Երբ պատերազմի առաջին իսկ օրերին Հայաստանի կառավարությունը սկսեց որակել սեպտեմբերի 27-ին Ղարաբաղի վրա թուրք-ադրբեջանական հարձակումը որպես ցեղասպանության փորձ, չեմ թաքցնում՝ բարկության ինչ-որ նշույլ զգացի: Քանի որ տարիներ շարունակ որպես լրագրող զբաղվել եմ հրեական ծագումով լեհ իրավաբան Ռաֆայել Լեմկինի ներըմբռնման որոշ պատմական դեպքերի նկատմամբ կիրառելության հարցերով, ապա նախընտրում եմ, որ այս (գենոցիդ) եզրույթն օգտագործվի ըստ իր իրական նշանակության։ Հոլոքոստի և 1915-ի Հայոց ցեղասպանության հիշողությունը չափազանց խորն է, Սրեբրենիցայի և եզդիների ցեղասպանության վերքերը դեռ թարմ են, որպեսզի ընդունելի համարենք այս եզրույթի օգտագործումն իր համատեքստից դուրս, ինչը հիմնականում իրավական է, ոչ թե հուզական: Ինչպես և Լեմկինն էր ցանկանում, որ այն օգտագործվի, երբ ձևավորեց այս եզրույթն ու հասկացողությունը:
Ընդունում եմ, որ սխալ էի: 2014 թվականից ի վեր Լեռնային Ղարաբաղում ծավալվող էսկալացիային հետևելով՝ նախ մտածեցի, որ դա ադրբեջանցիների և հայերի միջև տեղի ունեցող փոքր, թեև դաժան մարտերի շարքից է, որոնք քիչ ավերածություններ ու զոհեր են պատճառում և հետո լռում: Ես սխալվում էի, ինչպես հավանաբար սխալվում էի և 2016-ի ապրիլին, երբ հայերն ահազանգում էին Թալիշի կոտորածներում ջիհադիստ վարձկանների ներգրավման մասին․ Թալիշում ես եղել եմ երկու անգամ՝ առաջինը հենց նույն տարվա մայիսին, երբ յուրաքանչյուր տան վրա տեսա այդ բռնության հետքերը ։
Ես միշտ հրաժարվել եմ հավատալ և գրել վերոնշյալի մասին մինչև այս վերջին պատերազմի բռնկումը՝ համարելով, որ դա պրոպագանդա է: Այսօր գիտեմ, որ հնարավոր է, որ սխալ եմ թույլ տվել, քանի որ սեպտեմբերի 27-ից մի քանի օր առաջ Al Monitor կայքն արդեն հայտնեց Էրդողանի կառավարության աջակցության շնորհիվ Սիրիայից Ադրբեջան նրանց ժամանման մասին: Այդ մասին հայտնել է նաև The Guardian-ը՝ բազում մանրամասներ ներկայացնելով, իսկ մի քանի արևմտյան դեսպանություններ այժմ բացահայտորեն ընդունում են դա:
Կարդալով պատմաբան Նորման Նայմարկի հոյակապ աշխատությունը (Ցեղասպանություն. Համաշխարհային պատմությունը, որը ցավոք երբևէ չի թարգմանվել իտալերեն)՝ տեղյակ եմ, որ Լեմկինի գաղափարը պատմական հաստատուն է` սկսած մարդկության առաջին դարերից փաստագրված պատմությունից մինչև ներկա։ Եվ ահա այն, հենց մեր առջև. մի նոր հնարավոր ցեղասպանություն: Այսօր նույնպես շրջապատված լիակատար անտարբերությամբ՝ ինչպես և երեկ: Մենք դա տեսել ենք Ղարաբաղում վերջին մի քանի օրվերի ընթացքում բազմաթիվ, չափից շատ հանցանշանների միջոցով, և, այնուամենայնիվ, գործողությունների այս անդառնալի շարքը, միգուցե, դեռ կարող է կանխվել: Բայց միայն եթե գործենք այս պահին:
Ստույգ է այն, որ էթնիկ զտումներն (նրանց համար, ովքեր գիտեն և նրանց, ովքեր ցանկանում են տեսնել) արդեն իսկ տեղի են ունենում՝ միջազգային հանրության մեծ մասի մեղսակցությամբ և լռությամբ: Ժամանակ առ ժամանակ բանավեճն այն մասին՝ արդյոք Թուրքիան պետք է մուտք գործի Եվրոպա թե ոչ, վերադառնում է: Ճշմարտությունն այն է, որ Անկարան իր ադրբեջանական դաշնակցի հետ միասին, արդեն իսկ Եվրոպայում է. դա հստակ կարելի է տեսնել այս օրերին: Դա կարելի է տեսնել, երբ Դի Մայոն (Իտալիայի ԱԳ նախարար, խմբ.) հրապարակավ շնորհակալություն է հայտնում Թուրքիային, մինչդեռ Ստեփանակերտում հայերը շրջափակված են: Դա կարելի է տեսնել, երբ Վատիկանը կմկմում կամ լռում է՝ առաջացնելով այսդպիսով ոչ միայն շատ հայ կաթոլիկների, այլև բազմաթիվ հասարակ հավատացյալների կատաղությունը: Դա կարելի է տեսնել Բրյուսելի և Վաշինգտոնի երկմտանքում` ընդհանուր դատապարտումների և չեզոքության քողի ֆոնին, ինչը մենք շատ լավ գիտենք՝ ամենահզոր զենքն է դահիճների ձեռքում:
Դա կարելի է տեսնել խմբագրատներում (RAI, Repubblica, Euronews և շատ ուրիշներ), որոնք հրապարակում են Մոսկվայում համաձայնեցված հումանիտար զինադադարի վաղաժամ ավարտից հետո հայերի կողմից խախտումների կեղծ մեղադրանքներ՝ վկայակոչելով միայն ( իրական, հստակ) հարձակումը ադրբեջանական Գյանջայի վրա: Սակայն ամոթալի է, որ մինչ այդ պահը՝ պատերազմի սկզբից ի վեր, առաջին անգամ միջազգային լրագրողների մի հորդա էր ժամանել Ղարաբաղ և հայտնվել ռումբերի տակ: Արդյո՞ք շատ ջանք էր պետք նրանց տեղեկացնելու համար: Սա կատակ չէ: Ինչպես պատմում են նրանք, ովքեր Դանիելլե Բելլոկիոյի և Ռոբերտո Տրավանի պես այնտեղ են մեկ շաբաթից ավելի, դա ռմբակոծությունների և բախումների ինտենսիվության տեսանկյունից գուցե ամենավատ գիշերն էր (և ցերեկը): Եվ դեռ մինչ այդ էլ եղել էին հարվածներ և հարձակումներ: Եվս մեկ անգամ իրականության և ներկայացման միջև հավասարակշռության բացարձակ պակաս կա:
Այս լուրը, ինչպես նաև պարզ և անվիճելի ուղերձը նրանց համար, ովքեր այսօր էլ այնտեղ են, չեն փոխանցում այն, որ Ստեփանակերտը նոր Սարաևո է, որը ժամ առ ժամ պաշարվում և հրթիռակոծվում է ադրբեջանական և թուրքական բռնապետությունների հանցավոր վայրագությամբ ղեկավարվող ճնշող և անողոք ուժերի կողմից, որոնք իրենց ուժեղ են զգում մեր հրաշալի մարդասիրական ժողովրդավարության լռության և մեղսակցության պայմաններում:
Ղարաբաղի բնակչության կեսից ավելին լքել է բնակավայրերը, մնացած մասը գոյատևում է (չնայած դեռ որքա՞ն )՝ գիշեր-ցերեկ փակված ապաստարաններում, սարսափահար և ուժասպառ: Հարյուրավոր կամ հազարավոր մարդիկ կորցրել են իրենց կյանքերը (շատերն անհայտ կորած են և զոհերն ու ավերածությունները դեռ պետք է ճշտվեն, ինչպես այժմ դա բացահայտորեն ընդունվում է): Հայերը, մի կողմ թողնելով պաշտոնական հաղորդագրությունները, կարևոր դիրքեր են կորցրել, նրանք չունեն անհրաժեշտ գույք և ուժ այս պաշարմանը երկար դիմակայելու համար: Էթնիկ զտումներն արդեն իրականացվում են, մեր իսկ աչքերի առաջ: Եվ սա ամենաանհանգստացնող սցենարը չէ. ևս մեկ ցեղասպանություն իրապես պատրաստ սպասում է հենց անկյունում:
Ցեղասպանություն, որը հնարավոր է սկսվել է քիչ առաջ. սեպտեմբերի 27-ին, երբ սկսվեց այս պատերազմը, որն ամեն ժամի հետ գնալով դառնում է ավելի անողոք և անմարդկային: Այն իրականացնելու համար բավական կլիներ, որ ադրբեջանական զորքերն անցնեն առաջնագիծը, որն ընդամենը մի քանի կիլոմետր հեռավորության վրա է գտնվում Ստեփանակերտից: Դրա իրականացման համար պակաս չկա սիրիացի զինյալների, որոնք վարձատրվում և ուղարկվում են Ղարաբաղը դժոխք դարձնելու: Դրա իրականացման համար գոյություն ունեն բոլոր քաղաքական, դիվանագիտական, տնտեսական և էներգետիկ նախադրյալները, որոնք թեքում են հավասարակշռությունը՝ հօգուտ ադրբեջանցիների և թուրքերի:
Դա կլինի (կամ արդեն է) էթնիկ զտում կամ ցեղասպանություն: Tertium non datur (Երրորդ տարբերակ չկա). միակ հարցը նրանց համար, ովքեր հաշվի են առնում այս սարսափելի սցենարը, ովքեր իշխանություն և ազդեցություն ունեն Իտալիայում և Եվրոպայում, մի բան, որով մեզանից յուրաքանչյուրը կարող է և պետք է անհանգստանա իր խղճի մտոք, հետևյալն է՝ ևս մեկ անգամ, մենք գիտեինք: Ի՞նչ ենք արել հայերի դեմ մի նոր ցեղասպանություն կանխելու համար:
Սիմոնե Զոպպելարո
Իտալացի գրող և ֆոտոլրագրող Սիմոնե Զոպպելարոն «Osservatorio Balcani e Caucaso» վերլուծական կենտրոնի նախկին թղթակիցն է Հայաստանում: «Armenia oggi. Drammi e sfide di una nazione vivente» (Հայաստանն այսօր․ կենդանի ազգի ապրումներն ու մարտահրավերները) գրքի հեղինակ։
Թարգմանիչ՝ Մերի Բաբայան (Mery Babayan) © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: