեր՝ երբեք չե՞ք ստել հասարակությանը։ Երբեք դրա անհրաժեշտությունը չի՞ եղել։ Կարողացե՞լ եք լռելով կամ քողարկելով ամեն ինչ հաղթահարել։

Ադենաուեր․ Լռելով, բայց ոչ քողարկելով։ Խնդրում եմ չանտեսել դրանց միջև եղած տարբերությունը։ Քաղաքականության մեջ բոլորը գիտեն, թե գործընկերը երբ պետք է լսի․ հայցում եմ Ձեր ներողամտությունը՝ ոչ մի պատասխան չտալու համար։

Գաուս․ Ձեր սերնդի կյանքում 1918 թվականին վիլհելմյան կայսրության փլուզումը քաղաքական և սոցիալական ահռելի իրադարձություն էր։ Ի՞նչ նշանակություն է այն ունեցել  Ձեզ համար։

Ադենաուեր․ Այդ ժամանակ ես Քյոլնի քաղաքագլուխն էի, և շարունակաբար տեսնում ու զգում էի, որ այդ ամբողջ համակարգը որոշ ժամանակ է արդեն, ինչ փլուզման եզրին է։ Մենք Քյոլնում էինք։ Քյոլնը սահմանին մոտ գտնվող հաջորդ մեծ ամրոցն էր՝ լի դասալիքներով։ Փլուզումից հետո լիքը գործ կար անելու՝ քաղաքում հանգստություն և կարգ ու կանոն վերահաստատելու համար, և բավարար ժամանակ չկար երկար վերլուծելու և հասկանալու՝ արդյոք Վիլհելմ II-ը ճիշտ վարվեց՝  Հոլանդիա գնալով։ 

Գաուս․ Դրան հաջորդող տասնամյակում տեղի ունեցած սոցիալական փոփոխությունները արժանացե՞լ են Ձեր հավանությանը, թե՞ մինչ 1918 թվականը եղած սոցիալական կարգուկանոնը, սոցիալական խմբերի միջև եղած կապը Ձեզ ավելի էր դուր  գալիս։

Ադենաուեր․ Դուք օգտագործում եք «սոցիալական կապ» արտահայտությունը։ Ես կասեի՝ կաստաների հիմնում։ Իսկ կաստաները վատ բան են։ Բնական է, որ դեմոկրատիայի զարգացումը ինձ համար, միանշանակ, ավելի ողջունելի էր։

Գաուս․ Պարոն դոկտոր Ադենաուեր, ուզում եմ իմանալ Ձեր վերաբերմունքը որոշ մարդկանց հանդեպ, որոնք Ձեր քաղաքական կյանքում կարևոր դեր են խաղացել։ Ասացեք, խնդրեմ՝ ինչո՞վ էին պայմանավորված քաղաքականությունից դուրս Ձեր առանձնակի ջերմ հարաբերությունները ԱՄՆ արտաքին գործերի նախարար Ջոն Ֆոսթեր Դալլեսի հետ։

Ադենաուեր․ Բավականին կարճ ժամանակահատվածում Ջոն Ֆոսթեր Դալլեսին և ինձ կապեց իրական ընկերությունը։ Չեմ կարծում, որ Դալլեսը ինձ երբևէ ստել է նույնքան քիչ, որքան և ես նրան, մենք միմյանց հանդեպ շատ բացսիրտ ենք եղել։ Կարևոր էր նաև, որ նրա քաղաքականությունը, ինչպես և իմը, հիմնված էր էթիկայի վրա: Այդ էր պատճառը, որ կարողանում էինք շուտ ընդհանուր հայտարարի գալ։ Այդպես զարգացավ մեր իրական ընկերությունը։

Գաուս․ Կարո՞ղ եք երկու բառով ներկայացնել այդ էթիկայի հիմքերը։

Ադենաուեր․ Դրա հիմքում քրիստոնեությունն էր։ Ջոն Ֆոսթեր Դալլեսը քրիստոնյա անձնավորություն էր։ Հույս ունեմ, որ ինքս էլ էի այդպիսին։ Մեզ հեշտ էր իրար հետ շփվելը։

Գաուս․ Դուք Դալլեսին Ձեր ընկերն եք անվանում, և ավելի վաղ՝ մեր խոսակցության ընթացքում, Ձեր մեկ այլ ընկերոջ` բանկիր Ռոբերտ Պֆերդմենգեսի անունը նշեցիք։ Ինչպիսի՞ն պետք է լինի մարդը, որ կարողանա, օրինակ, Պֆերդմենգեսի նման ընկեր ձեռք բերել։

Ադենաուեր․ Հըմ, ո՞նց պատասխանեմ այսպիսի հարցին։ Մեծ հասակում ձևավորված ընկերությունը հազվագյուտ բան է, հազվադեպ է հանդիպում։ Սակայն ընկերությունը կազմված է երկկողմ հավատի և վստահության ներդաշնակությունից։ Ռոբերտ Պֆերդմենգեսը մասնավորապես իմ հանդեպ միշտ եղել է ազնիվ և պատասխանատու, և այդպես մենք դարձել ենք ընկերներ։ Ես նրան համոզեցի մտնել քաղաքականություն։ Սկզբում նա դեմ էր, իսկ հետո չառարկեց։ Ես նրա խելացի ու լավ խորհուրդների կարիքը շատ եմ զգացել, առավել ևս վերջին տարիներին։

Գաուս․ Պարոն դոկտոր Ադենաուեր, ճի՞շտ է արդյոք՝ բարձր պաշտոնում գտնվող մարդուց շատերը ինչ-որ բան են ակնկալում, ինչ-որ բան են ցանկանում, և Պֆերդմենգեսը այն մեկը չէ՞ր, ով Ձեզնից ոչինչ չէր սպասում։ Դա՞ է նրա հետ ընկերանալու պատճառ դարձել։

Ադենաուեր․ Պֆերդմենգեսը երբեք ինձնից ոչինչ չի խնդրել։ Եթե նա ինչ-որ ցանկություն կամ առաջարկ էր ունենում, ապա այդ առաջարկները մշտապես նրա կողմից արդարացված և բավականին հիմնավորված էին։ 

Գաուս․ Արդյոք չպե՞տք է Ձեր դիրքում գտնվող անձը մարդատյաց դառնա, երբ տեսնում է, թե ինչպես են շատերն իրեն ճնշում, ինչ-որ բան կամ պաշտոն ուզում։

Ադենաուեր․ Դե, ես չէի ցանկանա «մարդատյաց» հասկացությունը օգտագործել։ Սակայն բնական է, որ մարդը իր դատողություններում հաշվի է առնում մարդկանց այն թերությունները, որոնք նրան անհանգստացնում են։

Գաուստ․ Դուք հենց այդպես էլ վարվեցի՞ք։

Ադենաուեր․ Այդպես էլ վարվեցի։

Գաուս․ Ձեր թույլտվությամբ կցանկանայի մեկ այլ անձի մասին հարցնել, որի հետ յուրահատուկ կապ եք ունեցել, նաև որպես հակառակորդներ։ Ինչո՞վ է պայմանավորված Ձեր վերաբերմունքը Քուրթ Շումախերի՝ հետպատերազմյան ՍԴԳ (Գերմանիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն) առաջին նախագահի հանդեպ։

Ադենաուեր․ Դժվար թե սա կարելի լինի հարաբերություն անվանել։ Մենք հակառակորդներ էինք։ Եվ այս ընդդիմությունը բխում էր ոչ միայն հակադարձող տեսակետներից, այլև այն փաստից, որ պարոն դոկտոր Շումախերը չկարողացավ տեսնել, որ սոցիալ-դեմոկրատականը ամենամեծ կուսակցությունը չէր։ Հիշում եմ, որ Ստորին Սաքսոնիայի առաջին վարչապետը մեզ ծանոթացրեց․․․

Գաուս․ Հենրիշ Քո՞փֆը․․․

Ադենաուեր․ ․․․ Համբուրգի գոտու խորհրդատվական խորհրդի ժամանակ։ Քոփֆի նախաձեռնությամբ Շումախերն ու ես հանդիպեցինք և կարծիքներ փոխանակեցինք կարևոր հարցերի շուրջ: Եվ վերջում պարոն Շումախերն ասաց. «Շատ ուրախ եմ, որ համաձայն ենք, ևս մեկ բան. Դուք շատ երիտասարդ կուսակցություն եք, իսկ մենք` շատ հին և մեծ։ Համաձայնեք, որ առաջնորդությունը մենք պետք է ունենանք»։ Ես նրան պատասխանեցի. «Պարոն դոկտոր Շումախեր, այն, որ շատ հին կուսակցություն և շատ մեծ կուսակցություն եք, գիտեմ, իսկ թե մենք ավելի մեծ չենք, լավ կլինի գալիք ընտրություներից հետո մեկ անգամ ևս այդ թեմային անդրադառնանք»։ Սա պարոն Շումախերին վրդովվեցրեց, քանի որ ընտրություներից հետո պարզ դարձավ, որ մեր կուսակցությունն ավելի ուժեղ է, քան ՍԴԳ-ն։

Գաուս․ Նկատի ունեք, որ սա՞ Ձեզ խանգարեց երկրորդ ամենաուժեղ կուսակցության նախագահի հետ լավ հարաբերություններ ունենալ։ Դուք չե՞ք փորձել դա շտկել։

Ադենաուեր․ Նա շատ սուբյեկտիվ մարդ էր։ Եթե չեմ սխալվում, ֆիզիկական լուրջ խնդիրներ ուներ։ Կզարմանաք, եթե լսեք, բայց նա նացիոնալիստ էր, իսկ ես՝ ոչ։

Գաուս․ Դա սկզբունքայի՞ն խոչընդոտ էր։

Ադենաուեր․ Այո՛, շատ սկզբունքային խոչընդոտ։

Գաուս․ Ասացե՛ք, խնդրեմ, ինչպե՞ս կբնութագրեք ֆրանսիայի նախագահ Շառլ դը Գոլին։ Ձեր կարծիքով ինչպիսի՞ մարդ էր նա։

Ադենաուեր․ Պարոն Շառլ դը Գոլին իր հրավերով հանդիպել եմ Կոլոմբո լե Դեզ Էգլիսում այն բանից հետո, երբ նրա հրավերը դեպի Փարիզ մերժել էի, քանի որ չէի կարող այցելել՝ որպես պարտված ժողովրդի ներկայացուցիչ։ Այնուհետև 24 ժամ միասին ենք անցկացրել և առանց որևէ կոնկրետ ծրագրի զրուցել ենք բոլոր հնարավոր քաղաքական թեմաների շուրջ։ Դը Գոլը հիասքանչ մի գրադարան ունի Կոլոմբո լե Դեզ Էգլիսում, որտեղ ես եղել եմ։ Նա շատ խելացի մարդ է, շատ հեռատես և շատ փորձված։ Ես պարոն դը Գոլի հետ ունեցել եմ թերևս մտաբերածս հնարավոր լավագույն փորձը:

Գաուս․ Նա կարո՞ղ է քաղաքական ֆանտոմին հետապնդելու մեջ ռիսկի դիմել։ Ձեր կարծիքով նա իրատե՞ս է։

Ադենաուեր․ Պարոն դը Գոլը բացարձակ իրատես է, նույնիսկ  չափազանց իրատես։

Գաուս․ Պարոն Ադենաուեր, Ձեր քաղաքական կյանքի նպատակներն են եղել Գերմանիայի և Ֆրանսիայի ու, ինչպես ինքներդ եք շեշտել, գերմանացիների և հրեա ժողովրդի հաշտեցումը։ Ինչո՞վ է պայմանավորված այս երկու խնդիրների առաջնայնությունը, և ի՞նչ եք կարծում՝ ապագայում ի՞նչ լուծում է սպասվում այս երկու խնդիրներին։

Ադենաուեր․ Կարծում էի և մնում եմ այն կարծիքին, որ առանց այս երկու խնդիրների լուծման՝ գերմանացի ժողովրդի ապագան աննախադեպ բարդ կլինի։ Ֆրանսիան և Գերմանիան հարևաններ են, միշտ էլ հարևաններ կմնան։ Մենք միմյանց դեմ պատերազմել ենք։ Ես կանգնել եմ այն մարտադաշտում, որտեղ թաղված են 1870/71թ., 1914-1918թթ. և հետագա մեծ պատերազմներում զոհված ֆրանսիացի և գերմանացի զինվորները։ Այնուհետև մենք ընդունել ենք հաղթական շքերթը։

Գաուս․ Դը Գոլն ու Դո՞ւք

Ադենաուեր․ Դը Գոլն ու ես։ Երկուսս էլ ընդունել ենք շքերթը և ֆրանսիական ու գերմանական զորքերին։ Սա իմ վրա անասելի ազդեցություն է թողել։ Այդ ամենն ինձ համար շատ սիմվոլիկ էր։ Մենք նույն ճակատագիրն ենք ունեցել։ Մենք, ինչպես արդեն նշեցի, տարիներ շարունակ պատերազմել ենք։ Սա պետք է ոչ միայն պատմություն դառնա, այլև մեզ իրական ընկերներ դարձնի, պետք է միասին քաղաքականություն վարենք։ Սովետական Ռուսաստանի հսկայական իշխանության դեմ, որը դեռևս Գերմանիայի կենտրոնում է և իր ազդեցությունն ունի Արևմտյան Եվրոպայի վրա, պայքարը կձախողվի, եթե մեր ուժերը չմիավորենք։ Եվ ինչ վերաբերում է հրեաներին, Ձեր հարցը այսպես եմ հասկանում․ ինչու՞ է հրեաների հարցը միշտ ընդունվել և հետագայում նաև դիտարկվել որպես ահռելի կարևոր։ Նախ արդարության զգացումից։ Մենք հրեաների հանդեպ շատ անարդար ենք գտնվել, նրանց դեմ այնպիսի հանցագործություններ ենք կատարել՝ մտածելով, թե քավության նոխազ պետք է դառնան։ Բացի այդ՝ հրեաների ուժն այսօր մասնավորապես ԱՄՆ-ում չպետք է թերագնահատվի։ Այդպես մտածելով և դրանից ելնելով՝ տարիներ շարունակ իմ կարծիքն է եղել, իմ ամբողջ ուժն եմ գործադրել հրեա և գերմանացի ժողովուրդներին հաշտեցնելու համար։

Գաուս․ Ինչպե՞ս եք գնահատում ֆրանկո-գերմանական հարաբերությունները Ձեր՝ որպես կանցլեր պաշտոնը թողնելուց հետո։

Ադենաուեր․ Ես ուզում եմ Ձեր հարցին պատասխանել։ Ցավոք ֆրանկո-գերմանական հարաբերությունները այնպես չեն զարգացել, ինչպես ես կցանկանայի։ Սակայն հուսահատվելու կարիք չկա։ Երկու երկրներ, որոնք բնության կողմից ի սկզբանե դատապարտված են միասին գործելու (ինչպես արդեն նշեցի` նման երկրներ են Ֆրանսիան և Գերմանիան), բայց չեն կարողանում համագործակցել, մեղքի իրենց երկկողմ բաժինն ունեն, և երկուսն էլ պետք է մտածեն, թե ինչպես կարելի է ստեղծված վիճակից դուրս գալ. սխալը չպետք է միայն մեկի մոտ փնտրենք։

Գաուս․ Պարոն Ադենաուեր, թույլ տվեք վերջին հարցս ուղղել։ Ինչպե՞ս կգնահատեք գերմանական ժողովրդի քաղաքական հասունությունը։

Ադենաուեր․ Գերմանական ժողովուրդը շատ բաներ տեսավ վերջին տասնամյակներում` 1914թ-ից սկսած։ Սկզբում այս պատերազմը, հետո Գերմանիայում միապետության կործանումը, հանրապետություն դառնալու անցումը, հաջորդիվ` նացիոնալ-սոցիալիզմը, որը մեր ժողովրդի մեջ ահռելի,  նաև բարոյական բնույթի ավիրածություններ առաջացրեց: Դրան հաջորդեց վերջին մեծ պատերազմը, այնուհետև Գերմանիայի փլուզումը, ապա` վերականգնումը։ Երբ այս ամբողջ վերապրածը, ինչպես նաև ժամանակային հերթականությունը հաշվի առնենք, երբ ժողովրդի համար մեկ լավ, մեկ վատ է եղել, ապա կհասկանանք, որ գերմանացի ժողովուրդը այս ներքին անհանգստությունից դեպի ներքին ամրության ու կայունության չի հասել։ Մեզ պակասում է նաև 35-55, գուցե նաև մինչև 60 տարեկան տղամարդկանց մի մասը։ Նրանք պատերազմի դաշտում են ընկել և մահացել են ավելի շուտ, քան սովորական պայմաններում կմահանային։ Սա այն շերտն է, որը երկրի կայունությունն էր ապահովում, և այն պակասում է։ Քաղաքական դիրքորոշման կայունությունը քաղաքական հաջողության հիմնաքարերից է։ Գերմանացի ժողովուրդը իր ուժերի չափով ամեն ինչ պետք է անի կայուն քաղաքականություն վարելու համար։ Չեմ կարող բավարար չափով կրկնել և նշել, որ քաղաքականության մեջ հետևողականությունը վստահության հիմքն է, հետևաբար նաև հաջողության գրավականը:

29․12․1965

Բնօրինակի հեղինակ՝ RBB, Konrad Adenauer

Թարգմանիչ՝ Արմենուհի Եղիազարյան (Armenuhi Yegiazaryan) © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: