Լսելու իրավունք

Որպես ժողովրդավարության քաղաքացիներ մենք պետք է լսենք մեկս մյուսին: Այդ դեպքում ինչո՞ւ չենք կարողանում․

Անցյալ ձմեռ մոտ քառասուն մարդկանց հետ նստած էի մի հսկայական սեղանի շուրջ՝ Չիկագոյի պատմական Jane Addams Hull-House թանգարանի առաջին հարկում։ Մի խումբ թանգարանապահներ հրավիրել էին մասնակցելու «Խոսքի մասեր» ցուցահանդեսին, որը ներառում էր վեց դասախոսություն վեց արվեստագետների կողմից քաղաքի տարբեր վայրերում։ Սովորական խոսակցության փոխարեն, որի դեպքում ես կխոսեի բեմից կամ ամբիոնի ետևից՝ առաջարկեցի կազմակերպել պարտապանների հավաք՝ ֆորում, որտեղ մարդիկ կարող էին պատմել իրենց ֆինանսական դժվարությունների մասին: 

Ես այսպիսի հավաք նախկինում երբեք չէի նախաձեռնել։ Երբ  մասնակիցները՝ (ոչ թե «հանդիսատես անդամները»), ներխուժեցին սենյակ, ես ինքս ինձ հիշեցրի, որ միջոցառումը նախատեսված էր լսելու համար, ոչ թե խոսելու: Այնուամենայնիվ, չկարողացա դիմակայել և չանել  մի քանի ներածական  դիտողություններ։  Ես խմբին պատմեցի, որ իմ աշխատանքը որպես կազմակերպիչ և վավերագրական կինոռեժիսոր ստիպել էր ինձ հասկանալ լսելու ունակությունը՝ որպես խորը քաղաքական գործողություն և թերագնահատված արարք։ Ես ակնարկեցի, որ լսելու ուշադրության պակասը կապված էր ամերիկյան ժողովրդավարության ավելի մեծ ճգնաժամի հետ, որտեղ մեծահարուստներն ու հզորները ձևավորում են դիսկուրսը, մինչդեռ շատ ուրիշների ասածները մնում են չլսված։ Ավարտելուց հետո Լորա Հեննան՝ Պարտքի Աշխատակազմի (Debt Collective) համահեղինակը, որը տնտեսական-արդարադատության խումբ է և, որի հիմնադրմանը ես աջակցել էի, ներկայացրեց վիճակագրություն, որն ապացուցում էր, որ մենք ապրում ենք անհավասարության Ոսկե Դարաշրջանի մակարդակներում։ Հետո նա մարդկանց հրավիրեց կիսվելու իրենց պատմություններով։ Այդ զարդարուն, փայտյա սենյակում մի չարագուշակ լռություն իջավ: Նայելով մի հանգիստ դեմքից մյուսին՝ ես խուճապի մատնվեցի: Ի՞նչ կլիներ, եթե ոչ ոք չխոսեր:

Առաջին մարդը, ով խոսեց, խոստովանեց, որ պարտք է հարյուր հիսուն հազար դոլար ուսանողական վարկ. նա ասաց, որ իր կյանքի շատ մարդիկ կարեկից չէին իր ծանր դրությանը, որովհետև նա սովորել էր արվեստ և ոչ «օրենք կամ որևէ այլ բան»։ Մի երիտասարդ կին սկսեց լաց լինել։ Նա ասաց, որ առաջին սերնդի ուսանող է և սերում է աղքատ ընտանիքից։ 

-Ներեցեք, եթե զգացմունքային լինեմ, բայց ես այստեղ եմ իմ փոքրիկի հետ և մտածում եմ նրա ապագայի մասին: Ես հարյուր յոթանասունհինգ հազար դոլար ուսանողական վարկ եմ պարտք, իսկ դա հսկայական թիվ է։ Երբ նա ավարտեց, սենյակը պայթում էր ծափահարություններից:

Պատնեշը կոտրվեց։ Մի երիտասարդ խոսեց հոգեկան առողջության ճգնաժամի մասին, որը պատճառ էր հանդիսացել պարտքերի կուտակման․ դրանք ներառում էին շտապ օգնության և հիվանդանոցային վճարներ, որոնք մարելու համար երեք տարի էր պահանջվել։ Մի միջին տարիքի կին իրեն նկարագրեց որպես «աղքատության այդ եզրին երերացող» այն բանից հետո, երբ նա լքեց աշխատանքը՝ գործընկերոջ կողմից արված ռասիստական մեկնաբանությունների պատճառով. նրա պարտքի ծանր բեռը նշանակում էր, որ նա չէր կարող օգնել իր քոլեջահասակ որդուն: Մեկ ուրիշ կին բացատրեց, որ իր հարյուր քսանհինգ հազար դոլար ուսանողական վարկերը չափազանց շատ էին ոչ միայն իր, այլև իր մոր համար, ով դրանցից շատերը հանել էր իր անունից․ նա նկարագրեց ձախողման դատապարտված  լինելու զգացողության ցավը այն ժամանակ, երբ ջանում ես անել լավագույնը, որ կարող ես։ Մի ավելի տարիքով տղամարդ պատմեց, թե ինչպես էր մտածում, որ կրթությունը կլինի փրկապարան Լիբերիայից որպես փախստական ժամանելուց հետո։ Քիմիայի ոլորտում ստացել էր գիտական աստիճան և այնուհետև հաճախել բուժքույրական դպրոց, բայց հիմա այն գումարը, որը պարտքով էր վերցրել, ծուղակ էր, որից չէր կարողանում ազատվել։

Համաժողովի զարգանալուն զուգընթաց սենյակի տրամադրությունը փոխվեց։ Որոշ մարդիկ լուռ լսում էին: Մյուսները, լսելով բոլոր պատմությունները,  քաջալերվեցին  բացահայտելու իրենց դժվարությունները, որ չէին ցանկանա հրապարակել որևէ այլ տեղ։ Մի քանիսը սկսեցին հետաքրքրությունից այրվել․ ուրիշների պատմությունները լսելուց հետո կինը, որ լացում էր,  հարցրեց. «Ինչպես կարող է այս ամենը  օրինական լինել»: Պարտքի և ամոթի լեռը դառնում էր տեսանելի՝ այն անհաղթահարելի բեռը, որ նաև միավորում էր այդ մարդկանց: Ես առաջարկել էի պարտապանների հավաքը, քանի որ ուզում էի ստեղծել մի տիրույթ, որտեղ հաղորդակցական մետաղադրամի երկու կողմերը` խոսելը և լսելը, կարող էին հավասարապես գնահատվել: Նույնիսկ այս դեպքում, ես զարմացած էի լսելու զորությամբ։ Թեև ես աշխատում եմ անհավասարության խնդիրների շուրջ, ես ապշած էի թե որքան տառապանք է կրել այս շրջապատը:

«Մենք ունենք երկու ականջ և մեկ բերան, որպեսզի   երկու անգամ ավելի շատ լսենք,  քան խոսենք»,- գրել է ստոիկ փիլիսոփա Էպիկտետոսը երկու հազար տարի առաջ: Դա վաղուց է դարձել իմ սիրելի մեջբերումներից մեկը: Սակայն ճշմարտությունն այն էր, որ երկար ժամանակ էր անցել այն պահից, երբ ես հնարավորություն էի ունեցել լուռ ու երկար լսելու այն, ինչ շատ մարդիկ ասել էին ցանկանում։ Ժողովից հետո, երբ քայլում էի ցուրտ եղանակին, չէի կարողանում դադարել կարծել, որ, լսողությունը մի բան է, որի իրավունքը բոլորս ունենք․ մեր այն իրավունքը, որը հաճախ մերժվում է,  և որը ժողովը հենց նոր վերականգնեց։ Այսօր մենք մշտապես հիշեցնում ենք խոսքի ազատության և ԱՄՆ Սահմանադրության առաջին փոփոխության կարևորության մասին, մենք արժևորում ենք ազատությունը արտահայտվելու տիրույթում։ Կա՞ արդյոք ունկնդրելուն վերաբերող  նմանօրինակ  սկզբունք, որն արժե պաշտպանել։ 

Մենք ակնկալում ենք հզոր մարդկանցից լինել խոսողներ, ոչ թե ունկնդրողներ 

Այն գաղափարը, որ միմյանց լսելու իրավունքը պետք է պաշտպանված լինի  ժողովրդավարության ժամանակ, տարօրինակ է թվում: Հավանաբար այն պատճառով, որ մեզ պակասում է ընդհանուր բառապաշար կամ հենք` լսելը որպես քաղաքական գործողություն ընկալելու համար։ Մենք միայն հավանություն ենք տալիս  լսելու գաղափարին.  «քաղաքային դահլիճից հանդիպումները», որտեղ քաղաքական գործիչները և թեկնածուները բեմից պատասխանում են լսարանին հետաքրքրող հարցերին, քաղաքական լանդշաֆտի ծանոթ մասն են կազմում։ 2017թ-ին Մարկ Ցուկերբերգը ձեռնամուխ եղավ մեծ հրապարակայնություն ունեցած «լսողական շրջագայություն» շարժմանը։ Նկարների մեջ նա գյուղացու հետ տրակտոր է վարում, այցելում է փոքր քաղաքի եկեղեցիներ և այլն։ Ոչ ոք իրականում չէր պատկերացնում, որ Ցուկերբերգը կլսի այն ամենը, ինչ ասում էին մարդիկ, ում նա այցելում էր: Մենք ենթադրում ենք,  որ հզոր մարդիկ խոսողներ են, ոչ  թե լսողներ։

Փիլիսոփաները նույնպես հիմնականում մտածել են խոսքի մասին կողմնակալությամբ` թերևս հասկանալի կերպով ձգտելով դեպի ցնցող խոսքեր: Երբ Արիստոտելը մարդուն հայտարարեց «քաղաքական կենդանի», նա պնդեց, որ այն, ինչը մեզ առանձնացնում է մյուս արարածներից, մեր` բանական խոսակցություն վարելու կարողությունն է։ Ժամանակակից փիլիսոփաները մշակել են «խորհրդակցական ժողովրդավարության» մի ձևաչափ, որի միջոցով հրապարակախոսությունն  ու վեճը, ճարտասանությունն ու բանավեճը զարգանում են իդեալականացված հասարակական ոլորտում: Կարիերաները ստեղծվել են, «խոսք-գործողություն տեսության» ուսումնասիրությամբ, որը հետազոտում է, թե ինչպես են որոշ բանավոր արտահայտություններ գործում աշխարհում (օրինակ` ինչպես է դատավորը ամբաստանյալին ճանաչում «մեղավոր» կամ զույգին` «ամուսնացած»): Համապատասխան «ունկնդրում-գործողություն տեսություն» դեռ գոյություն չունի:

Բայց լսել նշանակում է գործել. դրանում կասկած չկա։ Այն ջանք պահանջում է և տեղի չի ունենում պատահական։ Յուրաքանչյուր ոք, ով բուռն վեճի մեջ է եղել, կամ ով պարզապես փորձել է գոյակցել ընտանիքի անդամների, գործընկերների, ընկերների և հարևանների հետ, լավ գիտի, որ չլսելը հաճախ ավելի հեշտ է: Մենք կարող ենք չլսել և թույլ տալ, որ ուրիշների խոսքերը չազդեն մեզ վրա` լսելով միայն այն, ինչ մենք ուզում ենք կամ ձևացնել իբրև լսում ենք, գլխի շարժումներ անելով, մինչ սպասում ենք մեր խոսելու հերթին։  Նունիսկ երբ ցանկանում ենք կլանված լսել, մեր ուշադրությունը թուլանում է: Ինչ-որ մեկին լսելու որոշումը իմաստալից ժեստ է: Դա նրանց առանձնահատուկ ճանաչում և հարգանք է հաղորդում:2015-ին ես սկսեցի նկարահանել «Ինչ է ժողովրդավարությունը» վավերագրական ֆիլմը` մի լիամետրաժ ֆիլմ, որն ուսումնասիրում է Թրամփի ժամանակաշրջանի ինքնավարության ճակատագիրը: Անմիջապես հիշեցի, որ նոր վավերագրական ֆիլմ նկարահանելու ամենադժվար բաներից մեկը հիշելն է, թե ինչպես լսել: Ստիպված էի ջանքեր գործադրել լեզուս կծելու համար, որպեսզի չշաղակրատեմ իմ թեմաներից՝ փչացնելով կադրերը (ցավոք սրտի, դա իմ առաջին կինոնկարահանման դրվագներից է. ավելի քան տասնհինգ տարի առաջվա)։ Ես պարզեցի, որ լավ լսելը, որի դեպքում ես կարող էի խելացիորեն և բովանդակալից պատասխանել, ուժասպառ անող գործ էր։ 

Շատ մարդկանց հետ խոսելիս, ինչպիսիք են գործարանի ներգաղթյալ աշխատողներ, ապաստան հայցողներ, նախկին բանտարկյալներ, դպրոցականներ,  լսածներիցս մեկն այն էր, որ նրանք ենթադրում էին, թե ոչ ոք չի ցանկանում լսել իրենց։ Մայամիի համայնքի կենտրոնում մի խումբ դեռահասների հարցրի,  թե արդյո՞ք նրանք երբևէ քննարկել են ժողովրդավարությունը դպրոցում։ Մի տղա հաստատեց` ասելով, որ խոսքը կառավարման ճյուղերի մասին է․ տղան ասաց․ «Մեզ չեն հարցնում թե ինչ են մտածում դպրոցի մասին»։ Որքանով երեխաներն էին պատմում, իրենց կարծիքը ոչ մի նշանակություն չուներ ուսուցիչների կամ պատասխանատու վարչակազմի  համար և չէին կարծում, թե  առանձնապես շատ բան կարող էին փոխել։ Մի աղջիկ ուսերը թոթվելով ասաց, որ իր ձայնը ոչինչ չի փոխի։ Ես նրանց հարցրի, թե արդյոք կարծում են, որ իրենց կյանքի մեծահասակները ավելի շատ ասելիք ունեն, քան իրենք: Աղջիկը անկեղծորեն պատասխանեց, որ չի կարծում, թե ավելի  ազդեցիկ մարդիկ իսկապես ցանկանում են լսել գետտոյում ապրող սևամորթ, խեղճ մորը։ Նույն կերպ, տղան զգուշացրեց, որ մեծահասակը, ով պաշտպանում է սեփական իրավունքները աշխատավայրում, միայն խնդիրների մեջ կընկնի. ավելի լավ է չխոսել և «գլուխն ազատել խնդիրներից»: Չլսված լինելու նրանց հաստատակամության մասին ցավոտ էր լսել։

Դրանք ուղղակի այլ մարդկանց ձայներ չէին, որ մտահոգում էին ինձ։ Երբ սկսեցի նկարահանել «Ի՞նչ է ժողովրդավարությունը», ես ծիծաղեցի իմ ձայնի վրա, որովետև այն նման չէր այն տղամարդկանց ձայներին, ովքեր սովորաբար բարձր դիրքեր են զբաղեցնում  կինեմատիկական աշխարհում։ Լավ է, թե վատ` իմ վավերագրական զգայունությունը ձևավորել են տղամարդ ռեժիսորներ, ինչպիսիք են Էրոլլ Մորիսը, Ադամ Կուրտիսը և Վեռներ Հերցոգը, որոնց հեռուստադիտողները հաճախ կարող են լսել էկրանից այն կողմ՝ քննողական հարցեր տալիս կամ գիտուն մեկնաբանություններ անելիս։ Ես ամբողջովին կլանել էի արական հեղինակի և իմաստունի ձայնը: 

Նկարահանումների սկզբում ես հանդիպեցի «Կանանց հանրային ձայնը» շարադրությանը, որը գրվել էր դասականապաշտ, հեռուստատեսային հաղորդավար Մերի Բիրդի կողմից։ Հնուց ի վեր, Բիրդը հետևում է կանանց լռեցնելու և ծաղրելու եղանակներին՝ նրանց ձայնը համեմատելով ավանակի զռռոցի հետ և դրանից էլ ավելի վատ։ Նա մեջբերում է դասախոս Դիո Քրիզոստոմին` «Ոսկե բերանին», ով մեր թվարկությունից հետո երկրորդ դարում իր լսարանին խնդրեց պատկերացնել, թե ինչն է ինքը համարում մղձավանջային սցենար.  «Մի ամբողջ համայնք ապշած էր հետևյալ տարօրինակ դժբախտությամբ․ հանկարծ բոլոր տղամարդիկ ստացան կանացի ձայն, և ոչ մի պատանի կամ մեծահասակ տղամարդ չի կարողանում խոսել արական ձայնով։ Արդյո՞ք դա ավելի սարսափելի և դժվար չէր թվա դիմակայել, քան որևէ ժանտախտ»։

Դարեր շարունակ մեզ սովորեցրել են հավատալ, որ խոր ձայները խորն են: Հայտնի է, որ Մարգարեթ Թետչերը Ազգային թատրոնում դասախոսություններ էր անցկացնում խոսքի մարզչի հետ ՝ սովորելու, թե ինչպես կարելի է իջեցնել իր ձայնի ուժգնությունը. Թերեզա Մեյը խոստովանել է, որ փոխում է իր ձայնի տոնայնությունը Համայնքների պալատում, որպեսզի «ճչացող» չհնչի։ Ես հասկացա, որ նույնպիսի մղում ունեմ: Բիրդի շարադրությունը հեղաշրջեց մտքերս․ ես սկսեցի լսել ինձ և ուրիշներին նոր ձևով։ Օրինակ՝ կրկին դիտելով Հերցոգի ֆիլմերը, ես պատկերացրի, թե ինչպես կարող էր փոխվել նրանց ընդունելությունը, եթե Բավարիայի ազդեցիկ շեշտադրությամբ տղամարդու փոխարեն պատմեր մի աղջիկ Կալիֆոռնիայի հովտից։ «Ի՞նչ կարող էր լինել օվկիանոսն առանց հրեշի, որը թաքնվում է մթության մեջ: Դա կլիներ քուն առանց երազների»,- իմ երևակայական կանացի պատմողը կուրախանար։ Ինչու՞ չպետք է նա նույնքան ազդեցիկ թվա: 

Լսողը, երբ գիտակցում է, որ նա պայքարում է ուշադրություն դարձնել  միայն որոշակի տեսակի ձայների, ընկալում է հասարակության մեջ առկա բաժանումները: Այն, թե ինչպես ենք լսում որևէ մեկին, կապ ունի  այդ մարդու սեռի, ռասայի, սեռական կողմնորոշման, տարիքի, ֆիզիկական կարողությունների և ունեցվածքի հետ: Որոշ ձայներ ընկալվում են որպես հեղինակավոր, որոշներն էլ անտեսվում են. որոշ ձայներ հեռարձակվում են ամբողջ աշխարհով, մյուսները մարում են միջոցների պակասի պատճառով: Փորձը ստեղծել այն, ինչ էսսեիստ Ռեբեկա Սոլնիտը անվանում է «հավասար լսելիության ժողովրդավարություն», սոցիալական ձեռնարկություն է. դա ֆեմինիստական, հակառասիստական ​​և տնտեսա-արդարադատական ​​շարժումների խնդիրներից մեկն է: Ինչպե՞ս կհնչեր այդպիսի ժողովրդավարությունը: Անշուշտ, ոչ թնդուն բասս  նոտայի պես։ 

Սոցիալական նախապաշարմունքները, որոնք խոչընդոտում են այլ հաճախականություններին, հաճախ ամրապնդվում են ստատուս քվոյի ներդրման մեջ գտնվողների կողմից: Սկսնակ կոնգրեսական  Ալեքսանդրիա Օկասիո-Կորտեզի որոշ քննադատներ դժգոհում են, որ նրա ձայնը  հնչում է իբրև դեռահաս աղջկա ձայն. ասես դա սարսափելի է։ Ամեն անգամ, երբ  Ներկայացուցիչների պալատից խոսելիս, Օկասիո-Կորտեզն օգնում է ապացուցել, որ ավելի բարձր մակարդակի ձայները ևս կարող են հնչել հրամայող և վստահ: Ասպերգերի համախտանիշով, տասնյոթ տարեկան աղջիկ՝ Գրետա Թյունբերգը նույնպես ընդլայնում է մեր լսողական շրջանակը: Բայց Թյունբերգը մեզ նաև մատնանշում է լսելու մեր ունակությանը խափանող խոչընդոտների ևս մի շարք: Նա հաճախ ասում է՝ «լսեք գիտնականներին»։ Պատահական չէ, որ շատերի համար նրանց լսելը դժվար է եղել։ Բրածո վառելիքի ընկերությունները միլիոններ են ծախսել կլիմայի փոփոխության վերաբերյալ ապատեղեկատվություն տարածելու համար: Միմյանց լսելու մեր իրավունքը պաշտպանելու համար մենք երբեմն պետք է լարվենք՝ լսելու համար ձայներ, որոնք զորեղները կխլացնեին։

Անցյալ տարվա հոկտեմբերին` «լսելու շրջագայության» ամփոփումից երկու տարի անց, Կոնգրեսում Օկասիո-Կորտեզը հարցազրույ վարեց Ցուկերբերգի հետ։ Նա նշեց, որ «Ֆեյսբուքի պաշտոնական քաղաքականությունը», որի համաձայն չեն արգելվելու լավ փաստագրված ստեր պարունակող գովազդները,  այժմ քաղաքական գործիչներին թույլ է տալիս վճարել ապատեղեկատվություն տարածելու համար: Նա ցանկանում էր իմանալ, թե մինչև ուր կարող է գնալ այս քաղաքականությունը: Օրինակ՝ իրեն թույլ կտա՞ն կեղծ գովազդներով պնդել, որ հանրապետական թեկնածուները վերընտրվելու համար քվեարկել են «Նոր կանաչ գործարքի» օգտին: 

«Հավանաբար», -ասաց Ցուկերբերգը: Նախորդ շաբաթ նա հանդես էր եկել «Ձայնի և ազատ արտահայտման իրավունքի պաշտպանություն» խորագրով դասախոսոսությամբ Ջորջթաունի համալսարանում: Իր խոսքում նա իր ընկերությունը դասել  էր ազատ խոսքի պիոներների`  այդ թվում Եվգեն Դեբսի և Մարտին Լյութեր Քինգ Կրտսերի շարքին։ «Համաշխարհային ժողովրդավարության պայքարում ազատ խոսելու ունակությունը առանցքային է եղել», -ասաց նա: Ելույթի հիմնական փաստարկն այն էր, որ Ֆեյսբուքի կողմից ցանկացած փորձ՝ տարբերակելու միտումնավոր ապատեղեկատվությունն ու հասարակ ազատ խոսքը, կլինի հակաժողովրդավարական: 

Ինչպե՞ս կարող է Ցուկերբերգի հռետորաբանությունը ազդել մեզ վրա, եթե մենք տեսանք, որ  նաև միմյանց լսելու ունակությունն է առանցքային ժողովրդավարության համար: Այդ տեսանկյունից, մեր ընդհանուր լսողության տարածքի դիտավորյալ աղտոտումը կարող է որակվել որպես հակաժողովրդավարական գործողություն: Լսելը հատկապես օգտակար է այսօր՝ թվային լրատվամիջոցների դարաշրջանում: Մինչ Ֆեյսբուքը և այլ սոցիալական լրատվամիջոցներ հեշտացնում են խոսելը, նրանց բիզնես մոդելները հիմնարար կերպով պտտվում են լսելը  մանիպուլյացնելու և ապրանքայնացնելու շուրջ:

Մենք կարող ենք ազատ զրպարտել սոցիալական մեդիայում, քանի որ մեր ասածը բացահայտում է արժեքավոր տեղեկատվություն մեր մասին. այդ տեղեկատվությունն այնուհետև օգտագործվում է մեզ հատուկ լսարանները բաժանելու համար: Այդ լսարանին ուղղված գովազդի արդյունավետությունը առավելագույնի հասցնելու համար՝ պլատֆորմները խրախուսում են որոշակի տեսակի ուշադրություն ավելի շատ, քան մյուսները: Տեղեկատվության  և մեկնաբանությունների տարափը (ուր վճարովի և  մասամբ քաղաքական ու խաբուսիկ գովազդներին հաջորդում են զվարճալի մեմերը, կենդանիների մասին հիացական-ոգեշնչող տեսանյութերը  և սովորական մարդկանց կարծիքները) ստիպում է մեզ անընդհատ թերթել էջը` ստեղծելով լսողական պատրանք: Տեղեկատվության այսպիսի աղբյուրները մտադրություն ունեն ուժեղացնելու մակերեսայինը, անհավանականը, նպաստելու ինքնահաստատմանը` միաժամանակ խոչնդոտելով երկարատև ներգրավվածությունը, որը պահանջվում է լսողության ավելի խորը ձևերի համար: Facebook-ի նորությունների հոսքի և պարտապանների հավաքի միջև տարբերությունը չէր կարող ավելի ակնհայտ լինել:

Կարող է թվալ, թե գոյություն չունի սկզբունքային ելք այս խառնաշփոթից. եթե դուք ժողովրդավարությունը հավասարեցնում եք ազատ խոսքի տարածմանը, ապա ինչպե՞ս կարող եք հանգիստ խղճով սահմանափակել այն: Այնուամենայնիվ, նույնիսկ մի կողմ թողնելով այն փաստը, որ սոցիալական մեդիա հարթակները արդեն աղավաղում են հաղորդագրությունները, որոնց հանդիպում ենք. ազատ խոսքի մասին մտքի պատմությունը պարունակում է գաղափարներ, որոնք կարող են օգտակար լինել: Դրանց թվում են «հանդիսատեսի հետաքրքրություններ» և «լսելու իրավունք» հասկացությունները, որոնք բազմիցս ճանաչվել են Գերագույն դատարանի կողմից: Այս հասկացությունները առաջին բարեփոխմանը նայում  են ունկնդիրի տեսանկյունից: Չիկագոյի համալսարանի իրավագիտության դպրոցի պրոֆեսոր Ջենեվիեվ Լակիերը ասաց ինձ, որ ի հավելումն «Թույլ կտաք խոսել», հարցին, կարող ենք հարցնել «Որպես ունկնդիր, ես արդյո՞ք լսում եմ բազմազան և ներկայացուցչական տեսակետներ»: 

Այն դատարանը, որ ցույց տվեց Լակիերը, լսարանի հետաքրքրությունները լրջորեն էր ընդունում Նոր գործարքի ժամանակաշրջանում։ 1940թ-ի «Թորնհիլը ընդդեմ Ալաբամայի» գործի շրջանակներում խաղաղ  պիկետին մասնակցելը ճանաչեց հանրային իրավունք։ Գործը վերաբերում էր խոսքի ազատությանը (հայցվոր Բայրոն Թորնհիլը ձերբակալվել էր պիկետի ժամանակ), բայց դատարանի վճիռը անդրադարձավ լսելու կարևորությանը ևս: Դատավորի եզրակացությամբ պատճառը, թե ինչու էր ձերբակալությունը սխալ, այն էր, որ քաղաքացիները պետք է լսեին՝ ինչ է ասվում․ պիկետները կարող էին արժեքավոր տեղեկություններ հաղորդել աշխատանքային պայմանների, աշխատանքային վեճերի պատճառների և ոլորտի կարգավորման վերաբերյալ։ Այն ժամանակաշրջանի առաջին փոփոխության բանավեճերից մեկ այլում Լաքիերն ասաց, որ դատարանը նպաստեց ազատ արտահայտվելուն` պաշտպանելով «լսարանի` բազմազան հանրային ոլորտ ունենալու իրավունքը»: Այս իրավունքը լրջորեն ընդունելը անխուսափելիորեն հանգեցրեց տնտեսական անհավասարությունների դիտարկմանը, այնպես որ ինչին դատարանը անվանում էր «փոքր մարդկանց խղճուկ ֆինանսավորման պատճառներ» կարող է արդար դատաքննություն ունենալ:

Այս դեպքերը մատնանշված են լսելու` ժողովրդավարական իրավունքի ուղղությամբ: Բայց այսօր լսարանի հետաքրքրությունները, ամենայն հավանականությամբ, ուղղված կլինեն ի պաշտպանություն գովազդի կամ քաղաքական մեծ դոնորների: 2010թ-ին Citizens United-ն ընդդեմ F․E․C․-ի տխրահռչակ վճռում,  երբ հանվել էին քաորզարշավի ֆինանսական սահմանափակությունները ազատ ելույթների հարթակներում, դատարանն անդրադարձել էր 1978թ-ի կարծիքին, համաձայն որի First National Bank of Boston-ն ընդդեմ Bellotti-ի վճռով լսարանն ուներ հետաքրքրություն լսելու, թե ինչ են ասում կորպորացիաները: Ըստ այդմ, դատավորները անհասկանալի ճշգրտությամբ կանխատեսում էին, ֆեյսբուքյան լրատվական հոսքի քլիքերի բնույթը. «Խոսքին բնորոշ արժեքը՝ հասարակությանը իրազեկելու կարողության տեսանկյունից կախված չէ նրա աղբյուրի ինքնությունից, կորպորացիայից, ասոցիացիայից, միավորումից կամ անհատից»,- գրել են նրանք: Դեռ շատ ուշ չէ վերադառնալ լսարանի հետաքրքրության այն ավելի նրբագեղ հասկացողությանը, որին մենք նախկինում կողմնակից էինք: Այդ հին տեսակետի վերածնունդը կարող է լուսավորել թվային ապագայի ճանապարհը, որում իմաստալից ժողովրդավարական ունկնդրությունն ունի մարտական հնարավորություն:

2016-ին «Ի՞նչ է ժողովրդավարությունը» ֆիլմի առաջին նկարահանումներից մեկի ժամանակ ես կանգնել էի Մայամիի լողափի մոտ և խնդրում էի մարդկանց կիսվել իրենց քաղաքական կարծիքներով տեսախցիկի առաջ։ Նյու Ջերսիից արձակուրդ եկած միջին տարիքի երեք տղամարդիկ նստեցին զբոսայգու նստարանին՝ զրուցելու։ Նրանք գովերգեցին Դոնալդ Թրամփ անունով նախագահի հանրապետական թեկնածուին և արտահայտեցին իրենց կարծիքները ներգաղթի (վատ), հարկերի (չափազանց բարձր) և սևամորթների նկատմամբ ոստիկանության բռնությունների մասին (խնդիր չէ): Մի քանի րոպե առաջ էր նրանցից մեկը նշել խոսքի ազատության մասին: Նա ԱՄՆ-ի մասին ասաց. «Այստեղ մենք ազատ արտահայտվելու իրավունք ունենք։ Երբ Ջոնը իր ռասիստական հայացքներն էր մեկնաբանում, շրջում էին վեց խոշոր սևամորթներ: Ես կարծեցի, թե կարող է խնդիր առաջանալ: Ոչ այս երկրում: Նրանք լսեցին դա․ սա է ժողովրդավարությունը: Ջոնը կարող է ասել, ինչ ուզում է»: Այն, ինչը Ամերիկան հիանալի է դարձնում նրանց առաջարկմամբ, անհատի իրավունքն է ասել այն՝ ինչ ցանկանում է, առանց թաքցնելու և առանց պատասխան ակնկալելու։ Սա ժողովրդավարական կյանքի գաղափարն էր,  որը կենտրոնացած էր ինքնարտահայտման վրա՝ բացառելով լսելը։ Ժողովրդավարության իր վարկածում խոսքը պետք է միայն մեկ ճանապարհով գնալ:

Նստարանին նստած  տղամարդիկ հազիվ թե միակը լինեին, ովքեր ուշադրություն չէին դարձնում լսելուն որպես ժողովրդավարության կարևոր բաղադրիչի։ Որպես ձախ կողմում գտնվող ակտիվիստ, ես վաղուց ենթադրում էի, որ իմ դերը կայանում է  սոսկ իրազեկվածությունը բարձրացնելու,  վախերի մասին բարձրաձայնելու և փաստարկներ տարածելու մեջ․ ինձանից տարիներ պահանջվեցին գիտակցելու համար, որ ես կարիք ունեի օգնելու կառուցել և պաշտպանել հարթակներ, որտեղ կարելի է նաև լսել։ Որպես քաղաքացի մենք հասկանում ենք, որ խոսքի իրավունքը պետք է հեշտացվի, ամրապնդվի տարբեր կառույցների կողմից և պաշտպանվի օրենքներով: Բայց մենք ուշ հասկացանք․ որպեսզի  ժողովրդավարությունը լավ գործի, լսելը նույնպես պետք է աջակցվի և պաշտպանվի, հատկապես այն ժամանակ, երբ տեխնոլոգիական զարգացումները բարդացնում են իմաստալից լսելու գործընթացը: 

Ըստ սահմանման՝ ժողովրդավարությունը ենթադրում է հավաքականություն.  դա կախված է ներառական և կենսունակ հասարակական ոլորտից, որում բոլորս կարող ենք լսել միմյանց: Դիտելով «Ի՞նչ է ժողովրդավարությունը» այսօր, ես հասկացա, որ պատասխանը չի գտնվում  միայն այն մարդկանց ձայների մեջ, որոնցից հարցազրույց եմ վերցրել: Այն նաև մարդկանց լսելու մեջ է, համապատասխանաբար, երբ խոսում են մյուսները։

Աստրա Թեյլորը կինոռեժիսոր և գրող է: Նրա վերջին նախագծերում ներառված է «Ի՞նչ է ժողովրդավարությունը» վավերագրական ֆիլմը և «Ժողովրդավարությունը կարող է գոյություն չունենալ, բայց մենք կկարոտենք այն, երբ ավարտվի» գիրքը:

Թարգմանիչ՝ Մարիետա Ստեփանյան (Marieta Stepanyan) © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: