Կենտրոնական դրամատները մուտք են գործում փողի թվային աշխարհ

Դրամը մոտենում է դարերի ընթացքում իր ամենամեծ վերաստեղծմանը, երբ կենտրոնական դրամատները սկսում են թվային արժույթներ ստեղծել:

Ժամանակակից տեխնոլոգիայի և նույնիսկ կորոնավիրուսի պայմաններում, որը նպաստում է գլոբալ փոփոխությանը դեպի անկանխիկ տնտեսություն և այլընտրանքային հասկացություններ, ինչպիսին Բիթքոինն է, դրամավարկային քաղաքականություն մշակողները գործում են այնպես, որ համոզված լինեն, որ հետ չեն մնում։

Սա կարող է նշանակել, որ մի օր կենտրոնական դրամատները կարող են դրամն ուղղակիորեն մատչելի դարձնել էլեկտրոնային եղանակով, որպեսզի պետության ամբողջական աջակցությամբ մարդիկ այն օգտագործեն հենց իրենց սմարթֆոններից: Մինչ դա տեղի կունենա, փողի ապագայի շուրջ կընթանա իշխանության պայքար՝ վեր հանելով խնդիրներ՝ սկսած գաղտնիությունից մինչև սոցիալական հավասարություն և ֆինանսական կայունություն:

Կենտրոնական դրամատներ և թվային արժույթներ

Որոշ երկրներ ընկղմվում են այդ գործընթացների մեջ, իսկ մյուսները սպասում են և հետևում:

Աղբյուրը: Bloomberg

«Բոլոր ջանքերը պաշտպանողական են», — ասաց Վաշինգտոնի Բրուքինգսի ինստիտուտի ավագ գիտաշխատող Դեյվիդ Դոլարը: Կենտրոնական դրամատները «փորձում են վերադառնալ արժույթի և փողի զանգվածի վերահսկողության առանցքային դիրքերին»:

Ամենաակտիվ երկիրը Չինաստանն է, որը իրականացնում է թվային յուանի իրական փորձարկումներ` համագործակցելով SWIFT գլոբալ գործարքների համակարգի հետ և ջարդում է այնպիսի վճարային ծառայություն, ինչպիսին է Jack Ma’s Alipay-ը՝ իր արժույթի նկատմամբ գերակայությունը վերահաստատելու համար: Որտեղ էլ որ լինեին, Ֆրանկֆուրտից Վաշինգտոն ժամանած պաշտոնյաները ուշադիր հետևում են կատարվածին՝ դիտարկելով իրենց սեփական փորձերը:

Կենտրոնական դրամատան թվային արժույթների հիմքում ընկած է այն գաղափարը, որ, ի տարբերություն պայմանական էլեկտրոնային փողի, դրանք կապված չեն սովորական դրամատների հետ: Նրանք նաև պարտքեր չեն, ինչպես կրեդիտային քարտերը: Եվ դրանք, իհարկե, մասնավոր ստեղծված արժույթներ չեն, ինչպես Բիթքոինը:

Դրանք պետության կողմից ստեղծված կանխիկ դրամական միջոցներ են ճիշտ այնպես, ինչպես թղթադրամներն ու մետաղադրամները, որոնք անմիջապես պահվում են քաղաքացու էլեկտրոնային «դրամապանակում» կամ բջջային հավելվածում: Այստեղ ֆինանսական միջնորդներ չկան:

«Եթե հետևենք փողի պատմությանը, այն ունեցել է առաջին փուլ՝ Հունական կղզիների ոսկե և արծաթե մետաղադրամներով, երկրորդ փուլ՝ Ամստերդամի ֆոնդային բորսայում գրքային փողերի տեսքով, երրորդ փուլ՝ թղթադրամների տեսքով», — նշում է Ուութեր Բոսուն՝ Արժույթի միջազգային հիմնադրամի ֆինանսական և հարկային իրավունքի բաժնի պետի տեղակալը: Կենտրոնական դրամատան թվային արժույթը կդառնա «փողի չորրորդ ձևը մարդկային քաղաքակրթության մեջ»:

Այս գաղափարը կոնցեպտուալ առումով տարբերվում է այսպես կոչված կրիպտոարժույթից, ինչպիսին Բիթքոինն է, որը չափազանց անկայուն է արժեքի պահեստ լինելու համար և բավականաչափ տարածված չէ օգտակար վճարումների համար: Սա ավելի շատ վերաբերում է սպեկուլյատիվ ակտիվներին: Նույն ձևով Alipay- ի նման գործիքները միջնորդ հարթակներ են վճարումների համար, այլ ոչ թե առանձին արժույթներ են իրենց սեփականության իրավունքով:

Չինաստանի հարավում գտնվող տեխնոլոգիական մայրաքաղաք Շենժենում քաղաքացիներն արդեն փորձարկել են փորձնական թվային յուանը Walmart-ում, բենզալցակայաններում և հարմարավետ խանութներում: Հոկտեմբերին կենտրոնական դրամատունը փորձնական արտարժույթը տարածեց սմարթֆոնների հատուկ ծրագրի միջոցով, որը ստացողներն օգտագործում են էլեկտրոնային գործող վճարումների նման:

Քաղաքականություն մշակողների առջև ծառացած մարտահրավերներից մեկն այն է, որ նման համակարգը ապահովում է ավելի քիչ գաղտնիություն, քան կանխիկ կամ այլ թվային վճարումները: Դա նշանակում է կշռադատել քաղաքացիների անհանգստությունը՝ կապված կառավարությունների՝ գործարքներին հետևելու կարողության հետ՝ ընդդեմ փողերի լվացման և ֆինանսական այլ հանցագործությունները դադարեցնելու իշխանությունների օրինական անհրաժեշտությանը:

Նույնիսկ Չինաստանում գաղտնիությունը մնում է խնդիր: Չինաստանի ժողովրդական դրամատունը քննարկել է «վերահսկվող անանունությունը» թույլ տալու հարցը, այն է՝ օգտագործողների գործարքները հանրությանը հայտնի չեն լինի, բայց դրանք կարող են տեսանելի լինել կենտրոնական դրամատան համար:

Անանունության ուղեգրեր

Նման ներխուժումը դժվար թե հանդուրժվեր Եվրոպայում կամ ԱՄՆ-ում, որտեղ Եվրոպական կենտրոնական դրամատան նախագահ Քրիստին Լագարդի նման քաղաքական գործիչները քննարկում են իրենց սեփական տարբերակները: ECB-ն ուսումնասիրել է «անանունության վաուչերների» հնարավորությունը, որոնք հնարավորություն կտան օգտվողներին սահմանված ժամանակահատվածում մասնավոր կերպով փոխանցելու սահմանափակ քանակությամբ թվային արժույթ:

Մյուս հրատապ խնդիրը մատչելիությունն է: Սմարթֆոն և համացանց օգտագործելու համար նման գումարներ ծախսելու անհրաժեշտությունը կարող է աղքատ մարդկանց սոցիալապես անապահով դարձնել:

«Օգտագործողները պետք է ունենան թվային տեխնոլոգիայի հնարավորություն», — ասում է Արժույթի միջազգային հիմնադրամի իրավաբան Կատալինա Մարգուլիսը: «Եթե կառավարությունը չկարողանա ապահովել համընդհանուր հասանելիություն, ապա դա կբարձրացնի համամասնականության, արդարության և ֆինանսական ներառման հիմնարար հարցեր, եթե CBDC-ին շնորհվի օրինական կարգավիճակ»:

Էլ ավելի էքզիստենցիալ հարց է առաջանում` կապված բանկային համակարգի եկամտային և խնայողական ավանդներից կառուցվածքային կախվածության հետ: Մինչև այնպիսի ինտերնետ-վճարումների հսկաների ի հայտ գալը, ինչպիսիք են PayPal-ը կամ Alipay-ը, սովորական ֆինանսական հաստատությունները հաճախ ամենօրյա գործարքների միակ աղբյուրն էին:

Այնուամենայնիվ, կառավարության կողմից ուղղակիորեն թողարկված թվային արժույթը պարտադիր չէ, որ օգտագործվի առևտրային դրամատների կողմից, և այդ հեռանկարը աղմուկ է առաջացնում:

Կանխիկ դրամական միջոցների նվազում

Վերջին տասնամյակում շատ երկրներում կանխիկի օգտագործումը նվազել է:

Միայն եվրոգոտում վարկատուները պահում են մոտավորապես 11,4 տրիլիոն եվրո (13,8 տրիլիոն դոլար) տնային տնտեսությունների և ձեռնարկությունների ավանդներ, ինչը կազմում է նրանց ֆինանսավորման մոտ մեկ երրորդը: Այս միջոցների թեկուզ չնչին մասը կենտրոնական դրամատան արժույթի վերափոխելը վտանգի տակ կդնի բանկային հատվածի կայունությունը և տնտեսությանը վարկ տրամադրելու հնարավորությունը:

«Եթե դուք հեշտորեն հասանելիություն տրամադրեք կենտրոնական դրամատան դրամական միջոցներին՝ անսահմանափակ և անխափան ձևով, ապա դա կարող է բացասաբար ազդել բանկային ավանդների վրա», — ասաց Բենուա Կուրը՝ ECB Գործադիր խորհրդի նախկին անդամ և այժմ Բազելում Միջազգային հաշվարկների դրամատան ինովացիոն կենտրոնի ղեկավարը: Եթե ինչ-որ կերպ դա չկանխվի, այն կարող է ընդմիշտ փոխել բանկային ավանդների կարգավիճակը՝ որպես դրամատների ֆինանսավորման աղբյուր: 

Կենտրոնական քիչ բանկիրներ են հետաքրքրված ֆինանսական համակարգը ոչնչացնելու կամ նույնիսկ խափանելու մեջ, նույնիսկ եթե նրանք ցանկանում են վերականգնել վճարումների և փողերի վերահսկողությունը: Դա է պատճառներից մեկը, թե ինչու է Coeure-ը համարում, որ առաջընթացը կենտրոնական դրամատան թվային արժույթների գծով դանդաղ կլինի:

Պաշտոնյաները հիշում են նաև դրամավարկային քաղաքականության հաջորդ սահմանը մի դարաշրջանում, երբ ավանդական խթանող գործիքները, ինչպիսիք են ցածր տոկոսադրույքները, կորցնում են իրենց ուժը: Թվային արժույթը կարող է տալ տնտեսությունն ավելի անմիջականորեն խթանելու հնարավորություն, քան կանխիկ գումարը լցնելով անմիջապես սպառողների դրամապանակները՝ իր հետ կապված բոլոր վտանգներով:

«Կենտրոնական շատ դրամատներ դժվարությամբ են խոսում այս մասին, քանի որ դա ենթադրում է, որ նրանք մտածում են helicopter money-ի մասին», — ասում է Փարիզի միջազգային և ռազմավարական հարաբերությունների ֆրանսիական ինստիտուտի տնտեսագետ Ռեմի Բուրժոն:

Նման կապի մեջ հաշվի առնելու մի ուղղությունը կենտրոնական դրամատան թվային արժույթները «ծրագրավորելի» դարձնելու հնարավորությունն է, օրինակ` ներմուծված պիտանելիության ժամկետ ունեցող վարկերի համար գումար առաջարկելու կամ քաղաքականության կողմից ցանկալի հատուկ նպատակներով սահմանափակվելու միջոցով: Սա կարող է կենտրոնական դրամատներին առաջարկել մի շարք գործիքներ` այնպիսի հատկանիշներով, որոնք նրանք ներկայումս միայն երազում են:

Մինչ այժմ քննարկումների մեծ մասը մնում է տեսական և անհապաղ: Անցյալ տարի ԱՄՆ Կենտրոնական դրամատունը (Federal Reserve) ասաց, որ Բոստոնի ֆեդերացիայի մի խումբ աշխատում է MIT Media Lab-ի Քեմբրիջ քաղաքում, Մասաչուսեթս նահանգում, հիպոթետիկ թվային դոլար ստեղծելու և փորձարկելու հետազոտական ​​ծրագրի վրա, բայց նախագահ Ջերոմ Փաուելը պնդում է, որ ավելի կարևոր է լինել ճիշտ, քան առաջինը։

Այնուամենայնիվ, թվային յուանի հարցում Չինաստանի առաջընթացն անակնկալի է բերել իր համաշխարհային որոշ գործընկերների: Հետագա զարգացումների սպասումները դեռ աճում են, և հունվարին հրապարակված BIS ուսումնասիրության համաձայն աշխարհի բնակչության հինգերորդ մասը սպասարկող դրամավարկային ինստիտուտները ակնկալում են թվային արժույթ թողարկել առաջիկա երեք տարվա ընթացքում:

«Կենտրոնական դրամատները պետք է պատրաստ լինեն, թե տարածքը որքան արագ կարող է շարժվել», — ասաց MIT Media Lab-ի թվային արտարժույթի նախաձեռնության տնօրեն Նեհա Նարուլան: «Ողջամիտ կլինի, որ նրանք պատրաստ լինեն, նույնիսկ եթե շահագրգռված չեն թվային արժույթ գործարկելուն կամ կարող են երբևէ չգործարկել»:

Պատրաստեց՝ Մարիաննա Մանվելյանը (Marianna Manvelyan) © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: