Դանտեն և Վերածնունդը
«Աստվածային կատակերգություն» պոեմը միջնադարյան գրականության լավագույն նմուշներից մեկն է: Դանտե Ալիգիերին «Աստվածային կատակերգություն» պոեմը գրել է XIV դարում՝ դրանով յուրօրինակ կամուրջ ստեղծելով դեպի վերածննդի դարաշրջան:
Դանտե Ալիգիերիի ստեղծագործություններում հավասարապես առկա են և՛ նոր շարժմանը, և՛ միջնադարյան պոեզիային բնորոշ ձևեր: Բանաստեղծին նվիրված մենագրությունում Ա. Ջիվելեգովը, խոսելով XIII-XIV դդ. նորաստեղծ իտալական մշակույթի մասին (նոր շարժում), նշում է՝ ինչ նոր և կարևոր պահանջներ էին առաջացել այդ ժամանակահատվածում. «ճգնակեցության ժխտում, միջնադարյան հոգևոր ստրկությունից ազատվելու միտում, պայքար եկեղեցու իշխանության դեմ, երկրային վայելքների տենչ, աշխարհիկ պոեզիայի առաջին նմուշներ, երկրային իդեալներ ու բարոյականություն, թեև կրոնը դեռ չի ժխտվում»:
Ջիվելեգովը այս շրջանը համարում է Վերածնության նախապատրաստման շրջան: Երկրորդ փուլում մշակույթը ամբողջապես ազատվում է եկեղեցու խնամակալությունից և մտնում ինքնուրույն հուն: Քաղաքային մշակույթն ազատագրվում է միջնադարյան հատկություններից, դառնում ավելի բազմակողմանի: Ա. Դանտեի ստեղծագործությունը «սահմանագիծ է դառնում» գրականության մեջ, պատկերում է անցումը մի շրջանից մյուսը. Դանտե աստվածաբանն ու փիլիսոփան ամբողջովին անցյալին է պատկանում, բայց Դանտե արվեստագետը դառնում է նոր մշակույթի ու շարժման սկզբնավորողը.
«Նա կանգնած է երկու դարաշրջանների սահմանագլխին՝ տալով մեկի համադրությունը, լուսավորելով մյուսի ուղիները»,- նկատում է Ջիվելեգովը:
Ալիգիերին փոխանցման ժամանակների բանաստեղծ է: Նրա մեծությունը գեղարվեստական հզոր թափով իր ժամանակաշրջանը պատկերելու և դարաշրջանի միջնադարյան խավարի պատնեշը ճեղքելու մեջ է:
XIII դարավերջին Դանտեն գրում է «Նոր կյանք» ժողովածուն: Սիմվոլների և թվերի խորհրդանշական կիրառությունը առկա է պոետի գրեթե բոլոր ստեղծագործություններում: Եվ այդ առումով «Նոր կյանքն» ու «Աստվածային կատակերգությունը» ներքուստ կապված են իրար:
«Նոր կյանք» երկի համառոտ բովանդակությունը հետևյալն է: Դանտեն ինը տարեկանում առաջին անգամ հանդիպում է Բեատրիչեին: Առաջին հանդիպումը իննամյա պատանու մեջ փոթորիկ է առաջացնում, և վերջինս սիրահարվում է: Երկրորդ անգամ հեղինակը հրաշագեղ տիրուհուն հանդիպում է ինը տարի անց: Սիրո այրող զգացմունքը քուն ու դադար չի տալիս հեղինակ-հերոսին:
Այս ստեղծագործությունը առաջին երկն է, որ նվիրված է Բեատրիչեին, սրա շարունակությունն է դառնում «Աստվածային կատակերգությունը», որը, սակայն, և´ ոճով, և´ բովանդակությամբ, և՛ արծարծած խնդիրներով տարբերվում է առաջինից:
Թվերի միստիկան
«Աստվածային կատակերգություն» պոեմը բանաստեղծի գլուխգործոցն է:
Հեղինակը սկզբում երկին տվել է «Կատակերգություն» անվանումը, իսկ աստվածային մակդիրն ավելացրել են հետո: Դրանով նկատի են ունեցել երկի գեղարվեստական վեհությունը` աստվածային գործ լինելը: Դ. Ալիգիերին «Կատակերգություն» անվանումը կապում է ստեղծագործության լավ ավարտի հետ:
Դանտեն պոեմը կառուցել է հստակորեն մտածված համակարգով: Նա կոդավորել է ստեղծագործությունը` օգտագործելով թվերի և սիմվոլների հատուկ համակարգ:
Պոեմը բաղկացած է երեք մասից` «Դժոխք», «Քավարան», «Դրախտ»: Սրանք էլ իրենց հերթին բաժանվում են առանձին մասերի. «Դժոխքը» բաղկացած է ինը պարունակից, «Քավարանը»` յոթ բոլորակից, «Դրախտը»` երկնային ինը ոլորտներից։ Պոեմը գրված է տերցիններով` հանգավոր եռատողերով։ Երկի տաղաչափական համակարգում ևս երեքը կիրառվում է որպես հանգավորման սկզբունք. յուրաքանչյուր տերցինի առաջին տողը հանգավորվում է երրորդ տողի, իսկ երկրորդ տողը` հաջորդ տերցինի առաջին և երրորդ տողերի հետ:
«Նոր կյանքում» կարևոր տեղ է զբաղեցնում 9 թիվը: «Աստվածային կատակերգությունում» էական նշանակություն ունեն 3, 9, 10 թվերը: Սրանց մասին դանտեագետները շատ են խոսել, մտածել, գտել են միստիկ խորհուրդներ և տվել զանազան բացատրություններ: «Նոր կյանք» երկում Դանտեն խոսում է Պտղոմեոսի, արաբական, սիրիական, քրիստոնեական թվագրական հաշիվների մասին: Նա «մե´կ աստղաբաշխական բացատրություն է տալիս, մե´կ ինը թիվը կապում է սուրբ երրորդության հետ»,- նշում է Ս. Սողոմոնյանը:
Երկու երկերում էլ բանաստեղծին ուղեկցում և հովանավորում է Բեատրիչեն, իսկ «Աստվածային կատակերգությունում» Բեատրիչեն է Վերգիլիոսին ուղարկում օգնելու Դանտեին և ուղեկցելու դժոխքում և քավարանում:
«Աստվածային կատակերգությունում» գործողությունները կատարվում են հանդերձյալ աշխարհում, հիմնական գործող անձինք մարդկանց հոգիներն են, որոնք պատմական անձնավորություններ են և իրական դեմքեր: Բանաստեղծը պատմում է նրանց հոգիների և երկրային գործերի, կենդանի ժամանակ կատարած մեղքերի մասին։ Պոեմը պատմողական ձև ունի։ Սյուժետային հենքը բանաստեղծի երևակայական ճանապարհորդությունն է անդրշիրիմյան աշխարհ` դժոխք, քավարան, դրախտ:
Դ. Ալիգիերին պոեմի սկզբում նշում է, որ իր ստեղծագործության մեջ կան գաղտնի իմաստներ, որոնք հասու չեն բոլորին, և դրանք կհասկանա միայն նա, ով կկարողանա թափանցել էության խորքը: Փորձելով մեկնաբանել Ալիգիերիի կիրառած կոդերը՝ հանգում ենք մի շարք խնդիրների, որոնցից մեկը այն հարցն է, թե գրողը ինչ նպատակով է կիրառել սիմվոլիկ համակարգը:
Դանտեն օգտագործել է թվերի հեթանոսական, քրիստոնեական և այլ կրոններին պատկանող սիմվոլները: Նա հատուկ իմաստ է տեսել 3-ի և 10-ի մեջ: Ըստ կաթոլիկ եկեղեցու` գոյություն ունի Դժոխք, Քավարան և Դրախտ: Ըստ այդմ՝ պոեմը բաժանված է 3 մասի: Յուրաքանչյուր մաս բաղկացած է 33 երգից (չհաշված նախերգանքը): Բոլոր մասերի երգերը միասին 100 երգ են` 10×10=100:
Դեռևս հին մշակույթներում եռամիասնությունը փիլիսոփայության և կրոնների հիմքն էր: Համարվում էր, որ երեքը խորհրդանշում է հոգին: Նախաքրիստոնեական շրջանում 3-ը ընկալվում էր որպես առաջին կատարյալ, հզոր թիվը, քանի որ բաժանման ժամանակ կենտրոնը պահպանվում էր: Քրիստոնեության շրջանում արդեն 3-ը համարվում է սուրբ թիվ և մարմնավորում ներդաշնակությունը` Հայր, Որդի, Սուրբ Հոգի: Ալքիմիայում կա 3 սկզբունք` ծծումբ, սնդիկ, աղ, որոնք խորհրդանշում են ոգին, հոգին և մարմինը: Այս թիվը կրկնվում է ոչ միայն մասերի քանակում, այլև չափածոյի կազմում:
Դանտեի «Աստվածային կատակերգության» սկզբնական հասցեատերը Բեատրիչեն էր, ում սիրահարված էր գրողը: Պոեմի կենտրոնական կետը այն երգն է, որտեղ Դանտեն առաջին անգամ հանդիպում է «կատարյալին»: Դա «Քավարանի» 30-րդ երգն է: 30-ը բաղկացած է 3-ից և 10-ից: Եթե հաշվենք սկզբից, այդ երգը 64-րդն է` 6+4=10: Այս երգից առաջ երկում առկա է 63 երգ (6+3=9), հետո` 36 (3+6=9): Պոեմը բաղկացած է 145 հատվածից (ներառյալ նախերգանքը)` 1+4+5=10:
Ստեղծագործության մեջ երկու կարևոր կետ կա.
- Երբ Բեատրիչեն, երկում առաջին անգամ հեղինակին դիմում է անունով՝ անվանում «Դանտե»: Այդ հատվածը երկում 55-րդն է (5+5=10): Հետևյալ հատվածից առաջ կա 54 երգ` 5+4=9, իսկ հետո` 90` 9+0=9:
- Երբ Բեատրիչեն առաջին անգամ խոսում է բանաստեղծի հետ և ասում. «Նայի´ր ինձ, այդ ե´ս եմ, ես` Բեատրիչեն»: Սա երկի 73-րդ հատվածն է (7+3=10): 73-րդ հատվածը հենց կենտրոնական երգն է, որից առաջ և հետո կա 72-ական երգ` 7+2=9:
Երկի թվային համակարգում կարևոր տեղ է զբաղեցնում 7-ը: Երկում այդ թիվը նախ և առաջ կիրառվում է քավարանի յոթ բոլորակներում: Շատ կրոններում 7-ը ասոցացվում է աստվածային զորության հետ: Հիմնականում խորհրդանշում է յոթ օրերը, լուսնի յոթ փուլերը և հնում հայտնի յոթ մոլորակները:
Կաբբալայի համակարգում յոթը Կյանքի Ծառի ճյուղերի քանակն է:
Քրիստոնեության մեջ յոթը սրբազան թիվ է` արարչության յոթ օրերը և շաբաթվա վերջին յոթերորդ օրը` կիրակին, որ սուրբ օր է: Հիսուս Քրիստոսը հարություն առավ յոթերորդ օրը, և այդ օրը պետք է նվիրվի Աստծուն: Յոթը առաքինությունների և յոթ մահացու մեղքերի թիվն է, այդ թվի հետ են կապվում նաև Տերունական աղոթքի 7 խնդրանքները: Յոթի միջոցով հնարավոր է մաքրագործվել, այդ իսկ պատճառով պատահական չէ, որ քավարանի բոլորակները յոթն են:
Ինչպես նկատում ենք, նա մեծ նշանակություն է տվել նաև 9 և 10 թվերին:
«Թիվ երեքը իննի արմատն է… եթե երեքն ընդունակ է ստեղծել ինքը, իսկ հրաշքների ստեղծագործողն իրոք Երրորդությունն է, այսինքն` Հայր, Որդի և Սուրբ Ոգի` երեքը մեկի մեջ,- ապա պետք է եզրակացնել, որ այդ տիկնոջը ուղեկցում է ինը թիվը, որպեսզի բոլորը հասկանան, որ նա ինքը ինն է, այսինքն` հրաշքը, և որ այդ հրաշքի արմատը միայն հրաշագործ երրորդությունն է»,- գրել է Դ. Ալիգիերին:
Բանաստեղծի բացատրությունից ակնհայտ է դառնում, որ այդ կինը Բեատրիչեն է, և ինքը յուրահատուկ նշանակություն է տալիս 3 և 9 թվերին: Պատահական չէ, որ դժոխքն ու դրախտը բաղկացած են իննական շրջաններից: Ամեն ինչի սկիզբն ու վերջը Աստված է, այդ թվում նաև կործանման ու փրկության ուղիները միայն նրան են հայտնի:
9-ը անխորտակելիության նշանն է: Պոեմի հենց սկզբում հեղինակ-հերոսը դիմում է ինը մուսաներին, որպեսզի օգնեն իրեն շարադրելու իր ստեղծագործությունը: Հին Հունաստանում հավատում էին, որ գոյություն ունեն ինը մուսաներ, որոնք օգնում են արվեստագետներին ստեղծագործել: Նրանք համարվում էին Զևսի դուստրերը:
Ըստ Պյութագորասի ուսմունքի` 9-ը թվերի սահմանն է, որի մեջ առկա են մյուս բոլոր թվերը: Կաբբալայի համակարգում այն նշանակում է հիմք: Բանաստեղծը վստահ է, որ նման կոդավորման միջոցով կարող է ազդել ընթերցողի վրա և հաղթահարել երկրային մեղքերի պատճառով մարդկանց հոգիներում առաջացած քաոսը:
10-ը խորհրդանշում է տիեզերքը: Պյութագորականները համարում էին, որ 10-ը կատարելությունն է: Քրիստոնեության մուտքով թվերի իմաստը որոշակիորեն փոխվում է, սակայն պահպանվում են հիմնական նշանակությունները: Կրոնական հերմենևտիկայում 10-ը խորհրդանշում է տասը պատվիրանները, տասը կույսերի և տասը շնորհների մասին առակները, ինչպես նաև Աստծուն նվիրաբերվում էր տասանորդ: Կաբբալայի համակարգում 10-ը J տառի թիվն է` Jesus, Juda և խորհրդանշում է նաև աստվածային հովանավորություն:
Դանտեն իր պոեմում ամեն կերպ ձգտում է հասնել Աստծուն, փորձում է ճանաչել և թափանցել իսկական աստվածային լույսի մեջ: Այդ պատճառով պատահական չէ թվերի այն կոմպոզիցիան, որը հանճարեղ բանաստեղծն է օգտագործել: Նա հիմնականում գործածել է 3, 7, 9, 10 թվերը, քանի որ դրանք միմյանց չեն հակասում, այլ լրացնում են և ստեղծագործությունը դարձնում աբողջական, կատարյալ: Դանտե Ալիգիերին ներդաշնակության մեջ է դրել այն թվերը, որոնք սերտորեն կապված են աշխարհաստեղծման և գերմարդկային գաղափարների հետ: Տիեզերական անսահմանության մեջ մարդկային էության և աստվածային լույսի ներդաշնակության է ձգտում գրողը ու տալիս է դրա իրականացման բանաձևը:
«Աստվածային կատակերգության» սիմվոլիկան
Թվային կոդավորումից բացի Դանտեն օգտագործել է նաև հատուկ սիմվոլներ, որոնցից յուրաքանչյուրը ունի իր գաղտնի իմաստը: Ամբողջ պոեմը այլաբանական ձև ունի. Նախերգանքի պատկերները խորհրդանշաններ են:
«Կիսաճամփին մեր այս կյանքի երկրային
Ես կորցըրի ճանապարհը ճշմարիտ
Եվ ինձ գտա մի անտառում մթագին»:
Այս տողերով է սկսվում Դանտեի «Աստվածային կատակերգությունը»: Կյանքի կես ճանապարհը, ըստ գրողի պատկերացման, 35 տարեկանն է: Այդ տարիքում է նա գրել երկը:
Ստեղծագործության սկզբում Դանտեի հերոսը, արթնանալով խոր քնից, նկատում է, որ կորցրել է ճանապարհը և գտնվում է մի «թավ, դժնատեսիլ ու վայրի» անտառում: Նրա առջևից դուրս են գալիս երեք կենդանիներ` Առյուծ, Հովազ և Էգ Գայլ: Ըստ էության մութ անտառը երկրային կյանքի խորհրդապատկերն է, իսկ այնտեղ մոլորվելը նշանակում է մեղսավոր կյանք և մոլորություն: Դանտեն ցույց է տալիս, որ մեղքերն ահավոր չափեր են ընդունել, ու այդ պատճառով է ինքը մոլորվել: Կենդանիները խորհրդանշում են երեք մեղքերը` Հովազը` հեշտասիրությունը և իշխանատենչությունը, Առյուծը` ամբարտավանությունն ու փառասիրությունը, Էգ Գայլը` ընչաքաղցությունն ու ագահությունը: Հեռվում հանկարծ նրան լույս է երևում, որի միջից գրողին օգնության է հասնում մի անծանոթ, որը պարզվում է` Վերգիլիոսի հոգին է: Վերգիլիոսի խոսքերով այդ կենդանիներից փրկություն չկա, և միայն քերծեն է կարող «մեռցնել» նրանց: Եվ, ի տարբերություն այս երեք գիշատիչների, քերծեն սնվում է «ոչ հողով, և ոչ մետաղով», այլ «պատիվով, իմաստությամբ և սիրով»: Հույն գրողը մեկնաբանում է, որ «ցոլացող լույսը» ճշմարիտ ճանապարհն է, իսկ քերծեն՝ հավատը, աստվածային էությունը, որը ի վիճակի է պայքարել ագահության, ընչաքաղցության, իշխանատենչության դեմ: Պոեմում Վերգիլիոսը աշխարհիկ կյանքի և գիտության, ինչպես նաև բանականության սիմվոլն է:
Պոեմի առաջին հատվածը ամբողջապես այլաբանություն է: Կրոնական-բարոյախոսական տեսանկյունից մութ անտառը մեկնաբանվում է իբրև աշխարհիկ մարդու էություն` լի մեղավոր մոլորություններով: Վերգիլիոսը, որ Դանտեին ազատում է այդ «մոլորություններից», խորհրդանշում է երկրային իմաստությունը, իսկ Բեատրիչեն, որ ուղարկել էր Վերգիլիոսին, երկնայինը:
Պոեմում քրիստոնյա Դանտեին ուղեկցում է հեթանոս Վերգիլիոսը և ոչ թե հրեշտակ (ինչպես ընդունված էր միջնադարյան գրականության մեջ), քանի որ Վերգիլիոսը կենդանության օրոք համարվում էր քրիստոնեության ջատագովներից մեկը: Նա է գրողին առաջնորդում դեպի Դժոխք և Քավարան, որպեսզի ցույց տա հոգու փրկության ուղին:
Սկսվում է ճանապարհորդությունը անդրշիրիմյան ոլորտներում: Մոտենալով դժոխքին, մուտքի ճակատին Դանտեն կարդում է. «Ով մտնողներ, թողեք ձեր հույսը համայն»: Գրողը հենց սկզբից խորհրդապատկերների միջոցով ստեղծում է տրամադրություն: Այսինքն` դժոխքից ո´չ փրկություն կա, ո´չ էլ՝ ելք: Հենց ճանապարհի սկզբում գրողը հանդիպում է խառնիճաղանջ ամբոխի, որոնք ո´չ անմեղ են, ո´չ մեղավոր, ո´չ բարի գործ են կատարել, ո´չ չար, հավատարիմ չեն եղել ո´չ բարեկամներին, ո´չ թշնամիներին: Քսու, ստորաքարշ մարդիկ են դրանք, որոնք անհասկանալի կերպով օդում օրորվում են հողմից: Վերգիլիոսը մեկնաբանում է, որ դրանք անսկզբունք մարդիկ են, ովքեր թեքվում են անգամ թեթև քամուց և քամու բոլոր շարժումների ձևն են ընդունում: Այս մարդիկ պետք է անցնեն Ախերոն գետը, որով էլ սկսվում է դժոխքի առաջին շրջանը և ձևավորում են մյուս շրջանները:
Անցնելով Ախերոն գետը` Դանտեն և Վերգիլիոսը ոտք են դնում դժոխքի առաջին պարունակ: Ախերոնի ու դժոխքում նկարագրված այլ գետերի մասին հեղինակը լայն բացատրություն է տալիս տասնչորսերորդ երգում. Կրետե կղզու լեռան ներսում կանգնած է մի հսկա ծերունի: Նրա գլուխը ոսկուց է, ուսերը, կուրծքն ու բազուկները` արծաթից, իրանը մինչև ազդրերը` պղնձից, ոտքերից մեկը` երկաթից, մյուսը` կավից: Մարմնի ամեն մի մասի վրա, բացի ոսկի մասերից, կան խոր վերքերի հետքեր, որոնցից կաթում են արցունքներ: Արցունքի այդ կաթիլներից էլ գոյանում են դժոխքի գետերը` Ախերոնը, Ստիքսը, Ֆլեգեթոնն ու Կոկիտը: Խորհրդանիշները կարելի է մեկնաբանել երկու իմաստով: Առաջին` այդ ծերունին ընդհանուր փիլիսոփայական իմաստով ժամանակի այլաբանությունն է: Երկրորդ` քաղաքական իմաստով միապետության կամ հին հռոմեական կայսրության խորհրդապատկերը:
Ստորերկրյա աշխարհը պատկերված է համաձայն սխոլաստիկ ըմբռնման: Յուրաքանչյուր պարունակում պատժվում է համապատասխան մեղսագործը, և որքան պարունակները շատանում են, իսկ շրջանները` խորանում, այնքան ծանրանում են մեղքերը և դրանց պատիժները: Այստեղ մեղսագործների հոգիներն են տանջվում, նրանք ֆիզիկական պատիժ գրեթե չեն կրում, դրա փոխարեն տառապում են նրանց մեղավոր հոգիները: Դանտեն խորհրդանշական պատկեր է ստեղծում. դժոխքի պարունակներով գրողն իջնում է դեպի ներքև և որքան իջնում է, այդքան ավելի սարսափելի ու ցուրտ է լինում: Սա նշանակում է կյանքի և հույսի մահացություն ու անդառնալիություն:
Հինգերորդ պարունակում տեղակայված են Շամիրամը, Կլեոպատրան և Հեղինեն. այստեղ գրողը կրքերի այլաբանական պատկերն է դրել: Այնուհետև պատկերներն ավելի ու ավելի են դառնում դժոխային, որոնք բոլորն էլ իրենց ալեգորիկ նշանակությունն ունեն: Բռնակալները մինչև վզակոթները սուզված են եռացող արյան մեջ, վաշխառուների վզից կախված են քսակներ, որոնց ծանրությունից նրանք չեն կարողանում ուղիղ կանգնել կամ քայլել: Շողոքորթներին Դանտեն հագցրել է երեսից ոսկեզօծված կապարե հագուստ, իսկ բախտագուշակների դեմքը շրջված է դեպի հետ:
Դ. Ալիգիերին երկում հաճախ խորհրդապատկերները համադրում է թվային միստիկայի հետ: Որպես օրինակ բերենք երրորդ պարունակը, որտեղ հեղինակը հանդիպում է մարդկանց սրտերը բռնկող երեք կայծերի, որոնց սիմվոլիկ նշանակությունն է` գոռոզություն, ագահություն ու նախանձ:
Հետաքրքիր է նաև հետևյալ եռատողը, որ ամեն պարունակի սկզբում ասում է Վերգիլիոսը դռների մոտ կանգնած պահապանին.
«…Մի´ խափանիր նրա ճամփան պարտադիր.
Այդ են կամում անդ` ուր կարող են անել,
Ինչ-որ կամին. Էլ ուրիշ բան մի´ հարցնիր»:
Այս սիմվոլիկ արտահայտության միջոցով հասկանալի է դառնում, որ Դանտեի «ճանապարհորդությունը» ցանկալի է և խրախուսվում է Բարձրյալի կողմից և ունի հատուկ նշանակություն. անցնելով դժոխքով, քավարանով և դրախտով` մաքրվել մեղքերից, և մարդկությանը հայտնել անդրշիրիմյան կյանքի գոյության մասին ու կոչ անել առաջ շարժվել ճիշտ ուղով և առանց մեղքերի:
Վերջին` իններորդ պարունակում տանջվում են դավաճանները: Եթե մինչ այդ մեղսագործները այրվում են կրակներում, ապա իններորդ պարունակում սառույցի մեջ են` արտասուքի գետում: Դժոխքի ամենաներքևում փակված են դավաճանները` Կասիոսը, Հուդան, Բրուտոսը և Լյուցիֆերը: Լյուցիֆերն այստեղ ունի երեք երես` արյան պես կարմիր, նախանձի պես դեղնագույն, թույնի պես սև: Երախներից ամեն մեկում տեղավորված են Հուդան, Կասիոսն ու Բրուտոսը, որոնց Լյուցիֆերն ատամներով տրորում է ու հավիտենական տանջում: Դանտեն այս սիմվոլիկ պատկերով ցույց է տալիս, որ դավաճաններն անգամ սատանայի կողմից են արհամարհված:
«Քավարանը» գտվում է բարձր լեռան գագաթին և նրա յոթ բոլորակները աստիճաններ են, որոնք տանում են դեպի դրախտ: Այստեղ մեղսագործները տառապանքի միջոցով մաքրվում են մեղքերից՝ դրախտ հասնելու համար: Կրոնա-բարոյական այլաբանական իմաստ ունեն նաև «Քավարանում» նկարագրված պատիժները: Գոռոզները, օրինակ, «կոր, կռացած քարերի տակ ծանրաբեռ», միշտ նայում են ներքև և վարժվում խոնարհության: Նախանձոտների աչքերի կոպերը կապված են երկաթե լարերով:
«Քավարանի» յոթ բոլորակները Դանտեն ստեղծել է ավետարանական յոթ մեղքերին համապատասխան: Այստեղ ջերմեռանդ ապաշխարողների համար դրախտի դռները կարող են բացվել:
Ե´վ դժոխքում, և´ քավարանում մեղադրանքներն ու դատավճիռները համապատասխանում են ավետարանական պատվիրաններին:
«Դրախտում» լույսն է, եթերային ոլորտը: Վերգիլիոսին փոխարինելու է գալիս Բեատրիչեն, որը Դանտեին ուղեկցում է դրախտում: Դանտեի սերը մաքրվում է երկրային մեղքերից և դառնում է գթության ու հավատքի նշան: Բանաստեղծի նպատակն է հասնել Աստծուն, ով հենց սերն է:
Պոետը գնում է նրա ետևից, բայց չի կարողանում հասնել, քանի որ հասարակ մարդուն հասու չէ աստվածային լույսի ամբողջ էությունը: Դանտեն տեսնում է հնում հայտնի յոթ մոլորակները և նրանց մեջտեղում ութերորդ աստղին` Աստծուն. նրա շուրջն են պտտվում տիեզերական մարմինները: Վերևում` երկնային եթերից տեսնում է ամեն ինչ: Անգամ այն, ինչ երկրի վրա թվում էր անհավատալի, այնտեղ նրա հոգուն հասու է դառնում:
Դ. Ալիգիերին հաղթահարում է այդ դժվարին «ճանապարհորդությունը» և ցույց է տալիս, որ հնարավոր է մաքրագործվել, ազատվել մեղքերից: Նա կառուցել է մի ինքնատիպ համակարգ, որտեղ սիմվոլների, այլաբանությունների միջոցով ամփոփվել են մարդկային բոլոր մեղքերը և այդ մեղքերից ձերբազատվելու ուղիները:
Խորհրդանշանային առումով հետաքրքիր է բնությունը: Երեք մասերում էլ բնությունը նկարագրվում է տարբեր ձևերով ու գույներով: «Դժոխքում» բնությունը մռայլ է և նկարագրված է մեծ մասամբ իր աներևակայելի ահեղության մեջ: Այստեղ իշխում են բնության տարերքն ու արհավիրքը` փոթորիկ, մրրիկ, կայծակ, անձրև, կարկուտ, սառնամանիք: Այս բոլորը ստեղծում են սիմվոլիկ պատկերներ, որոնք համապատասխանում են միջավայրին, մարդկանց, յուրօրինակ համադրություններ են ստեղծվում կատարած մեղքերի ու պատիժների միջև:
Այլ է «Քավարանում»: Այստեղ բնությունը մեղմ է, լիրիկական, շոյող, «բուժող»: Կարծես թե բնությունն էլ իր գեղեցկություններով մասնակցում է մարդկանց մեղքերը քավելու գործին:
«Դրախտում» բնությունը ներկայացվում է աներևակայելի շքեղությամբ: Ամեն ինչ այստեղ պայծառ է, հեքիաթային և ամենակարևորը` արևոտ:
Ամբողջ պոեմի ընթացքում կրոնական, այլաբանական, միստիկ իմաստներն ու սիմվոլները զուգակցվում են տարբեր երևույթներին ու մարդկանց:
Պոեմի ընդհանուր կառուցվածքը կարելի է ձևակերպել այսպես. ժամանակն այնպիսի դրության է հասել, որ հասարակական, քաղաքական, բարոյական ախտերը սպառնում են կործանել մարդուն (թավուտ անտառում մոլորվելը, երեք գազանների վտանգը): Տիրող ախտերը խտացված պատկերված են առաջին մասում («Դժոխք»): Դա իրական դրությունն է: Ցույց է տրվում նաև ելքը` հաղթահարել ախտերը, քավել մեղքերը («Քավարան»), բանականության (Վերգիլիոս) միջոցով վերացնել մոլորությունները և մարդկությունը տանել դեպի իսկական երանության թագավորությունը («Դրախտ»)` դեպի անհատի իդեալական կատարելությունը (Բեատրիչեն): Սա է այլաբանական ձևում թաքնված գաղափարական առաջատար գիծը:
Օգտագործած գրականության ցանկ
- Դանտե Ալիգիերի, «Աստվածային կատակերգություն», Երևան, Երևանի համալսարանի հրատ., 1983թ., 595 էջ:
- Հովհաննես Մամիկոնյան, Արտասահմանյան գրականության պատմություն, Երևան, Հայպետուսմանկհրատ, 1961թ., 806 էջ:
- Սողոմոն Սողոմոնյան «Արտասահմանյան գրականության պատմություն», Երևան, Երևանի համալսարանի հրատ., 1981թ., 334 էջ:
- https://postnauka.ru/faq/60525
- http://dante.velchel.ru/index.php?cnt=4&sub=1&part=44
- http://www.belpaese2000.narod.ru/Univer/Ricerca/refer/goruleva1.htm
Հեղինակ՝ Առլինա Սարգսյան (Arlina Sargsyan): © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են: