Թե ինչպես հանդիպեցինք 1968 թվականին, թե ինչպես համատեղ ֆիլմ նկարեցինք, թե ինչպես վիճեցինք «Վերջին շնչում»-ի (« A bout de souffle ») շուրջ, մինչև որ հաշտվեցինք անցած մայիսին։
3-ը դեկտեմբերի, 2010
Երբ ինձ հարցնում են, թե երբվանից եմ ճանաչում Գոդարին, պատասխանում եմ. ««Վերջին շնչում»-ից (A bout de souffle) ի վեր»: 1959 թվականին նկարահանված այս ֆիլմն յուրահատուկ է ինձ համար մյուս բոլոր ֆիլմերի շարքում։ Իր բնույթով ժամանակակից ֆիլմ, որն արդի է ցանկացած ժամանակաշրջանում: Սա «պանկ» է բուն տերմինի ի հայտ գալուց առաջ․ «Դու ոչ մի հնարավորություն չունես, բայց օգտվի՛ր դրանից»:
Ես Գոդարին առաջին անգամ տեսել եմ 1960-ական թվականների սկզբին, իսկ դրանից հետո՝ հաստատ մի 20 անգամ: Բայց միայն մի քանի տարի անց հանդիպեցինք անձամբ: Ինձ համար նա արդեն լեգենդ էր, մինչդեռ նա ինձ չէր ճանաչում: Ամեն ինչ փոխվեց 1968-ին: Նա ասում է, որ ինձ առաջին անգամ տեսել է ֆրանսիական ֆիլմադարանի [Սինեմատեկի] և նրա տնօրեն Անրի Լանգլուայի օգտին կազմակերպված ցույցի ժամանակ, որին ցանկանում էր պաշտոնանկ անել այն ժամանակվա գործող մշակույթի նախարար Անդրե Մալրոն, ինչի համար էլ կինոգործիչները դուրս էին եկել փողոց: Ես այնտեղ էի ընկերներիցս մի քանիսի հետ և ինչ-որ բան եմ ասել պատուհանագոգի բարձունքից:
1967-ի սկզբից Գոդարը հաճախ էր լինում Նանտերում, քանի որ Աննա Վյազեմսկու հետ պատրաստում էր «Չինուհին» (La Chinoise) ֆիլմը: Եվ 1968 թվականի մարտին, երբ օկուպացվեց առաջին համալսարանը՝ Նանտերինը, Գոդարը նույնպես այնտեղ էր: Կարծում եմ՝ հենց այդ օրն էր, որ առաջին անգամ միասին խոսեցինք: Դա, այսպես ասած, իմ քաղաքական ծնունդն էր: Այդ տարի հաճախ ենք տեսնվել, քանի որ Գոդարը շատ է նկարահանել ուսանողական ըմբոստության ողջ ընթացքում:
Բավական գաղափարախոսական մի բան
Բոլորը գիտեին, որ նա կապված էր մաոիստների հետ, իսկ ես բոլորովին հեռու էի նրանց գաղափարներից։ Ահա թե ինչու քաղաքական հարթակում չէր, որ մենք հանդիպեցինք: Բայց 1968 թվականի ամռանը ծանոթացա մի պրոդյուսերի հետ, ով հարցրեց՝ արդյո՞ք չեմ ուզում ֆիլմ նկարել: Այն ժամանակ թվում էր, թե բոլորն էլ կարող են ֆիլմ նկարել: Ասացի «Այո, իհարկե: Ես կցանկանայի նկարել մի կովբոյական ֆիլմ Ժան-Լյուկ Գոդարի հետ»: Բնականաբար դա կատակ էր: Բայց այդ մասին ինչ-որ մեկը պատմել էր Գոդարին, ով ասել էր. «Ես, բնականաբար, կովբոյական ֆիլմ նկարելու ցանկություն չունեմ, բայց ինչու՞ ոչ»:
Հենց այսպես եղավ, որ 1968-ի սեպտեմբերին հայտնվեցինք Հռոմում մեր կովբոյական ֆիլմի՝ «Քամին արևելքից»-ի (Vent d’est) նկարահանման համար: Ամբողջովին խենթանալի մի պատմություն: Ես 23 տարեկան էի, Ժան-Լյուկը՝ 40: Ամեն ինչ քննարկվում էր ընդհանուր ժողովների ժամանակ. առավոտյան կրկին հանդիպում էինք կինոյից, դրա կարևորությունից և այդ ամենի իմաստից խոսելու համար, և ի վերջո ինչ-որ մի պահից սկսեցինք նկարահանել: Երբեմն մենք՝ ավելի երիտասարդներս, գնում էինք լողափ, որտեղ նաև քնում էինք: Գոդարը թեև հիացած էր, բայց գնում էր հյուրանոց: Մեր քաղաքական գաղափարները նրան չէին հետաքրքրում, նա մաոիստ էր: Բայց մեր կենսակերպը նրան շատ էր հետաքրքրում:
Մաոիստներն անկոտրում էին, մենք՝ անկանխատեսելի: Մեզ համար կյանքն ավելի կարևոր էր, քան քաղաքականությունը, թեև նույնիսկ դա էլ իրականում քաղաքականության մի ձև էր: Այսպիսով, կար փոխադարձ համակրանք. ես հիացած էի նրա մտավորական ճշգրտությամբ, նույնիսկ եթե համամիտ չէի, իսկ նա հիացած էր մեր ազատությամբ: Ես մի նկար ունեմ, որտեղ կիսավարտիքով խաղում եմ ատրճանակով: Դրանք կամակորություններ էին, մենք պարզապես խաղում էինք ֆիլմի աքսեսուարներով: Ֆիմլը խելացնոր գաղափար էր և շատ բան չտվեց: Ավելի ուշ Գոդարն այն ավարտեց Ժան-Պիեր Գորենի և իրենց Ձիգա Վերտով կինոխմբակի հետ, և ֆիլմը դարձավ բավականին գաղափարախոսական մի բան: Բայց մենք բավականին երկար ժամանակ սերտ շփվում էինք: Դա Գոդարի համար նաև շատ դժբախտ շրջան դուրս եկավ, քանի որ կինը՝ Աննա Վյազեմսկին նրան լքեց՝ մեկնելով իմ ընկերներից մեկի հետ: Բայց դա կյանքն էր, և այդ ամենի կողքին կար նկարահանման փուլում գտնվող ֆիլմ:
Գաղափարապես նա ուզում է հրահրել, սակայն հուզական առումով շատ փխրուն է
Այս շրջանում էր, որ հասկացա, որ Գոդարը մեկն է, ով յուրացնում է հեղափոխական ցանկացած սաղմ՝ սեփական պատմությունը հաղթահարելու համար: Գոդարին ընկալելու համար պետք է լավ հասկանալ, որ իր ողջ կյանքը հարատև ապստամբություն է սեփական ծագման հանդեպ, իր ընտանիքի հանդեպ, որը պատկանում էր շվեցարական մեծ բուրժուազիային: Նա ռասիստ էր՝ ֆաշիզմին մոտ գաղափարներով: Հենց դա էր նրան գայթակղում 1968-ի ապստամբության, ինչպես նաև մաոիզմի մեջ․ նրա համար կարևոր էր, որ այն լինի առավելագույնս արմատական: Հենց այսպես է գործում նրա մտավորական, ինչպես նաև կինեմատոգրաֆիկ մտածողությունը: «Նոր Ալիքը» (Nouvelle Vague) ֆրանսիական որակի ֆիլմի արմատական քննադատությունն էր: Ինչ էլ որ լինի Գոդարի հանձնառությունը, նա միշտ ընտրում է ամենարտամատական մոտեցումը:
Մյուս կողմից նա մի պաշտելի և շատ մեծ քնքշանքով անձնավորություն է: Օրինակ, տարիներ շարունակ, մինչև մեր ընդհարվելը, նա միշտ ինձ մարտ ամսին ուղարկել է փոքրիկ հաղորդագրություն՝ «Ծնունդդ շնորհավոր»՝ քաղաքական ծննդյանս առթիվ։ Եվ ես հիշում եմ՝ Հռոմում, երբ Աննա Վյազեմսկին նրան լքեց, Գոդարը նրան նվիրեց ձեռագիր նկար՝ մի թեմայի շուրջ, որ հանդիպում է նաև իր ֆիլմերում՝ կենգուրու. դա Աննան էր, և Գոդարը՝ իր գրպանում: Նա դրանով ուզում էր ասել, որ իրենք գեղեցիկ են միասին, թեև Աննան արդեն լքել էր իրեն:
Գաղափարապես նա ուզում է հրահրել, բայց հուզական առումով շատ խոցելի է: Ես նրան շատ եմ սիրում, քանի որ նա միայնակ է և միշտ միայնակ է եղել իր խռովության մեջ: Օրինակ՝ 1970-ական թվականներին Գոդարը մեկնել էր Կուբա, բայց ողջ ճամփորդության ընթացքում մնացել էր հյուրանոցի իր սենյակում: Նա դուրս չէր գալիս, քանի որ չէր կարողանում շփման մեջ մտնել մարդկանց հետ: Միայն Աննա-Մարիա Միեվիլի հետ էր (միասին են 1975 թվականից), որ կարողացավ գտնել ուրիշ ես-ի մի ձև՝ մեկը, ում հետ կարող էր որևէ բան անել: Օրինակ՝ մտածել պատկերների և հնչյունների փոխհարաբերությունների մասին: Նրանց առաջին համատեղ մեծ նկարահանումը Պաղեստինի մասին պատմող «Այստեղ և այլուր» (Ici et ailleur, 1975) ֆիլմն էր: Սա առաջին ֆիլմն էր, որի համար նրան մեղադրեցին հակասեմականության մեջ: Գոդարը ֆիլմը նկարել էր 1969-1970-ական թվականներին պաղեստինյան մի ճամբարում՝ եզակի պայմաններում, Գորենի հետ, ով արմատական մաոիստ էր: Բայց ֆեդայիները կամ նրանց ուղեկցող մեկ այլ խմբակցություն օգտագործել էին նրանց սեփական նպատակների համար, ուստի վերադարձից հետո ֆիլմը մի կողմ դրեցին: Տարիներ անց Գոդարը վերսկսեց աշխատել ֆիլմի վրա, Աննա-Մարիա Միեվիլի հետ նոր կադրեր նկարեց և ավելացրեց երկխոսությունները: Հենց այս ֆիլմում է, որ տեսնում ենք Գոլդա Մեիրի և Ադոլֆ Հիտլերի պատկերների հանրահայտ համեմատությունը՝ ընդգծելու համար, որ իսրայելցիները պաղեստինցիների հետ անում են այն, ինչ նացիստներն արել են հրեաների հետ: Գոդարի արմատական պրոպաղեստինյան և հակասիոնիստական դիրքորոշումը հետևյալն է. այսօր պաղեստինցիները զոհն են անցյալի զոհերի: Այդ ֆիլմից ի վեր հարց է առաջանում՝ արդյո՞ք Գոդարը հակասեմական է:
Սա է Գոդարի խնդիրը
Եվ այս հարցն անպատասխան է: Բայց այն հետաքրքիր է, եթե լրջորեն խորհենք դրա մասին: Վերջերս զանգահարեցի մեկին, ով սերտ համագործակցությամբ աշխատում էր Գոդարի հետ՝ Ռոմեն Գուպիլին, (ում հետ նա վիճել էր բավական երկար ժամանակ ի վեր. իսկ Գոդարի պատկերացմամբ՝ դա նշանակում էր այլևս չխոսել նրա հետ), և նրան հարցրի. «Քո կարծիքով Ժան-Լյուկը հակասեմակա՞ն է»: Նա ինձ պատասխանեց. «Չենք կարող դա ասել: Պետք է իմանալ, թե ինչ ընտանիքից է նա սերում»: Գոդարը մի անգամ Ռոմենին ասել էր. «Լսի՛ր, երբ ես երեխա էի, փոքր դրոշներով նշում էի Վերմախտի (Նացիստական Գերմանիայի զինված ուժեր) առաջընթացը: Դու, Ռոմե՛ն, սերում ես կոմունիստական ընտանիքից և ուրիշ խաղեր ես ունեցել: Իսկ Դանին (Դանիել Կոն-Բենդիտ) սերում է հրեա փախստականների ընտանիքից: Սա է ողջ տարբերությունը, ահա թե ինչու ենք մենք դարձել նա, ով չկանք այսօր»:
Կարծում եմ, որ Գոդարի զգացմունքները հակասական են: Կարելի է վստահաբար ասել, որ նա կաշեր չէ (նորմայից, ընդունվածից դուրս է): Բայց արդյո՞ք նա հակասեմական քարոզիչ/ակտիվիստ է: Նա կատակներ է պատմում հրեաների մասին, ինչպես և բոլորը, բայց սա հեռու է հակասեմականության սահմանումից: Նրա հարցումը (և դրանով նա մոտ է Սարտրին) հետևյալն է. ո՞վ է այսօրվա հրեան: Այսօրվա հրեան, ասում է Գոդարը, պաղեստինցիներն են: Նա և Սարտրը, թեև տարբեր մոտեցումներով, փորձեցին հասկանալ, թե ինչ տեղի ունեցավ 1972 թվականի Մյունխենի Օլիմպիական խաղերի ահաբեկչության ժամանակ, և հասարակայնորեն արտահայտեցին իրենց կարծիքը. դա պաղեստինյան դիմադրության մի ձև է: Սարտրը ավելի ուշ վերանայեց իր դիրքորոշումը: Սարտրը իրեն միշտ նույնականացրել է հրեաների հետ, նրանք իր համար հալածանքի և հալածվողի խորհրդանիշն են: Նա պրոպաղեստինյան էր միայն մաոիստ եղած ժամանակահատվածում:
Այսպիսով, Գոդարի հակասեմականության կամ ենթադրյալ հակասեմականության արմատները գալիս են մաոիստ եղած ժամանակներից: Բայց հոգու խորքում Գոդարի մտահոգությունն առ այսօր այն է, որ պետք էր պաշտպանել հրեաներին նացիստներից: Իսկ ովքե՞ր են այսօրվա հրեաները՝ պաղեստինցիները։ Ահա թե ինչու է պետք պաշտպանել նրանց Իսրայելից: Հարցը ճիշտն ու սխալն իմանալը չէ: Դա ոչնչի չի բերում: Յուրաքանչյուրն ունի որևէ խնդիր, ինչպես վեպերում կամ ֆիլմերում: Եվ դա Գոդարի բիծն է:
Այդ խոսքերից հետո Գոդարը խիստ զայրացավ
Իր վերջին «Ֆիլմ սոցիալիզմ» (Film socialisme) ֆիլմում նաև հրեական մի եզակի պատմություն կա. բանկի աշխատողի մասին պատմությունը և, միևնույն ժամանակ, ամբողջական Պաղեստինի պատկերը: Իմ կարծիքը հետևյալն է. Գոդարը շատ լավ արտիստ է, ինչպես Սելինը (Լուի-Ֆերդինանտ Սելին), ով հակասեմական էր, բայց, այնուամենայնիվ, պատերազմի մասին ամենատպավորիչ գրքերից մեկն է գրել: Կամ ինչպես Ռիչարդ Վագները, Գոթֆրիդ Բենը և այլք: Այնքան արտիստներ կան, ովքեր կաշեր չեն: Բայց հարցը նույնն է մնում. ինչու՞ են հրեաներն այդքան անհանգստացնում: Ես միշտ ասում եմ. «Պարտադիր չէ, որ զոհերը լավ մարդ լինեն: Նրանք զոհեր են»: Իսկ Գոդարն ասում է. «Այո՛, հրեաները եղել են զոհեր, բայց նրանք լավ մարդիկ չեն. տեսե՛ք, թե ինչ են անում հիմա պաղեստինցիների հետ»: Նման ձևով արտահայտվելը միգուցե սխալ է: Բայց ես նույնպես չեմ կարող հասկանալ, թե ինչպես կարելի է վարել նման գաղութային քաղաքականություն՝ Շոայի պես պատմություն ունենալով, երբ անցել ես բնաջնջման միջով: Հիշում եմ, որ Սաբրայի և Շատիլայի ջարդերից հետո երազ էի տեսել, իբր իսրաելական բանակը հետ էր մղել սիրիացիներին ու լիբանանյան աշխարհազորայիններին և փրկել էր պաղեստինցիներին: Ինչու՞ չարեցին: Ես միշտ հույս եմ ունեցել, որ մարդիկ կկարողանան սովորել պատմության դասերից: Բայց ոչ: Նրանք սովորում են այն, ինչ ուզում են:
Թե ինչու է Գոդարն անդադար ուզում ապացուցել բոլորին, որ հրեաներն այդքան էլ լավը չեն, դա իր խնդիրն է: Բայց դա անելով՝ նա, այնուամենայնիվ, շատ լավ հարցադրում է կատարում:
Իհարկե, շատ լավ էր նրան պատվավոր Օսկարի արժանացնելը: Ակնհայտորեն Օսկարի ակադեմիան հասկացել է, որ նա կինոյի մեծագույն մտածողներից մեկն է: Մեկը, ով կառուցում և ապակառուցում է կինոն: Մեկը, ով փորձում է նոր հնչյուններ և աներևակայելի պատկերներ, միշտ աշխատում է ավանդույթի դեմ և ստեղծում նոր մի բան:
Մեր շփումը տևեց մինչև հիշատակալի այն երեկոն, երբ նա ներկայացրեց Բոսնիայի մասին իր ֆիլմը՝ «Հավերժ Մոցարտ» (Forever Mozart 1996 թ. հունիս): Ֆիլմի պրեմիերան կայացել էր Ստրասբուրգում, և ես հետո պետք է բանավեճը վարեի: Ասացի, որ հաճույքով կանեմ դա: Դիտեցինք ֆիլմը, բայց մարդիկ այն չհասկացան: Գոդարի ֆիլմերն այդ ժամանակ արդեն շատ բարդ էին: Հանդիսատեսները քննարկման ժամանակ բավական անողոք էին: Նրանք հիասթափված էին, վրդովված և դաժան քննադատության արժանացրին Գոդարին: Եվ ես կյանքիս սխալը թույլ տվեցի․ երբ տեսա, որ ամեն ինչ վատ է ընթանում, ասացի. «Ուշադի՛ր եղեք, ձեր առջև կինոյի ողջ պատմության ամենահայտնի գործիչներից մեկն է, իսկ դուք անհարգալից փնթփնթում եք՝ առանց նույնիսկ փորձելու հասկանալ՝ ինչն ինչոց է: Գոդարը նկարահանել է բոլոր ժամանակների մեծագույն ֆիլմը: Այն կոչվում է «Վերջին շնչում» (A bout de souffle)»: Այդ խոսքերից հետո Գոդարը խիստ զայրացավ և սկսեց բղավել, որ կցանկար, որ այդ ֆիլմը գոյություն չունենար, որ դա ամենավատ ֆիլմն է, որ նա երբևէ նկարահանել է, և եթե հնարավորություն ունենար, կոչնչացներ բոլոր օրինակները, որպեսզի այլևս ոչ ոք նրան չանհանգստացներ այդ ֆիլմով:
Ազատվում եմ այս ամենից էժան գնով
Ես ապշած էի: Վերջապես քննարկումն ավարտվեց, և մենք գնացինք ուտելու: Դերասանները նույնպես ներկա էին: Ռեստորանում քննարկումը շարունակվեց, և հանկարծ դերասաններն ասացին Գոդարին. «Գիտե՞ս ինչ, մենք նույնպես չենք հասկացել ֆիլմը: Դու մեզ ոչինչ չես պատմել ֆիլմի մասին, դու մեզ ընդհանրապես ոչինչ չես պատմում։ Բոլոր ֆիլմերում, որտեղ նկարահանվել ենք քեզ հետ, երբևեք չենք հասկացել՝ ինչ ենք անում, ոչ էլ՝ ինչու: Դու միշտ անկարող ես եղել հաղորդակցվել մեզ հետ»: Իսկ Գոդարը պատասխանեց. «Դուք երբևէ ինձնով չեք հետաքրքրվել: Ինքներդ ձեզ երբեք չեք հարցրել՝ արդյո՞ք ես լավ եմ, թե՞ վատ»:
Սա է Գոդարը: Իր մոտ տպավորություն է, թե ոչ ոք իրենով կամ իր ֆիլմերով չի հետաքրքրվում: Այդ երեկոն բավականին ծանր ու տհաճ էր: Ու հանկարծ Գոդարը վեր կացավ ու գնաց: Բայց նախապես բոլորի համար հաշիվը վճարել էր: Այդ օրվանից մեր մեջ տիրեց քար լռություն:
Այս տարվա սկզբին (2010), այսքան ժամանակ անց, «Ֆիլմ սոցիալիզմ»-ի կինոստուդիայից զանգահարեցին ինձ և հարցրին, թե արդյո՞ք պատրաստ կլինեի այդ ֆիլմի շուրջ բանավեճ ունենալ Գոդարի հետ: Նա դրա ցանկությունն ուներ։ Ուստի գնացի նրա մոտ Ռոլլ՝ Լեման լճի ափին, որտեղ գտնվում է նրա նկարահանումների տունը և, միևնույն ժամանակ, այն տունը, որտեղ նա ապրում է: Ես եղել էի միայն նրա նկարահանումների տանը: Շքամուտքից հետո մտնում ենք մի ճեմասրահ, ուր անհավատալի քանակությամբ գրքեր կան: Աջ կողմում կա մի փոքրիկ սենյակ՝ բազկաթոռով և սեղանով, որտեղից անցնում ես մի ուրիշ մեծ սենյակ, որտեղ կան միայն մոնտաժի սեղաններ՝ ամենահնից մինչև ամենաարդիականները, և այդեղից մտնում ես ցուցադրությունների սենյակ: Այս սենյակի և աշխատասենյակի միջև կա կինոդարան՝ բոլոր այն ֆիլմերով, որոնք Գոդարը դիտել, ատել, սիրել է․ հիանալի մի հավաքածու: Ես գիտեի, որ նա ուզում էր հանգստի անցնել, և նրան հարցրի. «Ի՞նչ է լինելու այս ամենի հետ»: Նա պատասխանեց. «Ազատվում եմ այս ամենից էժան գնով: Պրոդյուսերն ուզում է բոլորը գնել, հետո դրա հետ կանի այն, ինչ ուզում է: ” Իսկ քո ֆիլմերի հավաքածու՞ն: Դա ամեն դեպքում պատմություն է, կարելի է դրանով Գոդարի թանգարան բացել: ” Օ՜հ, երբեք»:
Նա կազմակերպում է իր մենությունը
Այնուհետև շատ գեղեցիկ զրույց ունեցանք: Գոդարի ֆիլմերի պարագայում կարևորը դրանց լավ կամ վատ լինելն իմանալը չէ: «Ֆիլմ սոցիալիզմ»-ի առանձին դրվագներ ինձ անչափ դուր են եկել. շոգենավի վրայի դրվագները: Երևակայել նման դեկորացիաներ՝ Եվրոպայի մասին խոսելու համար, և հետո սեփական քաղաքական աշխարհը տարբեր վայրերով զբաղեցնելու այդ գաղափարը. Իսպանիան իսպանական հեղափոխությունն է՝ Հանրապետականներն ընդդեմ Ֆրանկոյի: Օդեսան ռուսական հեղափոխությունն է. այն Պոտյոմկինի զրահանավն է: Ջենովան, Նեապոլը՝ իտալական բոլոր ընդվզումները: Հունաստանը նրա համար մտքի բնօրրան է՝ տարբեր տարրերի պատահական միաձուլումից կազմավորված իր ողջ ավանդությամբ, Իսկ Պաղեստինը նրա երազանքն է: Այս ամենը փառահեղ է, իսկ ֆիլմը, գուցե, նրա մտավորական ստեղծագործության գագաթնակետն է:
Անկախ ամեն ինչից՝ ինձ մոտ տպավորություն է, որ Գոդարն այդ օրը մեկն էր, ով ասում էր. «Ողջու՜յն»: Մեկն, ով ուզում է հրաժարվել ամեն ինչից, բայց նախ և առաջ ուզում է հաշտվել ինքն իր հետ: Կարծում եմ, որ անպատճառ ուզում էր հաշտվել ինձ հետ: Զգացում ունեի, որ արտաքին աշխարհի հանդեպ իր վերաբերմունքում շատ անորոշ մի բան կար: Կարծում եմ՝ Գոդարն ինձ հետ ունի այնպիսի հարաբերություն, ինչպիսիք ունենալու հազվագյուտ առիթ է ունեցել. մենք միմյանց հանդիպում ենք ինչպես հավասարը՝ հավասարին: Մենք մրցակցության մեջ չենք և աշխատում ենք տարբեր մոլորակներում: Դա նրան հանգստացնում է, դա նրան հետաքրքրում է: Ասաց, որ նայում է հեռուստատեսային այդ հիմար թոք-շոուները՝ մարզվելու համար, ինչպես որ ժամանակին թենիս էր խաղում. խոսակցություն վարելու մեջ հմտանալու պես մի բան։ Բայց դա նաև նշանակում է, որ նա կազմակերպում է իր մենությունը: Իր ողջ կյանքի ընթացքում նա փորձել է հավասարակշռություն գտնել իր հանրային կերպարի և իր մենության միջև, և այս վերջին 20 տարիների ընթացքում այլևս հավասարակշռություն չկա: Սա երկար ճանապարհ է դեպի մենություն: Նա քարոզում է իր ֆիլմերով, ուզում է մեզ բացատրել աշխարհը, բայց մենք ուզում ենք տեսնել Գոդարի պատկերները: Սա է իր և աշխարհի միջև մեծագույն թյուրըմբռնումը:
Թարգմանիչ՝ Անի Արշակյան (Ani Arshakyan), խմբագիր՝ Լիլիթ Վարդանյան (Lilit Vardanian) ©Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: