Լեզվաբան Նոամ Չոմսկին՝ քաղաքական եզրույթների երկիմաստության, միջազգային հարաբերությունների առաջնային սկզբունքի և քարոզչության դերի մասին:
Ինչո՞ւ կառավարությունները սկսեցին վերահսկել բնակչությանը ոչ թե բռնի ուժի, այլ քարոզչության միջոցով: Ո՞վ կցանկանա ստեղծել անտեղյակ սպառողներ, ովքեր անմիտ ընտրություններ են կատարում: Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական ինստիտուտի լեզվաբանության պրոֆեսոր Նոամ Չոմսկին խոսում է գովազդի մոլորությունների մասին:
Գործնականում քաղաքական խոսքի յուրաքանչյուր եզրույթ երկիմաստ է․ մեկը դրա բառացի իմաստն է, և երկրորդը, որը հաճախ բավական տարբեր է, դրա օգտագործումն է քաղաքական խոսքի կամ քաղաքական պատերազմի շրջանակում:
Վերցրեք, օրինակ, կոմունիզմը։ Այն ուղիղ իմաստ ունի՝ իր հիմնարար սկզբունքները՝ արտադրության վերահսկումը աշխատողների կողմից, համայնքի վերահսկողությունը որոշումների կայացման գործում և այլն։ Այն, թե ինչ իմաստով է կոմունիզմն օգտագործվում որպես համակարգ, արմատապես հակառակն է՝ բացարձակ վերահսկողություն վերևից՝ գործնականում առանց այլ կողմի մասնակցության և այլն:
Կամ, ասենք, վերցրեք ժողովրդավարությունը։ Այն պետք է ժողովրդի կառավարման համակարգ լինի՝ նրա կողմից և նրա համար․ ահա թե ինչն է ողջունելի: Մենք իրական իմաստին ենք ուշադրություն դարձնում․ վերցնենք ԱՄՆ-ն, որը ժողովրդավարության հիմնասյունն է: Տեսնում ենք, որ բնակչության մոտ 70%-ը, 70%-ից ցածր եկամուտների մասշտաբով, որևէ ազդեցություն չունի քաղաքական որոշումների վրա և ուշադրություն չի հառում իր վրա։ Ուշադրությունը մի փոքր ավելանում է, երբ առաջադիմում եք: Երբ հասնում եք ամենաբարձր մակարդակին, մարդիկ ստանում են այն, ինչ ուզում են, քանի որ, ըստ էության, քաղաքականություն են վարում:
Կամ վերցրեք ազատ առևտրի համաձայնագրերը՝ ինչպես Միացյալ Նահանգները և խաղաղօվկիանոսյան երկրները հիմա բանակցում են Անդրխաղաղօվկիանոսյան գործընկերության շուրջ: Այն բնութագրվում է որպես ազատ առևտրի հրաշալի համաձայնագիր: Արվում է գաղտնի, և դրա համար պատճառ կա։ Սակայն այն բացարձակ գաղտնիք չէ. գաղտնիք չէ հարյուրավոր կորպորատիվ լոբբիստների և իրավաբանների համար, ովքեր բանակցում են, նրանք ամեն ինչ գիտեն դրա մասին:
Վիքիլիքսի շնորհիվ դրանց փոքր հատվածներ արտահոսքի են ենթարկվել, և վերջիններս բացահայտում են, թե ինչ կարող է ակնկալել ցանկացած բանական մարդ, երբ կորպորատիվ լոբբիստներն ու իրավաբանները համաձայնագիր բանակցեն՝ ինչպես օրինակ ՆԱՖՏԱ-ն (Հյուսիսամերիկյան ազատ առևտրի համաձայնագիրը) և ուրիշները։ Սա ազատ առևտրի համաձայնագիր չէ։
Հյուսիսային Ամերիկայի ազատ առևտրի համաձայնագիր արտահայտության միակ ճշգրիտ բառերը հյուսիսամերիկյանն են. այն ազատ չէ, ունի շատ ծանր պաշտպանողական տարրեր, որոնք նախատեսված են դեղագործական ընկերությունների շահույթը առավելագույնի հասցնելուն և այն սեփականացնելուն: Այն հենվում է պետական ծանր արտոնագրային կանոնակարգերի վրա, որոնք ապահովում են դեղերի գների արժեքը շատ ավելի թանկ, քան պետք է: Դեղորայքային ընկերությունների շահույթը հիմնականում ներդրողների իրավունքներին է վերաբերում: Խոսքը առևտրի մասին չի գնում, կամ էլ անդրադառնում է բավականին անսովոր կերպով։
Այսպիսով, ՆԱՖՏԱ-ն, օրինակ, պետք է զբաղվի Միացյալ Նահանգների և Մեքսիկայի միջև առևտրով: Նայեք Միացյալ Նահանգների և Մեքսիկայի միջև առևտրին. մեծ ոգևորություն կա, թե որքան է այն աճել: Ընկերությունները գաղտնի կազմակերպություններ են, մենք մանրամասներ չունենք, թե ինչ են նրանք անում, բայց ըստ ընդհանուր տվյալների՝ անդրսահմանային գործարքների մոտավորապես 40-50 տոկոսը ներքին են պլանային տնտեսության համար:
Այսպես, օրինակ, եթե «Ջեներալ Մոթորս»-ը, որը Ինդիանայում պահեստամասեր է արտադրում, տեղափոխում է Մեքսիկայի հյուսիսային Մակքոլաք Դորա՝ էժան աշխատուժով հավաքելու համար, իսկ արդյունքում ստացված ավտոմեքենան վաճառվում է Լոս Անջելեսում, դա կոչվում է առևտուր երկու ուղղությամբ: Խոսքը նույնքան առևտրի մասին է, որքան Խորհրդային Միությունում․ եթե Լենինգրադում դետալներ արտադրվեին ու ավելի վատ առաջարկով հավաքեին ու վաճառեին Մոսկվայում, մենք այն առևտուր չէինք անվանի: Սա ներքին պլանային տնտեսություն է, որը երբեմն սահման է հատում․ դա այսպես կոչված առևտրի մեծ մասն է: Այս համաձայնագրերի բովանդակության մեծ մասը, օրինակ, օրենքներ են, որոնք իրավունք են տալիս ընկերություններին դատի տալ պետություններին այն հիմքով, որ նրանց ապագա շահույթը կարող է վնասվել ինչ-որ տեղ ազգային այգի ստեղծելով, և այնուհետև վճիռվում է որոշում կայացնողների կորպորատիվ խումբը․ նրանք բոլորը բացարձակապես դուրս են հասարակության տեսադաշտից: Այսպիսով, սա ազատ առևտուր չէ, այն առևտուր չէ և, իհարկե, համաձայնագիր չէ, միայն եթե մարդիկ իրենց երկրների մաս են կազմում: Առաջին հերթին նրանք հազիվ գիտեն այդ մասին, իսկ եթե ակնկալում են, որ գիտեն, ապա հիմնականում դեմ են տրամադրված: Նույնը նաև Անդրխաղաղօվկիանոսյան գործընկերության դեպքում (ԱՄՆ-Եվրոպա առևտրային համաձայնագիր): Այս երևույթի համար օգտագործվող եզրույթները գնալով ավելանում են, ընտրեք, որն ուզում եք, հարցն ավելի շատ անվտանգային է։
Միջազգային հարաբերությունների տեսության հիմնավոր սկզբունքն այն է, որ պետությունները գործում են իրենց անվտանգությունը պաշտպանելու համար: Ո՞ւմ անվտանգությունը, բնակչությա՞ն։ Ո՛չ: Նրանք գործում են բազմաթիվ ձևերով, որպեսզի վնասեն բնակչությանը, ինչը պետության հասարակությանն էլ է հեշտ մատնշել: Անվտանգություն բուն պետությա՞ն համար։ Այո՛, դա է գաղտնիության պատճառը: Գաղտնիության մեծ մասը պետական իշխանությունը պաշտպանելն է սեփական հասարակության վերահսկողությունից: Անվտանգություն ներքին ուժի համակենտրոնացմա՞ն համար, ինչպիսին կորպորատիվ հատվածն է: Դա, անկասկած, այն է, ինչ բնորոշ էր Անդրխաղաղօվկիանոսյան գործընկերությանը: Այսպիսով, այո՛, անվտանգություն որոշակի իմաստով և ոչ թե անվտանգություն այն առումով, որին հակված ենք հավատալ։ Եվ ինչպես ասեցի, կարող եք վազել ժամանակի ետևից և գրեթե նույն բանը գտնել։ Այսպիսով, արդյո՞ք այս գործընթացն աճել է 20-րդ դարի ընթացքում: Այո, բավականին, և լավ առումներով։ Տարիների ընթացքում ժողովրդական պայքարը տարել է շատ հաղթանակներ, ֆրենչայզն ավելացել է, մարդիկ ավելի մեծ ազատություն են ձեռք բերել, պետությունների ուժը՝ իրենց բնակչությանը բռնությամբ պարտադրելու, նվազել է։ Նկատի չունեմ, որ սա հարթ գործընթաց է։ Այն ընդհանուր առմամբ միտում է, և քանի որ դժվարացել է մարդկանց վերահսկումը բռնի ուժով, անհրաժեշտ է այլ այլ կերպ իրականցնել։ Եվ մարդիկ՝ միանգամայն գիտակցված, հավատում են քարոզչությանը, խաբեությանը, մանիպուլյացիային։
Եթե մոտ մեկ դար հետ նայեք՝ աշխարհի ամենաազատ երկրներում՝ Անգլիայում և ԱՄՆ-ում, ակնհայտ էր դարձել, որ բնակչության վերահսկման խնդիրները գնալով ավելանում են։ Հետևաբար, նոր մեխանիզմներ պետք է մշակվեն, իրականում նոր արդյունաբերություններ՝ նվիրված հանրային միտքը, վերաբերմունքն ու համոզմունքները վերահսկելուն: Այստեղից է ծագել հասարակայնության կապերի հսկայական և զանգվածային ոլորտը՝ տարեկան հարյուրավոր, միլիարդավոր դոլարներ հատկացված այն բանին, ինչը նախկինում համարվել է քարոզչություն՝ վերահսկելով վերաբերմունքն ու համոզմունքները:
Եվ եթե մենք ուզում ենք տեսնել, թե ինչպես է այն աշխատում, մենք պետք է հավատանք շուկաներին, բոլոր շուկաները պետք է վերականգնվեն, պետք է յուրաքանչյուրս միացնենք հեռուստացույցը և գովազդներ նայենք․ գովազդները նախատեսված են շուկաները խաթարելու համար: Շուկաները հիմնված են տնտեսագիտության վրա, դրանք հիմնված են տեղեկացված սպառողների վրա, որոնք նպատակահարմար ընտրություն են կատարում: Նայեք ավտոմեքենայի, ատամի մածուկի կամ այլ գովազդ․ արդյո՞ք այն փորձում է ստեղծել իրազեկ սպառող, ով նպատակահարմար ընտրություն է կատարում: Ո՛չ: Դա հսկայական ջանք է, ահռելի վատնում տնտեսության համար, բայց հսկայական ծախս՝ անտեղյակ սպառողներ ստեղծելու համար, ովքեր անմիտ ընտրություն կկատարեն, քանի որ խիստ անհրաժեշտ է խարխլել բառացի ասած շուկայական վարքագիծը: Դա օլիգապոլիայի աճի հետևանքի տեսակ է, տնտեսության շատ ուժեղ միտում դեպի օլիգապոլիա։ Շուկան վերահսկող մի քանի խոշոր ընկերություններ չեն ցանկանում գների տատանումներ ունենալ, նրանք հիմնականում ֆիքսված գներ են ուզում, ուստի պետք է դիմեն ապրանքի ինչ-որ տարբերակման, որն, ըստ էության, անիմաստ է և հանրության զանգվածային մոլորություն է պահանջում (այսպես կոչված գովազդ)՝ փորձելով համոզել հանրությանը ընտրել այս նույնական արտադրանքը մի այլ նույնական արտադրանքի փոխարեն։ Եվ սա տանում է ազատության խմբերի. որքան ազատությունը սահմանափակված է մեկով, այնքան ավելի մեծ ջանքեր են գործադրվում նման մեխանիզմներով վերահսկելու վերաբերմունքն ու համոզմունքները:
Ահա թե ինչու ունենք քարոզչության այս ճյուղերի հսկայական աճ հենց ազատ հասարակություններում: Մյուս երկրները փորձեցին ընդօրինակել (Լենինը՝ Խորհրդային Միությունում, Ռուսաստանը), բայց իրենց աշխատանքն այնքան անհամակարգված էր, որ ոչ ոք չէր հավատում նրանց: Մյուս կողմից ընդօրինակել փորձեցին նացիստները, և նրանց դա հաջողվեց, ցավոք սրտի։ Բարձրացած ցնցումները շատ տպավորված էին ամերիկյան առևտրային գովազդից և այն տեխնիկայից, որն օգտագործվում էր և այդ ամենը հարմարեցվեց գերմանական արդյունավետությանը, որը, ցավոք, հրաշալի աշխատեց։ Բայց դա հենց այն է, ինչ ակնկալվում է ավելի շատ ազատություն և հնարավորություն ունենալուց․ սա այն է, ինչ մենք հայտնաբերում ենք: Կա՞ն արդյոք այս խնդիրը հաղթահարելու ուղիներ: Դե, ճանապարհներից մեկը համակարգի հիմքում ընկած հաստատությունների ընթացքը քանդելն է։ Եթե ունեք շատ բարձր ուժի կենտրոնացում, ապա կհաջողվեն ձեր ուժը պահպանելու և ուժեղացնելու ուղիները։ Իսկ լավագույն լուծումը իշխանությունը մարդկանց հանձնելն է՝ շարժվել դեպի իսկական ժողովրդավարություն: Եվ եթե հաստատությունների ընթացքը պահպանվի, մարդիկ պետք է ինքնապաշտպանության մեխանիզմներ մշակեն։ Շատ բարդ է այս ամենն ինքնուրույն անելը, բայց հնարավոր է։ Ավելի հեշտ է դառնում, երբ մարդիկ կազմակերպված են և հաղորդակցվում են, միավորվում, և ցանկացած վայրում, ցանկացած ժամանակ կարող են քննարկումներ իրականացնել և զարգացնել իրենց գաղափարները: Դա, իհարկե, պատճառներից մեկն է, թե ինչու են ուժային համակարգերը այդքան ցանկանում խաթարել և քանդել այն, ինչ կոչվում է երկրորդային միություններ՝ մարդկանց հանրաճանաչ կազմակերպությունների խմբավորում, որոնք փոխազդում են միմյանց հետ: Դալիթ, Արյան պետության կամ ընկերության հարկադիր հաստատության տեսանկյունից իդեալական ձևը մարդկանց ատոմիզացումն է (փոշիացումը)․ յուրաքանչյուր ոք լինի մենակ իր հեռուստացույցի հետ։ Վերջ, սրանից ավելին հարկավոր չէ։ Բայց այդ սահմանափակումները հաղթահարելով հնարավոր է պաշտպանվել, և, իհարկե, այս հաստատությունները հաստատուն և քարացած չեն, աստվածատուր չեն և կարող են լուծարվել։
Նոամ Չոմսկի
Լեզվաբանության, Արիզոնայի համալսարանի Ագնիս Նելմս Հաուրի անվան ամբիոնի վարիչ, Լեզվաբանության բաժնի հասարակական և վարքագծային գիտությունների քոլեջի դափնեկիր պրոֆեսոր
Թարգմանիչ՝ Իռեն Նավոյան (Iren Navoyan) © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են։