Առաջին ռոմանտիկները

Ինչպես փայլուն մտքի տեր ընկերների մի մտերմիկ խումբ՝ գերմանական փոքրիկ համալսարանական քաղաքում դրեց ժամանակակից գիտակցության հիմքերը։

1798 թ․ սեպտեմբերին՝ իրենց «Լիրիկական բալլադներ» բանաստեղծությունների ժողովածուի հրատարակումից մեկ օր անց, բանաստեղծներ Սեմուել Թեյլոր Քոլրիջը և Ուիլյամ Վորդսվորթը Նորֆոլկի ափերից՝ Յարմութից, նավով ուղևորվեցին դեպի Համբուրգ՝ գերմանական նահանգների հեռավոր հյուսիս: Քոլրիջը վերջին ամիսներն անց էր կացրել պատրաստվելով իր, այսպես ասած, «գերմանական արշավին»: Նա բացատրում էր ընկերոջը, որ պլանի իրականացումը հույժ կարևոր նշանակություն ուներ իր «մտավոր օգտակարության և, իհարկե, բարոյական երջանկության համար»։ Նա ուզում էր սերտել գերմաներենը և հանդիպել բոլոր այն մտածողներին ու գրողներին, որոնք ապրում էին Յենայում՝  Բեռլինի հարավ-արևմուտքում գտնվող համալսարանական փոքր քաղաքում: Իր բարերար Թոմաս Փուլի խորհրդով՝ նա այս նշանաբանն էր սահմանել․ «Խոսի՛ր միայն գերմաներեն։ Ապրի՛ր գերմանացիների նման: Կարդա՛ գերմաներեն։ Մտածի՛ր գերմաներեն»։

Համբուրգում մի քանի օր անցկացնելուց հետո Քոլրիջը հասկացավ, որ բավարար գումար չունի 300 մղոն դեպի հարավ՝ Յենա և Վեյմար ճամփորդելու համար, և, փոխարենը, գրեթե հինգ ամիս մնաց մոտակա Ռատցեբուրգ քաղաքում, իսկ հետո մի քանի ամիս սովորեց Գյոթինգեն քաղաքում: Շուտով նա սկսեց հմտանալ գերմաներենի մեջ: Թեև Քոլրիջն իր արտասանությունը «սարսափելի» էր համարում, նրա լեզվի իմացությունը այնքան լավն էր, որ ավելի ուշ թույլ տվեց թարգմանել Ֆրիդրիխ Շիլլերի «Վալլենշտայն» դրամատիկական պոեմը (1800) և Գյոթեի «Ֆաուստ»-ը (1808): Գերմանիայում անցկացրած այս տասը ամիսները շրջադարձային եղան Քոլրիջի կյանքում։ Նա Անգլիայից հեռացել էր որպես բանաստեղծ, բայց վերադարձավ փիլիսոփայի մտքով ու փիլիսոփայական գրքերով լի ճապրուկով։ «Դեռ ոչ ոքի չի հաջողվել դառնալ մեծ բանաստեղծ, – ավելի ուշ գրում է Քոլրիջը, – միաժամանակ առանց խորամիտ փիլիսոփա լինելու»: Թեև Քոլրիջն այդպես էլ չհասավ Յենա, այդ փոքր քաղաքում ծնված գաղափարները կենսական կարևորություն ունեցան նրա մտածողության համար՝ սկսած Յոհան Գոթլիբ Ֆիխտեի Ես-ի փիլիսոփայությունից մինչև Ֆրիդրիխ Շելլինգի՝ մտքի և բնության միասնության մասին գաղափարները: «Կասկած չկա, – ավելի ուշ նշել է իր ընկերներից մեկը, – որ Քոլրիջի միտքն ավելի շատ գերմանական է, քան անգլիական»։

Անգլախոս աշխարհում քչերը լսած կլինեն այս փոքր գերմանական քաղաքի մասին, բայց այն, ինչ կատարվեց Յենայում 18-րդ դարի վերջին տասնամյակում, մեծապես ազդել է մեզ վրա: Յենայի այս խմբի կատարած շեշտադրումն անհատական փորձի վրա, բնության՝ որպես կենդանի օրգանիզմի նկարագրությունը, նրանց պնդումը, որ արվեստը միտքը և արտաքին աշխարհը միավորող կապն է, և մարդկության ու բնության միասնության գաղափարը, դարձան հայտնի թեմաներ Եվրոպայի և Միացյալ Նահանգների նկարիչների, գրողների, բանաստեղծների և երաժիշտների ստեղծագործություններում։ Նրանք առաջինը բարձացրին այս գաղափարները, որոնք, տարածվելով ամբողջ աշխարհում, ազդեցություն գործեցին ոչ միայն անգլիացի ռոմանտիկների, այլև ամերիկացի գրողների վրա, ինչպիսիք էին Հենրի Դեյվիդ Թորոն, Ռալֆ Ուոլդո Էմերսոնը և Ուոլթ Ուիթմենը: Շատերը գերմաներեն սովորում էին` Յենայի երիտասարադ ռոմանտիկների գործերը բնագրով ընթերցելու համար․ մյուսներն ուսումնասիրում էին թարգմանությունները կամ ընթերցում գրքեր դրանց մասին: Բոլորը հմայված էին նրանով, ինչը Էմերսոնն անվանում էր «արտասովոր, հանճարեղ, բանաստեղծական, համակողմանի փիլիսոփայություն»։ Հաջորդ տասնամյակների ընթացքում Յենայի խմբի գործերն արդեն ընթերցում էին Իտալիայում, Ռուսաստանում, Ֆրանսիայում, Իսպանիայում, Դանիայում և Լեհաստանում: Ինչպես նշել է Ադամ Միցկևիչը՝ լեհական ռոմանտիզմի հիմնադիրներից մեկը, բոլորը տառապում էին «գերմանամանիայով»։ «Եթե չենք կարող լինել օրիգինալ, – գրում էր լեհական ռոմանտիզմի հիմնադիրներից մեկը՝ Մաուրիցի Մոխնացկին, – ավելի լավ է ընդօրինակենք գերմանացիների ռոմանտիկ մեծ պոեզիան և վճռականորեն մերժենք ֆրանսիական մոդելները»:

Սա նորաձև հափշտակություն չէր, այլ մտածողության խոր փոփոխություն` հեռու Իսահակ Նյուտոնի բնության մեխանիկական մոդելից: Չնայած այսօր շատերի կողմից տարածված կարծիքներին՝ երիտասարդ ոոմանտիկները դեմ դուրս չեկան գիտությանն ու բանականությանը, այլ ողբացին այն, ինչը Քոլրիջը նկարագրում էր որպես «ըմբռնման փոխկապակցող ուժերի» բացակայություն: Լուսավորության դարաշրջանում ռացիոնալ մտածողության և էմպիրիզմի վրա կենտրոնացումը, ինչպես կարծում էին Յենայում բնակվող այդ ընկերները, բնությանը զրկել էին երկյուղի և հրաշքի զգացում տածելու հատկությունից։ 17-րդ դարի վերջից սկսած գիտնականները փորձել են իրենց գիտակարգերից և մեթոդներից ջնջել սուբյեկտիվ, իռացիոնալ ու զգայական ամեն բան։ Ամեն ինչ պետք է լիներ չափելի, կրկնելի և դասակարգելի: Յենայից եկող գաղափարներով ոգեշնչվողներից շատերը զգում  էին, թե ապրում են մի աշխարհում, որին տիրում են բաժանումն ու մասնատումը. նրանք ողբում էին միասնության կորուստը։ Ըստ նրանց՝ խնդիրը կապված էր դեկարտյան փիլիսոփաների հետ, որոնք բաժանել էին աշխարհը հոգևորի և նյութականի, կամ էլ լիննեյան մտածողության, որը բնության ըմբռնումը վերածել էր հավաքագրման և դասակարգման նեղ պրակտիկայի: Քոլրիջն այս փիլիսոփաներին անվանում էր «little-ist»-ներ [1]։ Այս «Մեխանիզմի փիլիսոփայությունը, –  գրում է նա Վորդսֆորթին, – բերում է Վախճանի»։ Մտածողները, բանաստեղծները և գրողները Միացյալ Նահանգների և Եվրոպայի մտավորականները, բանաստեղծները և գրողները հմայված էին Յենայում սկիզբ առած գաղափարներով, որոնք պայքարում էին աշխարհում աճող նյութապաշտության և մեխանիկական շառաչյունի դեմ:

Եվ այսպես, ի՞նչ էր կատարվում Յենայում։ Եվ ինչո՞ւ էր Քոլրիջը այդքան շատ ցանկանում այցելել Սաքսոնիա-Վայմար դքսությունում գտնվող այս փոքրիկ քաղաքը, որը դարձել էր «փիլիսոփայության թագավորություն»։ Յենան համեստ քաղաք էր՝ 4500 բնակիչներով, փոքր և քառակուսի էր՝ շրջապատված միջնադարյան քաղաքային քանդվող պատերով, ուստի տասը րոպեից էլ քիչ կպահանջվեր այն կտրել անցնելու համար: Կենտրոնում կար բացօթյա շուկայով հրապարակ, իսկ սալարկած փողոցների երկայնքով շարված էին տարբեր բարձրության և ոճի տներ: Կար համալսարան, գրադարան՝ 50․000 գրքերով, կազմարարներով, տպագրիչներով, կար բուսաբանական այգի, և կային շատ խանութներ։ Ուսանողները շտապով անցնում էին փողոցներով՝ հասնելու իրենց դասախոսություններին, կամ քաղաքի բազմաթիվ պանդոկներում քննարկում էին փիլիսոփայական նորագույն գաղափարները: Լայն հովտում թաքնված և հանդարտ բլուրներով ու դաշտերով շրջապատված լինելու համար շվեյցարացի ուսանողները փաղաքշաբար քաղաքն անվանում էին «փոքրիկ Շվեյցարիա»:

Դեռ 18-րդ դարում Յենան և իր համալսարանն ընդգրկված էին Սաքսոնիայի դքսությունում, բայց ժառանգականության բարդ կանոնների պատճառով պետությունը բաժանված էր, և համալսարանը անվանականորեն ղեկավարվում էր ոչ պակաս քան չորս տարբեր դքսերի կողմից: Գործնականում դա նշանակում էր, որ իրականում ոչ ոք պատասխանատու չէր ղեկավարման համար, ինչը թույլ էր տալիս դասախոսներին դասավանդել և ուսումնասիրել հեղափոխական գաղափարներ: Տեղի պրոֆեսորից մեկն ասել է․ «այստեղ մենք լիակատար ազատություն ունենք մտածելու, ուսուցանելու և գրելու համար»։ Այլ վայրերի համեմատ՝ այստեղ գրաքննությունը զիջում էր իր խստությամբ, և դասավանդվող առարկաների շրջանակը լայն էր: «Յենայի պրոֆեսորները գրեթե ամբողջովին անկախ են», – բացատրում էր Յենայի ամենահայտնի բնակիչ, դրամատուրգ Ֆրիդրիխ Շիլլերը: Իրենց իշխանությունների հետ խնդիրներ ունեցող մտածողները, գրողները և բանաստեղծները գալիս էին Յենա՝ գրավվելով նրա լայնախոհությամբ և հարաբերական ազատությամբ: Շիլլերն ինքը ժամանել էր այն բանից հետո, երբ ձերբակալվել էր իր «Ավազակները» (1781 թ․) հեղափոխական պիեսի համար հայրենի նահանգում՝ Վյուրթեմբերգի դքսությունում:

Եթե 18-րդ դարի վերջին այստեղ փողոց դուրս գայիք, գուցե մի օրում ավելի շատ հայտնի գրողներ, բանաստեղծներ և փիլիսոփաներ կարողանայիք տեսնել, քան ավելի մեծ քաղաքում մի ամբողջ դարի ընթացքում։  Այնտեղ էր բարձրահասակ ու հյուծված տեսքով Շիլլերը (որ կարողանում էր գրել միայն փտած խնձորներով լի դարակով գրասեղանին), համառ փիլիսոփա Ֆիխտեն, որ իր աշխատանքի կենտրոնում դրել էր իր սեփական անձը, և երիտասարդ գիտնական Ալեքսանդր ֆոն Հումբոլդտը՝ առաջինը, ով կանխատեսեց մարդու վնասակար գործունեության արդյունքում ի հայտ եկող կլիմայական փոփոխությունները: Հիանալի Շլեգել եղբայրները՝ Ֆրիդրիխը և Ավգուստ Վիլհելմը՝ երկուսն էլ գրող և քննադատ, ում գրիչները ֆրանսիական գիլյոտինների պես սուր էին, ևս ապրում էին Յենայում, ինչպես և երիտասարդ փիլիսոփա Ֆրիդրիխ Շիլլինգը, որ վերաիմաստավորեց անհատի և բնության միջև հարաբերությունները, և Գեորգ Վիլհելմ Ֆրիդրիխ Հեգելը, որ դառնալու էր արևմտյան աշխարհի ամենաազդեցիկ փիլիսոփաներից մեկը։

Աբսոլյուտիզմի դարաշրջանում Յենայի խմբին միավորում էր ազատ Ես-ի գաղափարով համակվածությունը:   

Յենայում էր նաև ահեղ և ազատամիտ Կարոլին Միքայելիս-Բյոմեր-Շլեգել-Շելլինգը: Նա կրում էր իր հոր և երեք ամուսինների անունները, բայց չափազանց անկախ էր և մտադրություն չուներ ապրելու սոցիալական նորմերի համաձայն: Երիտասարդ բանաստեղծ Նովալիսը, որ սովորել էր Յենայում, պարբերաբար այցելում էր այնտեղ գտնվող իր ընկերներին մոտակա Վայսենֆելս քաղաքում։ Ձմռան ամիսներին հնարավոր էր տեսնել Գերմանիայի ամենահայտնի բանաստեղծ Յոհան Վոլֆգանգ ֆոն Գյոթեին գետի վրա սահելիս՝ փքված որովայնը ծածկող ծաղկավոր ժիլետով: Ավելի մեծ և հռչակավոր լինելով՝ Գյոթեն երիտասարդ սերնդի համար դարձավ բարեսիրտ կնքահայր: Բանաստեղծին ոգեշնչում, նույնիսկ երիտասարդացնում էին նրանց նոր ու արմատական ​​գաղափարները, իսկ երիտասարդներն էլ իրենց հերթին երկրպագում էին նրան։

Այս հանճարեղ մտածողները Գերմանիայից և Եվրոպայից դեպի Յենա էին գրավում բազմաթիվ ուսանողների: «Zur Rose» պանդոկում տեղի ունեցող համերգներին այսքան շատ հայտնի բանաստեղծների և փիլիսոփաների մի շարքով նստած տեսնելուց ապշահար՝ նրանք չէին հավատում իրենց աչքերին, երբ թվում էր՝ Գերմանիայի բոլոր մեծագույն ուղեղները հավաքվել էին մեկ սենյակում:

Այս մեծ մտածողներից յուրաքանչյուրը հիշարժան կյանք է ապրել, բայց այն փաստը, որ նրանք բոլորը միևնույն ժամանակ հավաքվել են միևնույն վայրում, էլ ավելի արտասովոր է: Ահա, թե ինչու եմ նրանց անվանել  «Յենայի խումբ» իմ «Magnificent Rebels» գրքում (2022):

Մի դարաշրջանում, երբ Եվրոպայի մեծ մասը դեռևս աբսոլյուտիզմի երկաթե բռունցքի մեջ էր, Յենայի խմբին միավորում էր ազատ Ես-ի գաղափարով համակվածությունը: «Մարդը, – բղավում էր Ֆիխտեն ամբիոնից Յենայում 1794 թվականին՝ իր առաջին դասախոսության ժամանակ, – պետք է ինքնորոշվի, երբեք ոչ մի արտաքին ուժի թույլ չտալով իրեն սահմանափակել»: Ֆիխտեի փիլիսոփայությունն ազատություն էր խոստանում այն ​​ժամանակ, երբ գերմանացի կառավարիչներն ավտորիտար հրճվանքով վերահսկում էին իրենց հպատակների կյանքի ամենափոքր մանրամասները՝ մերժելով ամուսնության առաջարկները, կամայականորեն բարձրացնելով հարկերը կամ վաճառելով իրենց հպատակներին որպես վարձկաններ այլ ազգերի: Նրանք և՛ օրենք էին, և՛ ոստիկանություն ու դատավոր: Դարեր շարունակ փիլիսոփաներն ու մտածողները պնդում էին, որ աստվածային ձեռքն է կառավարում աշխարհը, բայց այժմ, Ֆիխտեի խոսքերով, չկային բացարձակ կամ Աստծուց շնորհված ճշմարտություններ, անշուշտ, ոչ այնպիսիք, որոնք  վերապահված կլինեին միայն իշխաններին և թագավորներին: Միակ պարզ փաստը, ինչպես բացատրում էր բոցեռանդ փիլիսոփան, այն էր, որ աշխարհը ճանաչվում է Ես-ով: Ես-ը (կամ գերմաներեն Ich-ը) «ի սկզբանե և անվերապահորեն հաստատում է սեփական լինելությունը». ըստ էության, այն ինքն է իրեն գոյություն օժտում: Եվ այս հզոր սկզբնական ակտի միջոցով երևան է գալիս  նաև այն, ինչ Ֆիխտեն կոչում էր  ոչ Ես (արտաքին աշխարհը): Ըստ նրա՝ արտաքին աշխարհի իրականությունը պարզապես Ես-ից փոխադրվել է ոչ Ես-ի։ Սա չէր նշանակում, որ Ես-ն է ստեղծում արտաքին աշխարհը, այլ այն, որ Ես-ը ստեղծում է մեր գիտելիքներն աշխարհի մասին: Ես-ը դարձնելով ամեն ինչի առաջին սկզբունքը՝ Ֆիխտեն վերակենտրոնացրեց այն, թե ինչպես ենք մենք հասկանում աշխարհը: Ես-ը ոչ միայն «ամբողջ իրականության աղբյուրն» էր, այլև ամփոփում էր ամենից հրաշալի ուժերը՝ ազատ կամքը և ինքնորոշումը:

Ֆիխտեի Ես-ի փիլիսոփայությունը բռնկվել  էր Ֆրանսիական հեղափոխության հրով: Երբ ֆրանսիացի հեղափոխականները դատապարտեցին արիստոկրատական ​​արտոնությունները և բոլոր մարդկանց հավասար հռչակեցին, նրանք խոստացան նոր սոցիալական կարգ՝ հիմնված ազատության վրա: «Իմ համակարգը սկզբից մինչև վերջ ազատության գաղափարի վերլուծությունն է, – հայտարարում էր Ֆիխտեն, – ինչպես ֆրանսիացի ազգն է ազատում մարդուն իր արտաքին շղթաներից, այնպես էլ իմ համակարգը նրան ազատում է ինքնին իրերի շղթաներից, արտաքին ազդեցության շղթաներից [2]։

Եղան կրքոտ սիրային հարաբերություններ, սկանդալներ, կռիվներ իշխանությունների հետ։

Այս գաղափարներն այնքան արմատական ​​և ազդեցիկ էին, որ Յենայում անցած այս մի քանի տարիները  ամենակարևոր տասնամյակը դարձան ժամանակակից մտքի, ինչպես և բնության հետ մեր հարաբերությունների ձևավորման համար: Յենայի խմբի պատմությունը այդ արմատական ​​գաղափարներից մեկն է` հայեցակետ ժամանակակից Ես-ի ծնունդի և ռոմանտիզմի կարևորության մասին, բայց այն նաև նմանվում է մելոդրամատիկ սերիալի, քանի որ երիտասարդներն ու կանայք խախտում էին սովորույթները և օգտագործում սեփական կյանքերը որպես լաբորատորիա իրենց հեղափոխական փիլիսոփայության համար։ Նրանք ազատ և համարձակ Ես-ը դրեցին ոչ միայն իրենց աշխատանքի, այլև ամբողջ կյանքի կենտրոնում: Նրանց կյանքը դարձավ բեմ, որտեղ հնարավոր էր ճանաչել Ես-ի փիլիսոփայությունը:

Եղան կրքոտ սիրային հարաբերություններ, սկանդալներ, կռիվներ իշխանությունների հետ։ Կարոլին Շլեգելը, օրինակ, այրիացավ 24 տարեկանում, շփվեց գերմանացի հեղափոխականների հետ և բանտարկվեց պրուսացիների կողմից՝ Ֆրանսիական հեղափոխության համախոհ լինելու պատճառով: Բանտում նա իմացավ, որ հղիացել է՝  ֆրանսիացի երիտասարդ զինվորի հետ մեկ գիշեր անցկացնելուց հետո։ Բանտարկությունից հետո Կարոլինի հետ վերաբերվում էին որպես հալածականի, բայց նրան օգնության հասավ երիտասարդ գրող Ավգուստ Վիլհելմ Շլեգելը. վերջինս ամուսնացավ նրա հետ, տվեց նոր անուն և դրանով իսկ՝ նոր սկիզբ։ Շլեգելները բաց ամուսնության մեջ էին, որը Կարոլինը բացատրում էր այսպես՝ «դաշինք, որը մենք երբեք չենք համարել ոչ այլ ինչ, քան բացարձակ ազատություն»: Երկուսն էլ սիրեկաններ ունեին։ Երբ Կարոլինը սիրահարվեց իրենից 12 տարի փոքր Ֆրիդրիխ Շելլինգին, Շլեգելը դեմ չեղավ։ Իրականում, գրողը կատակում էր. «սա դեռ վերջը չէ… նրա հաջորդ սիրեկանը դեռ կրում է փոքրիկ նավաստու կոստյում»:

Շլեգելները միակը չէին, որ նման անսովոր պայմանավորվածության էին եկել։ Հումբոլդտները նույնպես բաց ամուսնության մեջ էին, և Կարոլին ֆոն Հումբոլդտի սիրեկանը տեղափոխվեց այդ զույգի հետ ապրելու. Գյոթեն ապրում էր իր սիրուհու հետ, միևնույն ժամանակ, Ֆրիդրիխ Շլեգելը զայրացրեց իշխող գրական շրջանակներին և բարեկիրթ հասարակությանը՝ ընթերցողներին տանելով իր ննջասենյակ՝ դիտելու, թե ինչպես են նա և Դորոթեա Ֆայթը սիրով զբաղվում: Շլեգելը մտադրվել էր ցնցել և հաջողեց։ «Ես ուզում եմ, որ իմ գրվածքներում իսկական հեղափոխություն լինի», – ասել էր նա Կարոլինին:

Խումբը գրեթե ամեն օր հավաքվում էր հանդիպման: «Մեր փոքր ակադեմիան» ինչպես Գյոթեն էր այն կոչել 1797 թվականի գարնանը, շատ զբաղված էր: Նրանք բանաստեղծություններ էին գրում, թարգմանում էին մեծ գրական գործեր, կատարում գիտափորձեր, մշակում պիեսներ, քննարկում  փիլիսոփայական գաղափարներ։ Գնում էին դասախոսությունների, համերգների և ընթրիքների։ Նրանց հետաքրքրում էր ամեն ինչ՝ արվեստ, գիտություն, գրականություն։ Նրանք ոգևորված էին այս կոլեկտիվ գործելաոճով։ Ինչպես բացատրում էր բանաստեղծ Նովալիսը, «ես լավագույնս ստեղծագործում եմ երկխոսության մեջ»: Աշխատելու այս ձևն ընկերներն անվանեցին «սիմփիլիսոփայություն»՝ մի նոր տերմին, որ իրենք էին հորինել: Նրանք ավելացրին «սիմ» նախածանցն այնպիսի բառերի, ինչպիսիք են փիլիսոփայությունը, պոեզիան և ֆիզիկան. այն, ըստ էության, նշանակում է «միասին»: «Սիմփիլիսոփայությունը մեր կապի իրական անունն է», – ասում էր Ֆրիդրիխ Շլեգելը, քանի որ նրանք հավատում էին, որ երկու ուղեղներ կարող են խորապես կապված լինել:

Նրանք հաճախ էին հանդիպում Կարոլինի արևոտ հյուրասենյակում՝ Շլեգելի՝ շուկայի հրապարակի մոտ գտնվող տան առաջին հարկում։ Կարոլինին չէր հետաքրքրում տնային տնտեսուհու դերը: Նա պարզապես մի քանի թթու վարունգ, կարտոֆիլ, ծովատառեխ և անհամ ապուր էր մատուցում: Ոչ ոք չէր բողոքում։ Այցելուներից մեկն ասել է մի անգամ, որ համն ապահովում էին ոչ թե ճաշի բաղադրիչները, այլ Կարոլինի նախապատրաստած ինտելեկտուալ ճաշացանկը:

Կարոլին Շլեգելը ղեկավարում էր քննարկումները, կարծիքներ էր պահանջում, և նրա սուր վերլուծական միտքը ձևավորում էր ընկերների մտածելակերպը: Նա Ֆրիդրիխ Շլեգելի մեջ հետաքրքրություն արթնացրեց հին հունական պոեզիայի նկատմամբ, օրինակ, խմբագրելով նրա էսսեները, առաջարկելով գրքեր և սովորեցնելով նրան հին դիցաբանությունների ուժեղ կին կերպարների մասին: «Ես զգում էի նրա մտքի գերազանցությունն իմ մտքի նկատմամբ», – ընդունել է գրողը՝ հավելելով, որ «նա ինձ ավելի լավ մարդ դարձրեց»: Ինչպես Ֆրիդրիխ Շլեգելն իր եղբորը՝ Օգյուստ Վիլհելմին է ասել, Կարոլինի կարծիքը պոեզիայի մասին լուսաբանող էր, իսկ նրա խանդավառ աջակցությունը Ֆրանսիական հեղափոխությանը՝ վարակիչ։

Յենայի խմբի համար Շեքսպիրը «բնական հանճարի» մարմնացումն էր՝ ռոմանտիկ գրողի բացարձակ կերպար։

Կարոլինը նաև բազմաթիվ ակնարկներ է գրել իր ամուսնու անվան տակ, և Ավգուստ Վիլհելմ Շլեգելը հույս էր դնում նրա գրական ներդրումների վրա: Նրանք միասին ստեղծեցին Շեքսպիրի առաջին գերմաներեն չափածո թարգմանությունը՝ վեց տարվա ընթացքում թարգմանելով 16 պիես: Դա սերտ համագործակցություն էր․ Ավգուստ Վիլհելմը թարգմանում էր, իսկ Կարոլինը վերանայում էր հատվածները` դրանք երգեցիկ դարձնելու համար: Թեև նրանց շեքսպիրյան թարգմանությունը մինչ օրս Գերմանիայում ամենահաջող հրատարակություններից է, Կարոլինի անունը դեռ բացակայում է տիտղոսաթերթից:

Ավգուստ Վիլհելմ Շլեգելի՝ Շեքսպիրի մասին հրատարակած դասախոսությունները հարություն տվեցին դրամատուրգիան Անգլիայում: 18-րդ դարում քննադատները Շեքսպիրի նկատմամբ հակակրանք էին տածում՝ նրա լեզուն նկարագրելով որպես անկարգ, քերականական սխալներով լեցուն և գռեհիկ։ Վոլտերը, օրինակ, «Համլետ»-ը համարում էր «հարբած վայրենիի գործ»։ Այնուամենայնիվ, Յենայի խմբի համար Ուիլյամ Շեքսպիրը «բնական հանճարի» մարմնացումն էր՝ ռոմանտիկ գրողի բացարձակ կերպար: Ի տարբերություն ֆրանսիացի դրամատուրգներ Ժան Ռասինի և Պիեռ Կոռնելի նուրբ հղկվածությանը, որ հետևում էր կոշտ կանոնների, Շեքսպիրի պիեսները զգացմունքային էին, իսկ նրա լեզուն՝ հախուռն և օրգանական, այլ կերպ ասած, «ռոմանտիկ պոեզիայի ոգին` դրամատիկորեն արտահայտված»: Անգլիացի բանաստեղծներն ու գրողները, ինչպիսիք են Քոլրիջը, Պերսի Բիշ Շելլին, Ուիլյամ Հեզլիթը և Թոմաս Կարլայլը, բոլորն էլ կարդացել և հիացել են Ավգուստ Վիլհելմի «Դրամատիկական արվեստի և գրականության մասին» դասախոսություններով (1809-11): Վորդսվորթը, ինչպես նշել է Քոլրիջը, հայտարարում էր, որ «գերմանացի քննադատի շնորհիվ մենք առաջին անգամ սովորեցինք ճիշտ մտածել Շեքսպիրի մասին»։

1797 թ․-ի վերջին Ֆրիդրիխ Շլեգելը համոզեց իր եղբորը՝ Ավգուստ Վիլհելմին, եղբոր կնոջը՝ Կարոլին Շլեգելին, և ընկերոջը՝ Նովալիսին, որ պետք է հրատարակել իրենց սեփական գրական ամսագիրը։ Նա հայտարարեց, որ վերջինս «ծայրագույն հանդգնություն» կլինի, որով նրանք կպայքարեն իշխող գրական շրջանակների դեմ։ Ամսագիրն անվանվեց «Athenaeum», որ նշանակում էր ուսում, ժողովրդավարություն և ազատություն: Խմբագիրը Կարոլինն էր։ Առանց որևէ նկարազարդումների, էժանագին թղթի վրա տպագրված լինելով՝ «Athenaeum»-ը կարող էր այդքան էլ գրավիչ չթվալ, սակայն դրա բովանդակությունը Յենայի խմբի մանիֆեստն էր աշխարհին: Հենց «Athenaeum»-ի էջերում նրանք առաջին անգամ օգտագործեցին «ռոմանտիկ» տերմինը նոր գրական իմաստով՝ ռոմանտիզմի՝ որպես միջազգային շարժման սկիզբը դնելով։ Նրանք ոչ միայն սահմանեցին դրա անունը և նպատակը, բայց նաև ինտելեկտուալ շրջանակը. դա «մեր առաջին սիմֆոնիան» էր, ինչպես ասել է Ավգուստ Վիլհելմը:

Այսօր «ռոմանտիզմ» տերմինը լսելիս կարելի է միայնակ կերպարների պատկերացնել լուսնաշող անտառներում կամ քարոտ ժայռերի վրա, ինչպես արտահայտված է Կասպար Դավիդ Ֆրիդրիխի նկարներում, ինչպես նաև նկարիչների, բանաստեղծների և երաժիշտների, որոնք շեշտում էին զգացմունքները և ցանկանում  միաձուլվել բնության հետ: Ոմանք ասում են, որ ռոմանտիկները դեմ էին բանականությանը. մյուսները պարզապես մտածում են մոմերով ընթրիքների և սիրո կրքոտ խոստովանությունների մասին: Այնուամենայնիվ, Յենայի խմբի համար ռոմանտիզմը շատ ավելի բարդ և արմատական մի ​​բան էր: Ռոմանտիկ պոեզիան, ինչպես ասում էին նրանք, անզուսպ ու դինամիկ էր՝ «կենդանի օրգանիզմ»։ Նրանք ցանկանում էին ռոմանտիկացնել ամբողջ աշխարհը: Ձգտում էին միավորել մարդկությունն ու բնությունը, արվեստն ու գիտությունը։ Եթե ​​երկու տարրեր կարող էին նոր քիմիական միացություն ստեղծել, ապա ռոմանտիկ պոեզիան կարող էր նույն կերպ միավորել տարբեր գիտակարգեր ու առարկաներ և դրանցից մի նոր բան ձուլել: «Հասարակին ավելի բարձր իմաստ հաղորդելով, – ասում էր Նովալիսը, – սովորականին առեղծվածային տեսք տալով, անհայտին հայտնիի արժանիքները շնորհելով և սահմանափակին անսահմանի փայլը օժտելով՝ ես ռոմանտիկացնում եմ»: Իսկ դրա համար, ինչպես պնդում էին ընկերները, անհրաժեշտ է երևակայություն։

Նրանք երևակայությունը որպես մտքի ամենաբարձր ընդունակություն դիտեցին: Նրանք դեմ չգնացին բանականությանը, բայց կարծում էին, որ դա բավարար չէ աշխարհը ընկակելու համար: Դարեր շարունակ փիլիսոփաները թերահավատորեն են մոտեցել երևակայությանը՝ համարելով, որ այն մթագնում է ճշմարտությունը: Բրիտանացի գրող Սեմյուել Ջոնսոնն այն անվանում էր «սանձարձակ և թափառող ընդունակություն», սակայն Յենայի խումբը կարծում էր, որ երևակայությունը կարևոր էր գիտելիք ձեռք բերելու գործընթացում: Նովալիսը հայտարարում էր, որ «բոլոր գիտությունները պետք է բանաստեղծականացվեն», իսկ գիտնական Ալեքսանդր ֆոն Հումբոլդտը կարծում էր, որ մենք պետք է օգտագործենք մեր երևակայությունը՝ հասկանալու համար բնական աշխարհը: «Այն, ինչ խոսում է հոգու հետ, – ասում էր նա, – խուսափում է մեր չափումներից»:

Ռոմանտիզմի կենտրոնում էին գեղագիտությունը, գեղեցկությունը և արվեստի կարևորությունը՝ տերմիններ, որոնք Յենայի խմբի համար կրում էին խորը քաղաքական և բարոյական նշանակություն: Թույլ տվեք բացատրել: Նրանք բոլորն ի սկզբանե ընդունել էին Ֆրանսիական հեղափոխությունը, բայց, երբ Մաքսիմիլիեն Ռոբեսպիերի սկսած Ահաբեկչության ժամանակաշրջանում հարյուրավոր գլուխներ գլորվեցին գիլյոտիններից, շատ գերմանացիներ սարսափեցին: Մինչև 1795 թվականը Ֆրիդրիխ Շիլլերը պնդում էր, որ Լուսավորության դարաշրջանում բանականությունը զգացմունքից վերադասելն է հանգեցրել Ֆրանսիական հեղափոխության արյունահեղությանը: Ռացիոնալ դիտումը և էմպիրիզմը գուցե և խրախուսել են գիտելիքը, բայց անտեսել էին բարոյական վարքագծի կատարելագործումը: Աշխարհի ողջ գիտելիքն անգամ չի կարող զարգացնել ճշտի և սխալի զգացումը մարդու մոտ. այն կարող է նրանց տալ բնական օրենքները հասկանալու կամ բժշկական առաջընթացներ կատարելու ունակություն, ինչպիսիք են՝ բնական ծաղիկ հիվանդության պատվաստումները, կարող է նույնիսկ ոգեշնչել նրանց համընդհանուր իրավունքների ձգտելու, ինչպիսիք են՝ ազատությունն ու հավասարությունը, բայց Ֆրանսիական հեղափոխության սարսափելի ծայրահեղություններն արյունոտ ապացույցն էին այն բանի, որ դա բավարար չէր:

Ֆրիդրիխ Շելլինգն իր ուսանողներին ասում էր, որ ամեն ինչ միախառնված է մեկ կենդանի օրգանիզմի մեջ։

Եվրոպական հասարակություններն առաջնորդվում էին շահույթով, արտադրողականությամբ և սպառողականությամբ: «Օգտակարությունը մեր ժամանակի մեծ կուռքն է, ” ողբում էր Շիլլերը, ” որին հարգանքի տուրք են մատուցում բոլոր ուժերը»: Արվեստները մի կողմ էին մղվել: Իր «Letters on the Aesthetic Education of Man»-ում (1795) Շիլլերը պնդում էր, որ միայն գեղեցկությունը մեզ կտանի դեպի էթիկական սկզբունքներ և կդարձնի բարոյապես հասուն, քանի որ գեղեցկությունը պաշտպանում է մեզ դաժանությունից և ագահությունից: Ինչպես նա էր ենթադրում, միգուցե ֆրանսիացիները պարզապես պատրաստ չէին ազատության և հավասարության, քանի որ իրապես ազատ լինելու համար պետք է բարոյապես հասուն լինել։ Նա նկատի չուներ այնպիսի բարոյականություն, ինչպիսին է հավատարմությունը ամուսնու հանդեպ կամ անհատի սեռականությունը, քանի որ այդ ասպարեզում Յենայի խումբը միանշանակ լավ զվարճանում էր: Շիլլերը խոսում էր  այնպիսի բարոյականության մասին, որի դեպքում հասարակությունը պատրաստ էր ինքն իրեն կառավարել: Ֆրանսիական հեղափոխությունը և դրան հաջորդած վայրագությունները ցույց տվեցին, թե որքան հրատապ էր գեղեցկության փիլիսոփայության անհրաժեշտությունը: «Արվեստը ազատության դուստրն է, – ասում էր Շիլլերը, – հենց գեղեցկության միջոցով ենք հասնում ազատության»:

Երիտասարդ սերունդը հիանում էր Շիլլերի գաղափարներով։ Ֆրիդրիխ Շելլինգը ասում էր, որ նրանք հավատում էին «փիլիսոփայության միջոցով արված հեղափոխությանը», ինչը հենց այն էր, ինչ Շելլինգը ձեռնամուխ էր եղել անելու: Ընդամենը 20 տարեկանում նա արդեն հրատարակել էր իր առաջին փիլիսոփայական գիրքը, որին ամեն տարի հաջորդում էր ևս մեկը։ 23 տարեկանում նա այնքան հայտնի էր, որ 1798 թվականին դարձավ Յենայի համալսարանի ամենաերիտասարդ պրոֆեսորը՝ հմայելով ուսանողներին իր հեղափոխական գաղափարներով: «Մեր միտքը բնության հետ կապող գաղտնի կապ» կար՝ նրա համոզմամբ: Աշխարհը հոգևորի և նյութականի բաժանելու փոխարեն, ինչպես դարեր շարունակ արել էին փիլիսոփաները, Շելլինգն իր ուսանողներին ասում էր, որ ամեն ինչ միախառնված է մեկ կենդանի օրգանիզմի մեջ:

Նրա ուսանողներն այնքան հափշտակված էին, որ նրանց տուն ուղարկվող նամակները նկարագրում էին գրեթե կրոնական հայտնություն: Շելլինգի նոր աշխարհը լցված էր «նոր, ջերմ, շողշողացող կյանքով», ինչպես գրում է մի ուսանող. այն կենդանի էր: Մեխանիկական ​​աշխարհի փոխարեն, որտեղ մարդիկ նմանվում էին հսկայական մեքենայի փոքր ատամանիվի, Շելլինգը հորինեց միասնական աշխարհ: Ես-ը նույնացվում էր բնության հետ, և, հետևաբար, նրա պնդմամբ, բնության մեջ լինելը, լինի դա անտառում, թե մարգագետնում, թե սար մագլցելիս, միշտ նաև ճանապարհորդություն էր դեպի Ես-ի ներս: «Քանի որ մենք բնություն ենք գտնում Ես-ի մեջ, – եզրակացրեց Շելլինգի ուսանողներից մեկը, – մենք պետք է գտնենք նաև Ես-ը բնության մեջ»: Շելլինգի միասնության փիլիսոփայությունը դարձավ ռոմանտիզմի սրտի բաբախյունը՝ ազդելով և՛ անգլիացի ռոմանտիկների, և՛ ամերիկացի տրանսցենդենտալիստների վրա: Յենայից այն տարածվեց դեպի ավելի մեծ աշխարհ:

Շելլինգի ազդեցությունը Քոլրիջի մտածողության վրա վառ արտահայտված է  այն փոփոխություններում, որ անգլիացի բանաստեղծը կատարել է իր 1795 թ․ գրած «Էոլյան տավիղ» բանաստեղծության մեջ: Շելլինգի ստեղծագործություններն ամբողջությամբ ուսումնասիրելուց հետո Քոլրիջը 1817 թվականին վերահրատարակեց բանաստեղծությունը` երկրորդ տան մեջ այս տողերն ավելացնելով․

Օ՜, կյանքը մեկն է մեր ներսում և շուրջը,

Որ դիպչում է ամեն շարժմանը և դառնում նրա հոգին,

Լույսը ձայնի մեջ, ձայնի նման ուժը լույսի մեջ,

Ռիթմը բոլոր մտքերի…

Գերմաներեն սովորելուց հետո Քոլրիջը շարունակեց կարդալ Յենայի խմբի ստեղծագործությունները: Թեև նա ուսումնասիրում էր Ֆիխտեի Ես-ի փիլիսոփայությունը, Քոլրիջը «շելլինգական» էր, ինչպես ասել է նրա ընկերներից մեկը (որ սովորել էր Շելլինգի մոտ՝ Յենայում), այսինքն՝ նա «մետաֆիզիկականացնում էր Շելլինգի նման»։ Քոլրիջն այնքան շատ էր տարված դրանով, որ թարգմանեց Շելլինգի աշխատություններից մեծ հատվածներ` այնուհետև դրանք ներկայացնելով որպես իրենը: Բանաստեղծը հատկապես հիացած էր նրա՝ մտքի և բնության միասնության մասին գաղափարով: Էջ առ էջ, պարբերություն առ պարբերություն Քոլրիջը Շելլինգի նախադասությունները զետեղեց իր «Biographia Literaria» գրական ինքնակենսագրության մեջ՝ նկարագրելով, թե ինչպես է նա բրիտանացի էմպիրիկների մատերիալիստական ​​հայացքներից անցել գերմանական իդեալիստական ​​փիլիսոփայության։ Լուսավորության դարաշրջանի զավակ Քոլրիջը սկզբում համաձայնում էր էմպիրիկների հետ, որ միտքը նման է դատարկ թղթի ու ողջ կյանքի ընթացքում լցվում է գիտելիքով, որը գալիս է միայն զգայական փորձից: Բայց Յենայի խմբի աշխատանքներն ուսումնասիրելուց հետո նա դարձավ իդեալիզմի ջատագով՝ մտքի մի դպրոցի, որտեղ կարծում էին, որ «գաղափարները» կամ միտքն են, և ոչ թե նյութական բաները, կազմում մեր իրականությունը:

Երբ «Biographia Literaria»-ն հրատարակվեց 1817 թվականին, Քոլրիջի ընկերը՝ Թոմաս դը Քուինսին, մեղադրեց նրան «անամոթ գրագողության» մեջ՝ պնդելով, որ «ամբողջ էսսեն՝ առաջին բառից մինչև վերջինը, բառացի թարգմանություն է Շելլինգից»։ Բայց Քոլրիջն արեց նույնը Ավգուստ Վիլհելմ Շլեգելի «Դասախոսություններ դրամատիկական արվեստի և գրականության մասին» աշխատության հետ, որտեղից նա երկար հատվածներ վերցրեց Լոնդոնում իր շեքսպիրյան դասախոսությունների համար:

1798 թ․-ին չկարողանալով ճամփորդել Յենա՝ Քոլրիջը 30 տարի անց՝ 1828 թ․-ին, Վորդսվորթի հետ միասին վերջապես հանդիպեց Ավգուստ Վիլհելմ Շլեգելին: Ցուցադրելով գերմաներենի իր իմացությունը՝ Քոլերիջն ասաց Ավգուստ Վիլհելմին, որ երբեք ոչ մի լեզվով ոչ մի ստեղծագործության ոչ մի թարգմանություն այնքան հանճարեղ չի եղել, որքան նրա՝ Շեքսպիրից արված թարգմանությունը։ Ինչին հետևեց Ավգուստ Վիլհելմի խնդրանքը․  «Mein lieber Herr, անգլերեն կխոսե՞ք։ Ես անգլերեն գիտեմ, բայց Ձեր գերմաներենը  հասկանալ չեմ կարող»։ Պերսի Բիշ Շելլին նույնպես ուսումնասիրել է Ավգուստ Վիլհելմ Շլեգելի աշխատությունները։ 1818 թվականի մարտին, երբ գրողն ու իր կինը՝ Մերի Շելլին, ճամփորդում էին Ֆրանսիայով՝ Շվեյցարիայում հանդիպելու լորդ Բայրոնին, նա վեց օր անընդմեջ բարձրաձայն կարդացել է Շլեգելի «Դասախոսությունները դրամատիկական արվեստի և գրականության մասին»-ը:

Քոլրիջը միակը չէր, որը գերմաներեն էր սովորում Յենայի խմբի աշխատանքներն ուսումնասիրելու համար։ Ամերիկացի տրանսցենդենտալիստները, որոնք հավաքվել էին Մասաչուսեթսի Կոնկորդ փոքրիկ քաղաքում 1830-ական և 40-ական թվականներին, նույնքան շատ էին ձգտում տիրապետել լեզվին: Ռալֆ Վալդո Էմերսոնի ավագ եղբայրը նրան դրդել էր «սովորել գերմաներեն, որքան հնարավոր է արագ»։ Նրանց ընթերցացանկում ներառված էին Գյոթեն, Իմանուել Կանտը, Ֆիխտեն, Շելլինգը, իսկ ավելի ուշ՝ Նովալիսն ու Հումբոլդտը։ Իսկ նրանք, ովքեր չէին կարողանում կարդալ գերմաներեն, ուսումնասիրում էին ստեղծագործությունները անգլերեն հրատարակությունների միջոցով, ինչպիսիք էին Մադամ դե Ստալի բեսթսելլեր «Germany»-ն (1810), Քոլրիջի «Biographia Literaria»-ն և Թոմաս Կարլայլի լայնորեն կարդացվող էսսեները, ակնարկներն ու թարգմանությունները «Foreign Review» և այլ ամսագրերում:

Յենայի գաղափարական իշխանությունը կարճ էր և կենսական, իսկ նրա ազդեցությունը՝ տևական:

Էմերսոնի գրադարանը լի էր Գյոթեի, Շիլլերի, Նովալիսի, Հումբոլդտի, Ֆիխտեի, Շելլինգի և Շլեգել եղբայրների գրքերով։ Նրա հայտնի «Nature» էսսեն (1836), որը դարձավ տրանսցենդենտալիստների մանիֆեստը, խորապես ազդվել էր Շելլինգի միասնության փիլիսոփայությունից: Յուրաքանչյուր տերև, բյուրեղ կամ կենդանի ամբողջի մի մասն էր, ինչպես բացատրում էր Էմերսոնը, «յուրաքանչյուր մասնիկ մի միկրոտիեզերք է և ճշգրտորեն ներկայացնում է աշխարհի նմանությունը»՝ իրերի բնույթը։ Մենք ենք բնությունը, ինչպես գրում էր մերսոնը, քանի որ «միտքը իրերի բնության մի մասնիկն է»։

Էմերսոնի ընկեր Հենրի Դեյվիդ Թորոն նույնքան խորասուզված էր Յենայից բխող գաղափարների, մասնավորապես՝ Ալեքսանդր ֆոն Հումբոլդտի աշխատությունների մեջ: Նա իր օրագիրը լցնում էր բնական աշխարհի մասին դիտարկումներով՝ սկսած ծղրիդների ծլվլոցից և ձկների սահուն շարժումներից մինչև տարվա առաջին նուրբ ծաղկունքը: Թորոյի ամենօրյա գրառումները արձանագրում են բնության և փոփոխվող եղանակների հետ իր ներդաշնակման ներքին զգացողությունը կամ այն, ինչ նա նկարագրում էր որպես «իմ և այս իրերի միջև առեղծվածային կապը»: Բնության հետ մեկտեղվելով՝ նա զգաց հենց այն միասնությունը,  որ նկարագրում էր Յենայի խումբը: «Արդյո՞ք ես մասամբ տերևներ և բուսահող չեմ», – հարցնում էր նա «Ուոլդեն»-ում (1854): Թորոյի համար բնության ուսումնասիրությունը ի վերջո դարձավ սեփական Ես-ի ուսումնասիրություն: Օրինակ՝ Ուոլդեն լճակի մոտ անցկացրած տարիներից հետո նա նկարագրել է լիճը որպես «երկրի աչք» և, նայելով դրա մեջ՝ «դիտորդը չափում է իր սեփական էության խորությունը»։

Կային նաև Յենայի խմբի շատ այլ հետևորդներ՝ Ուոլթ Ուիթմենը, Նաթանիել Հոթորնը, Էդգար Ալլան Պոն, Հերման Մելվիլը: Պոյի վերջին կարևոր գործը, օրինակ՝ «Էվրիկա» 130-էջանոց արձակ պոեմը (1848), նվիրված էր Ալեքսանդր ֆոն Հումբոլդտին և  վերջինիս  միջազգային բեսթսելլեր՝ «Cosmos»-ի (1845) ուղղակի պատասխանն էր: Այն տիեզերքը ուսումնասիրելու Պոյի փորձն էր՝ ներառյալ բոլոր «հոգևոր և նյութական» երևույթները՝ կրկնելով Հումբոլդտի՝ արտաքին և ներքին աշխարհը ընդգրկելու մոտեցումը: Ինչպես Քոլրիջը, Պոն նույնպես մի քանի էջ վերցրեց Ավգուստ Վիլհելմ Շլեգելի «Դրամատիկական արվեստի և գրականության մասին դասախոսություններ»-ից և դրանք բառացիորեն հրապարակեց իր անունի տակ: Ուիթմենի «Խոտի տերևներ» (1855) բանաստեղծությունների ժողովածուն Յենայի խմբի միջազգային ուշագրավության ևս մեկ օրինակ է: Ուիթմենը դա համարում էր «Գերմանիայում իդեալիստական ​​փիլիսոփայության մեծ համակարգի» բանաստեղծական խտացում: Բանաստեղծություններից մեկում նա իրեն ներկայացնում էր որպես «Ուոլտ Ուիթմեն, ամերիկացի, կոպիտներից մեկը, տիեզերք»՝ ասես տուրք մատուցելով Հումբոլդտի «Cosmos»-ին, որը բանաստեղծը, ինչպես ասում են, իր գրասեղանի վրա էր պահում  «Խոտի տերևները» գրելիս:

Ռոմանտիկ պոեզիան, ինչպես պնդում էր Ավգուստ Վիլհելմ Շլեգելը «Դրամատիկ արվեստի և գրականության դասախոսություններում», «գաղտնի գրավչության արտահայտությունն է դեպի քաոսը… որը մշտապես ձգտում է նոր ու հրաշալի ծնունդների»: Դա մի զգացում էր, որը գրավում էր ամերիկացի տրանսցենդենտալիստներին և բրիտանացի ռոմանտիկներին նույնքան, որքան Շելլինգի՝ հոգևորի և նյութականի միասնությունը և Հումբոլդտի՝ բնությունը որպես կենդանի օրգանիզմ ընկալելու հայեցակարգը:

Յենայի գաղափարական իշխանությունը կարճ էր և կենսական, իսկ նրա ազդեցությունը՝ տևական: Յենայի խումբը դրեց Ես-ը իրենց մտածողության կենտրոնում, վերաիմաստավորեց բնության հետ մեր հարաբերությունները և ավետեց ռոմանտիզմը որպես միջազգային շարժում: Այս գաղափարները խորապես ներթափանցել են մեր մշակույթի ու վարքագծ մեջ. Ես-ը, լավ լինի դա, թե վատ, այն ժամանակից ի վեր մնում է կենտրոնական հարթակում, և բնության՝ որպես կենդանի օրգանիզմի նրանց հայեցակարգն այսօր բնական աշխարհի մեր ըմբռնման հենքն է: Մենք դեռ մտածում ենք մեծ երևակայության տեր այս մտածողների մտքով, տեսնում ենք նրանց երևակայությամբ և զգում նրանց զգացմունքներով:

Թարգմանիչ՝ Հասմիկ Խաչատրյան (Hasmik Khachatryan) © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են։