Քորնել Ուեսթ | Ռասայական հարցեր

Քորնել Ուեսթը ամերիկացի հայտնի փիլիսոփա, աստվածաբան, հրապարակախոս և հասարակական իրավունքների պաշտպան է։ Դեռևս 2020 թվականի հոկտեմբերին՝ Արցախյան պատերազմի ընթացքում հանդես է եկել «Համերաշխության խոսքեր» ելույթով՝ գոտեպնդելու մեր ժողովրդին։ 

Ստորև ներկայացնում ենք հատված նրա «Ռասայական հարցեր» (Race Matters, 1993թ.) գրքից։ Թարգմանությունը ներառում է երկու նախաբաններն ու ներածությունը: 

…Իններորդ տաքսին էլ ինձ մերժեց, արյունս սկսեց եռալ: Տասներորդն էլ մերժեց ինձ

ու կանգ առավ եվրոպական 

ծագմամբ մի բարի, լավ հագնված, ժպտերես 

 համաքաղաքացու առաջ: 

 Նա, տաքսի նստելուն պես, ասաց. 

 «Իսկապես զավեշտալի է, չէ՞»: 

Նախաբան (1993 թ.), Քորնել Ուեսթ

Նախաբան (1993 թ.)

Հանուն սեփական երեխաների նվազագույնի հասցնելու համար այն գինը, որ նրանք պետք է վճարեն, մարդ պետք է ուշադիր լինի ու մոլորության չտրվի, իսկ մաշկի գույնի ցանկացած արժևորում մոլուցք է միշտ, հավետ ու ամենուր: Գիտեմ` խնդրում եմ անհնարինը: Բայց մեր օրերում, ինչպես և բոլոր ժամանակներում, անհնարինը նվազագույնն է, որ կարելի է պահանջել. և, ի վերջո, մարդկության պատմության տեսանկյունից ինչ-որ մեկը խրախուսվում է ընդհանրապես, իսկ ամերիկացի նեգրոների պատմության մեջ` մասնավորապես, քանզի այն վկայում է, ոչ ավել, ոչ պակաս, անհնարինի հավերժական նվաճումները:

… Եվ, ահա, մենք կամարի կենտրոնում ենք` թակարդված չափազանց պճնված, ամենաթանկարժեք և ամենաանհավանական ջրանիվի մեջ, որ աշխարհը երբևէ տեսել է: Հիմա պետք է ենթադրենք, որ ամեն ինչ մեր ձեռքում է. այլ բան ենթադրելու իրավունք չունենք: Եթե մենք (և հիմա ես նկատի ունեմ հարաբերականորեն գիտակից սպիտակներին ու հարաբերականորեն գիտակից սևերին, որ սիրահարների պես պետք է ընդդիմանան կամ ստեղծեն մյուսների գիտակցությունը) հիմա չհապաղենք մեր պարտքը կատարել, մենք, լինելով մի բուռ, հնարավոր է ունակ ենք վերջ դնել այս ռասայական մղձավանջին ու առաջ մղել մեր երկիրն ու փոխել աշխարհի պատմությունը:

Եթե մենք հիմա չունենանք ողջ համարձակությունը կատարելու աստվածաշնչյան այս մարգարեությունը, որը մի ստրուկ վերաշարադրել է երգի տեսքով, մեզ համար մարտահրավեր կլինի.

 Աստված Նոյի առաջ ծիածան փռեց,

 Էլ ոչ մի ջուր. Կրա՜կ հաջորդ անգամ:

 Ջեյմս Բոլդուին «Հաջորդ անգամ կրակ» (1963 թ․)

ԱՅՍ անցած սեպտեմբեր ես ու կինս` էլլենին, Նյու Յորքից Փրինստոն մեր երկշաբաթյա արշավը կատարեցինք: Լավ տրամադրություն ունեի: Եվրոպական մշակույթների ուսումնասիրության դասընթացից Պլատոնի «Հանրապետություն»-ի առաջին կեսի վերաբերյալ առավոտյան դասախոսությունս լավ էր անցել: 

Իսկ կեսօրից հետո էլ իմ Աֆրոամերիկյան մշակութային ուսումնասիրության դասընթացին Ու. Է. Բ. Դյու Բոյսի «Սև ժողովրդի հոգիները» դասախոսությունը, թեև ինձ ուժասպառ արեց, բայց և ոգևորեց: 

Սոկրատեսի ժամանումը Պիրեոս մեծ նավահանգիստի (հունական առքուվաճառքի բազմամշակույթ կենտրոնի և աթենական ժողովրդավարության հենասյան) վերաբերյալ Պլատոնի ազդեցիկ սիմվոլիզմը դեռ հնչում է ականջիս:

Եվ Դյու Բոյսի նախագիտակ արտահայտությունը` «Քսաներորդ դարի խնդիրը մաշկի գույնի խնդիրն է», հետապնդում էր ինձ: Խորհրդավոր կերպով այս դասական երկվորյակը կյանքի իմ հիմնական նպատակի ամենաէական մարտահրավերները նետեց. սիրով ասել ճշմարտությունն իշխանությանն այնպես, որ հասարակ մարդկանց առօրյա կյանքի որակը բարձրանա, իսկ սպիտակ գերակայությունը զրկվի իր հեղինակությունից ու օրինականությունից:

Պլատոնի աթենական ժողովրդավարության, թեև ոչ համոզիչ, բայց խորքային քննադատությունը` որպես զանգվածների տգիտության ու հույզերի պատճառով անխուսափելի ապականություն, մի մարտահրավեր է, իսկ ամերիկյան ժողովրդավարության փորձարկման մեջ անզիջում սպիտակ գերակայության Դյու Բոյսի խորը վերլուծությունները` մեկ այլ:

Մանհեթըն հասնելիս ջերմությունս բարձրացավ, ինչպես միշտ, երբ մոտենում եմ Լինքոլն թունելին և շտապում: Շատ հազվադեպ է լինում, որ բաց թողնեմ հոգնեցնող խճողումը՝ օրն ու ժամը կապ չունի: Բայց այս անգամ սահուն անցա, ու հաջողությունս Էլլենիին վերագրեցի: Քաղաք մտնելիս խորհում էինք, թե մեր պայմանավորվածություններից հետո բավարար ժամանակ կունենանք, որ կանգ առնենք Սվիթվոթըրում (մեր սիրելի հանգստի վայրն է): 

Կնոջս իջեցրի 60-րդ փողոցում հանդիպման համար` Լեքսինգտոն և Փարկ պողոտաների միջև: Մեքենաս՝ բավականին նրբագեղ, մի ապահով ավտոկայանատեղիում թողեցի ու կանգնեցի 60-րդ փողոցի և Փարկ Ավենյուի անկյունում, որ մի տաքսի գտնեմ: Բավական հանգիստ էի, քանի որ մինչև հաջորդ հանդիպումս մեկ ժամ ունեի: 17:00-ին 115-րդ փողոցի և 1-ին պողոտայի վրա գտնվող արևելյան Հարլեմի մի բազմահարկ շենքի տանիքում պետք է մի լուսանկարչի հանդիպեի, որ այս գրքի կազմի նկարն աներ:

Ես սպասեցի, սպասեցի, սպասեցի: Երբ իններորդ տաքսին էլ ինձ մերժեց, արյունս սկսեց եռալ: Տասներորդն էլ մերժեց ինձ ու կանգ առավ եվրոպական ծագմամբ մի բարի, լավ հագնված, ժպտերես համաքաղաքացու առաջ: Նա տաքսի նստելուն պես ասաց. «Իսկապես զավեշտալի է, չէ՞»:

Անցյալի տգեղ ռասայական հիշողությունները կայծի պես միտս ընկան: Տարիներ առաջ, երբ Նյու Յորքից Վիլլիամս քոլեջ էի գնում դասավանդելու, ինձ կանգնեցրին կոկայինի թրաֆիքինգի կեղծ մեղադրանքներով: Երբ ես ոստիկանին ասացի, որ կրոնի դասախոս եմ, նա պատասխանեց. «Հա՛, ես էլ Թռչող միանձնուհին եմ: Գնացի՛նք, նիգգե՛ր»: 

Բնակելի փողոցում ժամում քսանհինգ մղոն սահմանափակմամբ շատ դանդաղ երթևեկելու համար Փրինստոնում իմ առաջին տասն օրերի ընթացքում ինձ երեք անգամ կանգնեցրին: (Իսկ տղաս` Քլիֆտոնը նման հուշեր ունի արդեն իսկ տասնհինգ տարեկան փխրուն շրջանից): Ավելորդ է ասել, որ իմ նման միջադեպերը կատակ են, օրինակ, Ռոդնի Քինգի ծեծի կամ 1960-1970-ականներին սևի թիրախավորման չարաշահման FBI COINTELPRO-ի (Հետաքննությունների դաշնային բյուրոյի հակահետախուզական ծրագիր) ջանքերի շնորհիվ:

Մինչ ես սպասում էի այդ լքված անկյունում՝ հուշերը՝ դանակի նման` անխնա ծակում էին հոգիս: Վերջապես որոշեցի մետրոյով գնալ: Քայլեցի երեք երկարուձիգ պողոտա, ուշ տեղ հասա և ստիպված եղա բարոյականությանս շունչը տեղը բերել, քանի որ մոտենում էի սպիտակ լուսանկարչին ու գրքի շապիկի սպիտակ կին դիզայներին:

Նախընտրեցի չանդրադառնալ սև նյույորքցիների այս առօրյա փորձառությանը: Եվ մենք, զրուցելով, տարբեր դիրքերով նկարելով, լավ ժամանակ անցկացրինք: 

Էլլենիին վերցնելիս (մեքենայով) պատմեցի անկյունում անցկացրած մեկ ժամվա, իմ ուշացած ժամանման, լուսանկարչի ու դիզայների փորձագիտության ու խանդավառության մասին: Զրուցեցինք Ադիս Աբեբա` Եթովպիա (իր տունն ու իմ կյանքի ամենահաճելի իրադարձության վայրը), տեղափոխվելու մեր երազանքից: 

Ես մտածում էի Հարլեմի Պատվավոր Ուայաթ Թ. ՈՒոլքերի Քրիստոսի Քանանյան բապտիստական եկեղեցում Չիկագոյից Պատվավոր Ջերեմիա Ռայթի առաջնորդությամբ վերածննդի վերջին օրվան ներկա գտնվելու գաղափարի մասին: Բայց մենք բավարարվեցինք Սվիթվոթըրինով: Ու տգեղ հիշողությունները խամրեցին հոգելի երաժշտության, հոգելի սննդի և հոգելի ժողովրդի առաջ:

Փրինստոն վերադառնալիս WBLS, 107.5 ռադիոհաղորդիչով Վան Հարփերի «Հանդարտ փոթորիկ»-ի հանգստացնող սև երաժշտության ներքո քննարկում էինք, թե ռասայական հարցերը ինչ են նշանակել Ամերիկայի անցյալում և ինչքանով ռասան նշանակություն ունի Ամերիկայի ներկայում: Ու ես երդվեցի` Պլատոնի և Դյու Բոյսի առաջ քաշած ահռելի մարտահրավերներն ընդունելու իմ ջանքերում լինել ավելի զգոն և առաքինի: Ինձ համար՝ իշխանության ու բարոյականության մի հույժ կարևոր հարց էր, ուրիշների համար` ամենօրյա կենաց-մահու հարց:

Նախաբան (2001 թ.)

Ժողովրդավարությունը նշանակություն ունի ռասայական հարցերում

ՍԵՎԵՐԸ Միացյալ Նահանգներում տարբերվում են մյուս բոլոր ժամանակակից մարդկանցից` իրենց ուղղված անկանոն և անզուսպ բռնության աննախադեպ մակարդակի շնորհիվ: Ոչ մեկին այդքան համակարգված չեն սովորեցրել ատել ինքն իրեն. մտային բռնություն՝ պետական և քաղաքացիական հարկադրանքի ուժով հաստատված՝ նրանց մտքերը վերահսկելու առաջնահերթ նպատակով և նրանց աշխատուժը մոտ չորս հարյուր տարի շահագործելու համար: Ամերիկյան ահաբեկչության (Ջիմ Քրոու և կախաղան) ու ամերիկյան բարբարոսության (ստրկավաճառություն և ստրուկների շահագործում) եզակի համադրությունը վկայում է սև մարդկության վրա առանձնահատուկ ամերիկյան հարձակման մասին: Այս արատավոր գաղափարաբանությունը և սպիտակ գերակայության փորձառությունն իրենց անջնջելի հետքն են թողել ամերիկյան կյանքի բոլոր ոլորտներում` սկսած ամերիկացի-հնդկացիների գաղութներում գերակշռող հանցագործություններից մինչև խտրական իրողություններ` ընդդեմ իսպանախոս լատինոների, և ռասայական կարծրատիպեր` ընդդեմ ասիացիների:

Սակայն ամերիկյան ժողովրդավարության համար՝ իր տնտեսության, կառավարության, քրեական արդարադատության համակարգի, կրթության, զանգվածային լրատվամիջոցների ու մշակույթի լակմուսի թեստը մնում է, թե ինչ լայն և ինտենսիվ կերպով են կամայական ուժեր կիրառվում սևերի դեմ: Այս իմաստով` քսանմեկերորդ դարի խնդիրը շարունակում է մնալ գույնի խնդիրը:

Ժողովրդավարական վարչակարգի հիմնական նպատակը կամայական ուժերի` հատկապես կառավարական և տնտեսական հաստատությունների կողմից ի դեմս իր քաղաքացիների կիրառման զսպումն է: Հիմք ընդունելով այս անվիճելի չափանիշը` 1776-1965 թթ.-ին սևերի նկատմամբ ամերիկյան ժողովրդավարության պատմությունը մի վիթխարի ձախողում էր: Ինչը վերաբերում է նաև կարմիր, շագանակագույն ու դեղին ժողովուրդներին: Մի ողջ սերունդ` երեսունհինգ տարի, մենք ձեռնամուխ ենք եղել բազմառասայական ժողովրդավարությանը` նշանակալի առաջխաղացումներով ու աղաղակող լռությամբ: 

Ամերիկայում ռասայական առաջադիմությունն անհերքելի է: Բիզնեսի, կրթության, քաղաքականության, սպորտի և բանվորական շարժման մեջ նախկինում երբեք մասնագետների նման գունագեղ գազանանոց մենք չենք ունեցել: Արտասովոր գունավոր մարդիկ են ճեղքել, բայց չեն կոտրել ապակե առաստաղները: Խտրականության անթաքույց դրսևորումները քննադատվել են և հարկադրվել դառնալ թաքուն:

Սակայն սպիտակ գերակայության ժառանգությունը շարունակվում է` հաճախ իր իսկ իրականության լիակատար հերքման կերպարանքով: Ամենաակնառու օրինակներ են` ռասայական պրոֆիլավորումը, թմրանյութերի գործով դատապարտումները (համեմատե՛ք. սևերը սպառում են Ամերիկայի անօրինական թմրանյութերի միայն 12 տոկոսը, սակայն մոտ 70 տոկոսը դատապարտվում են) և մահապատիժները: Իսկ քիչ աչքի ընկնողն էլ գործազրկության մակարդակն է, մանկական մահացության ցուցանիշը, երեխաներին հատուկ կրթական ծրագրերում ներառելը և հոգեկան ընկճախտի բուժումը:

Բազմառասայական ժողովրդավարության վերջին փորձառության ամենաանմիջական հետևանքն աճող դասային բաժանումներն ու ամերիկյան հասարակության և սև համայնքների միջև եղած հեռավորությունն է: Սա առաջին հերթին պայմանավորված է նրանով, որ բազմառասա ամերիկյան վարչակարգի սկիզբը համընկավ ունեցվածքի անհավասարության մակարդակների սրման հետ: Ամերիկյան հասարակության մասնագիտական շերտերում գունավոր մարդկանց նոր ընդգրկումը տեղի ունեցավ տնտեսության և կառավարման անհասկանալի կորպորատիվ իշխանության ծավալմանը և գունավորների` հատկապես սև, շագանակագույն ու կարմիր մարդկանց՝ աղքատ համայնքներում կամայական ոստիկանական ուժի սանձազերծմանը զուգահեռ: Արդյունքը սև միջին դասի ձեռքբերումներն են, որ ամրապնդում են հյուծված սև աշխատողի և աղքատ համայնքների կողքին սևերի առաջխաղացումը, որը զիջում է բանտարկված բնակչության և ոստիկանության չարաշահմամբ անտեսված զոհերի աննախադեպ աճին: Խարխլված դպրոցներ, անհամապատասխան առողջապահություն, երեխաների անհասանելի խնամք և ապրուստին բավականացնող աշխատավարձով անչափ սակավաթիվ աշխատանքներ հիմք դրեցին այս սոցիալական թշվառությանը: 

Ժողովրդավարությունը նշանակություն ունի ռասայի հարցում, քանի որ դասն ու գենդերը նշանակություն ունեն ամերիկյան հասարակության մեջ և սևերի կյանքում: Հարստության անհավասարությունը (պատկերացրե՛ք. առաջին 1 տոկոսի հարստությունը համարժեք է ստորին 95 տոկոսին, կամ երկրի զուտ ֆինանսական հարստության 48 տոկոսին) ակնարկ է հավասարակշռությանն ընդդեմ կրթության, զբաղվածության արդար հնարավորության և կենսական այլ հնարավորություններին: Կորպորատիվ իշխանությունն իր պլուտոկրատական (ընչապետական), հայրիշխանական և գունավարական իրողություններով նվազեցնում է քաղաքացիների ու աշխատողների` իրենց ճակատագրի կերտման գործում իմաստալից ձայն ունենալու կարողությունները: Ոստիկանական իշխանություն. անհամաչափ կերպով կիրառվում է աղքատ գունավոր համայնքների դեմ․ պահանջում է ազնիվ ու արդար կարգավորում, երբ չպետք է որպես անօրինական ու կամայական դիտարկի:

Այստեղ և արտասահմանում ժողովրդավարական հնարավորությունների գլխավոր մեղավորն անընդհատ աճող շուկայական մշակութն է, որ ամեն ինչ ու բոլորին վաճառքի է հանում: Կորպորատիվ իշխանության ընդլայնումը պայմանավորված է այս համատարած առևտրայնացմամբ և ապրանքայնացմանբ` երկու հիմնական պատճառով: Առաջին՝ առքուվաճառքի, գովազդելու ու խթանելու շուկայական հարաբերությունները թուլացնում են խնամելու ու կիսելու, կրթելու և հաղորդակցվելու ոչ շուկայական հարաբերությունները: Կարճաժամկետ մղումներն ու ակնթարթային գրգիռը դուրս են թողնում որակյալ հարաբերություններն ու համայնքի մեծամասնությանը: Երկրորդ՝ մասնավոր նպատակները հաղթում են հանրային նկրտումներին: Անհատական հաջողությունը, երբեմն ցանկացած գնով ու ցանկացած միջոցով, արժեզրկում է ազնիվ ու արդար գործարքները, ուստի աշխատավորների ու քաղաքացիների իշխանությունը թուլանում է: Եվ ոչ մի ժողովրդավարություն էլ չի կարող գոյատևել առանց ծանրակշիռ հասարական կյանքի և ազնվության ու արդարության նվիրումի, կապ չունի, թե ինչքան ուժեղ են դրա շուկաները: 

Կառուցվածքային փոխակերպման այն տեսակը, որ մեզ անհրաժեշտ է, լավագույնս ներկայացված են Ռալֆ Նեյդերի, Ալ Շարփթոնի և Դոլորես Հուերթայի ջանքերով: Մենք տեսել ենք մտահոգ քաղաքացիների և արհամարհված աշխատավորների այս բազմառասա դաշինքի խռովությունները Սիեթլում, Ֆիլադելֆիայում, Լոս Անջելեսում, Հարլեմում և Սան Անտոնիոյում: Սակայն հավատում եմ` սև առաջադեմներն անհամաչափ դեր կխաղան: 

Սևերի կյանքում շուկայական մշակույթի ազդեցությունը կործանարար է եղել: Ինչպես ճշմարտացիորեն նշել է Ստենլի Քրաուչը` հիսուն տարի առաջ սև համայնքներն Ամերիկայում ամենաքաղաքակիրթն ու ամենամարդասերն էին. ամերիկյան ռասայական խտրականության (ապարտեիդ) պատերից ներս առավելապես դաստիարակված, հոգատար, սիրող և ինքն իրեն հարգող: Շուկայի գրոհը, ներառյալ թմրանյութերի այլանդակ գրոհը, շատ-շատ սև թաղամասեր դարձրել են աղքատ թաղեր, սև քաղաքակիրթ համայնքները` ոչ քաղաքակիրթ մարտական գոտիներ: Այս վերափոխումն ուժեղ շուկայական հարաբերությունների կրկնակի ազդեցության և արատավոր սպիտակ գերակայության (և արական գերակայության, հետերոսեքսիստական), սև ընկալումներն ու փորձառությունը ոչ համաչափորեն ձևավորող կարծրատիպերի արդյունքն է: Ավելորդ է ասել, որ սա վերաբերում է ամերիկյան հասարակությանը` որպես ամբողջություն: Սակայն ատելիների ու հետապնդվողների համար, որոնց գերագույն արժեքը եղել է կործանարար հիշողությունը, անձնական ամբողջականությունը և ինքնահարգանքը, ցանկացած գնով ընդունված լինելու համար դառնալ պատմական ամնեզիայի, նյութապաշտական մոլուցքների և անձնական հարմարավետության գերին, հանգեցնում է սև նիհիլիզմի (ոչնչապաշտության) և կոլեկտիվ ինքնասպանության: 

Նախորդ տասնամյակներում սև Ամերիկայի գլխավոր ողբերգությունը սև առաջնորդների ցածր որակն ու հարաբերական անուշադրությունն էր սև երիտասարդության խորացող ճգնաժամի նկատմամբ: Ուղղակիորեն, մենք պարզապես չունենք բավական թվով սև առաջնորդներ, որ այնքան են սիրում ու հարգում սևերին, որ նրանց ճշմարտությունն ասեն, և այդ ճշմարտությունը նրանց վստահեն: Մենք չափազանց շատ սև առաջնորդներ ունենք, որոնք շատ արագ տեղի են տալիս և հեշտորեն էլ ծախվում: Եվ, ինչպես չորեքշաբթի երեկոն Ապոլոն թատրոնում (հայտնի է եղել աֆրոամերիկյան երաժշտությամբ), սևերի մեծ մասը գիտի, թե ով է ռեալ, նվիրված և լրջամիտ, և ով` ոչ: Բայց շատ հաճախ էլ բարձր որակավորված առաջնորդի ընտրությունը սահմանափակ է: Եվ մենք հայտնվում ենք երկու քարի արանքում: 

Ինչը հատկապես վերաբերում է սև երիտասարդությանը: Սև երեխաների մոտ 40 տոկոսն ապրում է աղքատության մեջ, իսկ բոլոր սև երիտասարդ չափահաս տղամարդկանց գրեթե 10 տոկոսը` բանտում. մենք բախվում ենք ահռելի չափերի ճգնաժամի: Եվ դեռ այս ճգնաժամն էլ անգամ մի նշմար չէ ամերիկյան քաղաքականության ռադարի էկրանին: Սա ամոթ ու խայտառակություն է, և սև առաջնորդները պետք է որոշակի պատասխանատվություն կրեն դրա համար: Ինչպե՞ս կարող է սև երիտասարդությունը հարգել սև առաջնորդներին, երբ իրենց ծանր ու դժվարին դրությունը դիտավորյալ անտեսվում է մշտական հիմնահոսով` մի հիմնահոս, որին սև առաջնորդները հաղորդակից են և ազդեցություն ունեն: Քիչ բացառությամբ` ի դեմս Ալ Շարփթոնի, Մարիան Ռայթ Էդելմանի, Սև արմատական կոնգրեսի, NAACP՛s ACT-SO (Գունամորթների առաջխաղացման ազգային ասոցիացիայի Աֆրո-ակադեմիական, մշակութային, տեխնոլոգիական և գիտական օլիմպիական խաղեր) երիտասարդական ծրագրի և այլոց, սև առաջնորդները միտված են նսեմացնել սև երիտասարդությանը սև մասնագիտական առաջընթացի առումով: 

Կրկին, սև Ամերիկայում այս առաջնահերթությունը դասակարգի ու գենդերի հարց է: Ու հիմա էլ այն վերադառնում է սև առաջնորդներին հետապնդելու: 

Քանի որ մուտք ենք գործում 21-րդ դար, մենք պետք է սև կենցաղային հրատապ խնդիրները կապենք ամբողջ աշխարհի կորպորատիվ գլոբալացման ճնշող դասակարգային ու գենդերային հիմնախնդիրների հետ: Ինչպես որ Դենի Գլովերն է մեզ շարունակ հիշեցնում` բնական միջավայրի, սպառողների և աշխատողների պաշտպանությունը մեր այս կապիտալիստական շուկաների միմյանցից ուժգնացող կախվածություն ունեցող աշխարհում վճռորոշ է, եթե ռասայական խնդիրները պիտի բարելավվեն: [Իսկ] Եթե պրոժողովրդավարական շարժումները թուլանան, քաղաքացիներն ու աշխատողները ավելի տկարանան` ռասայական խնդիրները կպայթեն: Իսկ մենք գիտենք, գարշելի շրջանը դրան է հանգեցնելու: Մենք պետք է ավելի լավ գործենք, սակայն միայն այն դեպքում, երբ կունենանք դա անելու տեսլականը, քաջությունն ու կամքը:

Ներածություն

Ռասայական հարցեր

Ազգի ձևավորումից ի վեր սպիտակ ամերիկացիները տառապում էին խորը անորոշությամբ, թե իրենք իսկապես ովքեր են: Միջոցներից մեկը, որ կիրառվեց պատասխանը պարզեցնելու համար, սև ամերիկացիների ներկայությունից օգտվելն էր ու նրանց` որպես ցուցիչ, սահմանափակումների խորհրդանիշ, «դրսեցու» փոխաբերություն օգտագործելը: Շատ սպիտակներ կարող էին նայել սևերի սոցիալական դիրքին և զգալ, որ գույնը ստեղծել է մի հեշտ ու ստույգ չափորոշիչ՝ որորշելու համար, թե տվյալ մեկն ինչքանով է ամերկացի:

Թերևս այդ էր պատճառը, որ նավից իջնելուն պես շատ եվրոպացի ներգաղթյալների սովորած առաջին բնորոշիչներից մեկը «նիգգեր» տերմինն էր, ինչն իրենց թույլ էր տալիս անմիջապես ամերիկացի զգալ: Բայց դա խաբուսիկ կախարդանք էր: Չնայած այս ռասայական տարբերությանն ու սոցիալական կարգավիճակին` նեգրերի ինչ-որ ամերիկյան անվիճելի բնույթը ոչ միայն կասկած առաջացրեց սպիտակ մարդու արժեհամակարգում, այլև ի հայտ բերեց անհանգստացնող անվստահություն, որ ուրիշ ով էլ իրական ամերիկացին լինի, նա նաև ինչ-որ կերպ սև է:

Այն, ինչ տեղի ունեցավ Լոս Անջելեսում 1992թ.-ի ապրիլին ո՛չ ռասայական խռովություն էր, ո՛չ էլ դասակարգային ապստամբություն: Փոխարենն այս մոնումենտալ ցնցումը մի բազմառասա, տրանսդասակարգային ու արդարացված սոցիալական զայրույթի ցուցադրություն էր հիմնականում տղամարդկանց կողմից: Իր ամբողջ տգեղ, այլատյաց դժգոհությամբ, իր պատանեկան կառնավալի շնչով, իր անթաքույց բարբարոսական պահվածքով` այն ամերիկյան հասարակության անզորության զգացման բնորոշումն էր:

Դրա իմաստը` սև ցածր խավի պաթոլոգիաների, խուլիգանների հանցավոր գործունեության կամ ճնշված քաղաքային զանգվածների քաղաքական ապստամբության նվազեցման ձևական փորձերը սխալական են (թերի են)։ Այդ ձերբակալվածների միայն 36 տոկոսն էր սև, ավելի քան մեկ երրորդը լրիվ դրույքով աշխատանք ուներ և մեծ մասը պնդում էր, որ խուսափում է քաղաքական պատկանելությունից:

Այն, ինչի ականատեսը եղանք Լոս Անջելեսում` ամերիկյան կյանքի տնտեսական հետընթացի, մշակութային անկման և քաղաքական անգործության, մահացու կապի հետևանքն էր: Ռասան ոչ թե հիմքում ընկած պատճառն էր, այլ տեսանելի կատալիզատորը:

Լոս Անջելեսում տեղի ունեցած երկրացունց իրադարձությունների իմաստը դժվար է ընկալել, քանի որ Ամերիկայում մեզնից շատերը թակարդվում են ռասայի գերիշխող ազատական և պահպանողական հայացքների նեղ շրջանակներում, որն իր մաշված բառապաշարով մեզ թողնում է մտավոր առումով` տկարացած, բարոյապես` անզոր, և անհատապես` ընկճված:

Հասարակական երկխոսություններից իրադարձության զարմանալիորեն դուրս մնալը ռասայի լուրջ ներգրավվածության ցավալի ու մտահոգիչ վկայությունն է: Ռասայի մասին մեր կրճատված հանրային քննարկումները լավագույնս քողարկում են մեր` որպես մի ժողովրդի ով կամ ինչ լինելը, քանի որ չեն կարողանում դիմակայել խնդրի բարդությանը`անաչառորեն ու քննադատաբար: Ազատականների կանխատեսելի մրցակցությունը ընդդեմ պահպանողականների, Մեծ հասարակության ժողովրդավարներն (Great Society Democrats) ընդդեմ ինքնածառայող հանրապետականների ամրապնդում են նեղմտությունը և քաղաքական կաթվածահարությունները:

Ազատականների գաղափարը, որ ավելի շատ կառավարական ծրագրերը կարող են ռասայական խնդիրներ լուծել, պարզունակ է բացառապես տնտեսական ուղղվածության վրա կենտրոնանալու պատճառով: Իսկ ըստ պահպանողական գաղափարի` այն, ինչ անհրաժեշտ է աղքատ սև (հատկապես սև տղամարդկանց, որ ասում են, պետք է ամուսնացած մնան, աջակցեն իրենց երեխաներին, դադարեն այդքան շատ հանցանք գործել) քաղաքացիներին բարոյական վարվելակարգի փոփոխությունն է. շեշտադրումներ ոչ բարոյական գործողություններին՝ միաժամանակ անտեսելով մեր համաքաղաքացիներին հետապնդող անբարո հանգամանքների համար հասարակական պատասխանատվությունը:

Ռասայի մասին այս տեսակետների ընդհանուր հայտարարն այն է, որ դրանցից յուրաքանչյուրը դեռ սև մարդկանց համարում է, ավելի շուտ, Դորոթի Ի. Հայթի ( Նեգրո կանանց ազգային խորհրդի նախագահը) բառերով՝ «խնդրի մարդիկ», քան խնդիրներով ամերիկացի համաքաղաքացիներ: Նրա խոսքերը կրկնում է ՈՒ. Է. Բ. Դյու Բոյսի խայթող «չհարցված հարցը», որ իր «Սև ժողովրդի հոգիները»-ում (1903 թ.) գրել է .

«Նրանք ինձ մոտենում են` մի տեսակ վարանելով, հետաքրքրությամբ ու կարեկցաբար հայացք գցելով և հետո փոխանակ ուղղակի ասելու` ի՞նչ եք զգում լինելով խնդիր, նրանք ասում են` իմ քաղաքում մի հիանալի գունամորթի եմ ճանաչում… Այս հարավային վրդովմունքը չի՞ եռում ձեր արյան մեջ: Ինչի համար ես ժպտում եմ, կա՛մ հետաքրքրվում, կա՛մ նվազեցնում զայրույթս` ըստ իրավիճակի: Իրական հարցին` ինչ է նշանակում լինել խնդիր, պատասխանում եմ հազվադեպ:»

Մոտ մեկ դար անց Ամերիկայում մենք ռասայի մասին քննարկումներում սահմանափակվում ենք սևերի` սպիտակներին հարուցած «խնդիրները» դիտարկելով, այլ ոչ այն տեսանկյունից, թե սևերին այդպես դիտարկելը ինչ է բացահայտում մեր` որպես ազգի մասին: 

Այս անդամալույծ կմախքը խրախուսում է ազատականներին ազատվել մեղքի զգացումից` աջակցելով «խնդիրները» տնօրինող հանրային միջոցներին, բայց միաժամանակ չեն ցանկանում սկզբունքային քննադատություն տանել սևերի նկատմամբ. ազատականները մերժում են սխալվելու ազատությունը: Նմանապես, պահպանողականները մեղադրում են սևերին ինքնին «խնդիր» լինելու մեջ և, դրանով իսկ, սև սոցիալական թշվառությունը դարձնում հասարակական ուշադրությանն անարժան կամ անտեսանելի:

Հետևաբար, ըստ ազատականների, սևերը պետք է «ներառվեն» «մեր» հասարակության մեջ ու մշակույթում կամ «համալրեն» այն, միևնույն ժամանակ, պահպանողականների կարծիքով նրանք պետք է լինեն «լավ դաստիարակված» և «մեր» կենսաձևում «ընդունելության արժանի»: Երկուսն էլ չեն կարողանում տեսնել, որ սևերի ներկայությունն ու նախատրամադրվածությունները ոչ հավելումներ են, ոչ էլ շեղումներ ամերիկյան կյանքից, այլ այդ կյանքի կառուցողական տարրեր են:

Ամերիկայում ռասան ընդգրկված է 10 լուրջ քննարկումներում. մենք պետք է սկսենք ոչ թե սևերի խնդիրներից, այլ ամերիկյան հասարակության արատներից` պատմական անհավասարություններից և երկարատև մշակութային կարծրատիպերից սերող արատներից: Այն, թե ինչպես ենք մենք սահմանում ռասայի հարցերի քննարկման պայմանները, ձևավորում է մեր ընկալումը և արձագանքը այդ հարցերին:

Քանի դեռ սևերը դիտվում են որպես «նրանք», առողջ ռասայական հարաբերությունների համար անհրաժեշտ «մշակութային» և «բարոյական» աշխատանքը կատարելու բեռն ընկնում է սևերի ուսերին: Հետևանքն այն է, որ միայն որոշ ամերիկացիներ կարող են սահմանել, թե ինչ է նշանակում լինել ամերիկացի, իսկ մնացածը պետք է պարզապես «տեղավորվեն»: 

Սևերի` հատկապես երիտասարդների շրջանում խիստ սև-ազգայնական տրամադրությունների ի հայտ գալը «տեղավորվելու» այս մտքի դեմ ընդվզում է: Սև-ազգայնական գաղափարախոսությունների բազմազանությունը` Գերագույն դատարանի դատավոր Քլարենս Թոմասի երիտասարդ շրջանի մեղմ տեսակետներից մինչև այսօր` Լուի Ֆարախանի տեսակետները, հիմնված են մի հիմնական ճշմարտության վրա` սպիտակ Ամերիկան պատմականորեն թուլակամ է եղել ռասայական արդարության ապահովման հարցում և շարունակել է հակառակվել սև մարդկանց լիակատար ընդունմանը:

Քանի դեռ գերակշռող են երկակի ստանդարտներն ու խտրական վերաբերմունքը, քանի դեռ ռեփ կատարող Այս-Թ-ին [1] խստորեն դատապարտվում է, մինչդեռ Լոս Անջելեսի նախկին ոստիկանապետ Դերիլ Ֆ. Գեյթսի հակասևական մեկնաբանություններն ընդունվում են քաղաքավարի լռությամբ, քանի դեռ Դոկ. Լեոնարդ Ջեֆֆրիեսի հակասեմական գաղափարները հանդիպում են կատաղի զայրույթի, մինչդեռ նախագահի թեկնածու Պատրիկ Ջ. Բուքանանի հակասեմիտիզմը բարեկիրթ արձագանք է գտնում, սև ազգայնականությունները ծաղկում են ապրելու:

Աֆրոցենտրիզմը սև ազգայնականության ժամանակակից մի ձև է՝ սպիտակ հասարակության մեջ որպես թշնամական ընկալվող աֆրիկյան ինքնությունը սահմանելու վեհանձն, սակայն մոլորյալ մի փորձ: Վեհանձն է, քանի որ սև արարքներն ու տառապանքները, այլ ոչ թե սպիտակ անհանգստությունն ու վախերն է դնում քննարկման հիմքում: Մոլորյալ է, քանզի մշակութային հիբրիդացման վախից և դասակարգային հարցերում լռությունից, սև կանանց, գեյ տղամարդկանց, լեսբուհիների նկատմամբ հետադիմական հայացքներից և ռասան ընդհանուր բարիքի հետ կապելու դժկամությունից` թափ են առնում ռասայի վերաբերյալ նեղ քննարկումները:

Որպեսզի նոր կմախք ստեղծենք, պետք է սկսենք մեզնից յուրաքանչյուրի համար հիմնական մարդկայնության ու ամերիկայնության անկեղծ գիտակցումից: Եվ պետք է ճանաչենք, որ որպես ժողովուրդ` մեկը բոլորից (E Pluribus Unum), մենք տնտեսական պայքարի, սոցիալական թոհուբոհի անդնդախոր եզրին ենք ու մշակութային քաոսի մեջ: Եթե ցած ընկնենք, միասին ենք ընկնելու: Լոս Անջելեսի ցնցումները ստիպեցին մեզ տեսնել ոչ միայն այն, որ մենք միմյանց հետ կապված չենք այնպես, ինչպես կցանկանայիք լինել, այլև ավելի խորը իմաստով, որ այդ կապի խափանումը մեզ էլ ավելի սերտորեն է կապում իրար:

Ամերիկայում ռասայի պարադոքսը մեր ընդհանուր ճակատագիրի ավելի ցայտուն ու վտանգված լինելն է, հատկապես, երբ մեր բաժանումներն ավելի խորն են: Այստեղ քաղաքացիական պատերազմն ու դրա ժառանգությունը բարձրաձայնում են: Եվ մեր բաժանումներն ավելի են խորանում: Այսօր սպիտակ արվարձանաբնակ ամերիկացիների 82 տոկոսն ապրում է թաղամասերում, ուր մեկ տոկոսից էլ պակաս սև կա. նշանակում է` երկրի հեռանկարները մեծապես կախված են նրանից, թե քաղաքների արդարացիությունը որքանով է արվարձանաբնակ ընտրազանգվածի ձեռքին:

Մեր միջռասայական փոխկապակցվածությունից խուսափել չի ստացվի, սակայն պարտադրված ռասայական աստիճանավորումը մեզ` որպես ազգի, դատապարտում է հավաքական խելացնորության ու հիստերիայի՝ ցանկացած ժողովրդավարական կարգի քանդման:

Ռոդնի Քինգի գործով դատավճիռը, որը կայծ էր Լոս Անջելեսի միջադեպերի համար, ամերիկացիների ճնշող մեծամասնության կողմից սխալ է համարվում: Բայց սպիտակները հաճախ չեն կարողացել խոստովանել իրավապահ մարմինների կողմից սևերի, հատկապես սև տղամարդկանց նկատմամբ համատարած վատ վերաբերմունքը, ինչը նպաստել է այդ կայծի բռնկմանը: Դատավճիռը սոսկ առիթ էր, որ խորը զայրույթը ջրի երես դուրս գա: 

Այդ զայրույթը սնվում էր երկիրը հոշոտող «լուռ» ընկճախտից, որում մինչև 1973 թ.-ն ամերիկացի աշխատողների իրական շաբաթական աշխատավարձերը նվազել են 20 տոկոսով, մինչդեռ նույն ժամանակ հարստությունը բաշխվել է վերևում:

Այստեղ և արտասահմանում քաղաքային կենտրոններից կայուն արտադրական ոլորտի աշխատանքների տեղափոխումը դեպի ավելի աղքատ աշխատաշուկա, բնակեցման քաղաքականությունները, որ ստեղծել են «շոկոլադե քաղաքներ ու վանիլային արվարձաններ» (օգտագործելով հայտնի երաժշտագետ Ջորջ Քլինթոնի հիշարժան արտահայտությունը), սև հանցանքի հանդեպ սպիտակ վախը և իսպանախոս ու ասիացի աղքատ ներգաղթյալների քաղաքային հոսքը` ամենը նպաստել են ամերիկյան քաղաքների հարկային հիմքը քայքայելուն, ճիշտ ինչպես դաշնային կառավարությունն է կրճատել իր աջակցությունն ու ծրագրերը: Արդյունքը միլիոնների հասնող գործազրկությունն է, քաղցը, անօթևանությունը և հիվանդությունները:

Ու աճում է համատարած հոգևոր աղքատացումը: Կյանքում իմաստի վերացումը (մարող հույս, եսի ու այլոց նկատմամբ սիրո բացակայություն, ընտանիք-հարևանություն կապի թուլացում), հանգեցնում է սոցիալական անկմանն ու քաղաքաբնակների` հատկապես երեխաների, մշակութապես մերկացմանը: Մենք ստեղծել ենք արմատազուրկ, առկախված մարդկանց, որոնք գրեթե կորցրել են իրենց կապը ենթակիր ցանցերի հետ (ընտանիք, ընկերներ, դպրոց), որ պահպանում են կյանքի որոշակի նպատակի զգացումը:

Մենք վկան ենք հոգևոր համայնքների կործանման, որ անցյալում ամերիկացիներին օգնում էին դիմակայել հուսահատությանը, հիվանդություններին ու մահվանը, և սերնդեսերունդ փոխանցում արժանապատվություն ու պարկեշտություն, վսեմություն ու վայելչություն:

Արդյունքն այն կյանքերն են, որ կարող ենք անվանել դիպվածային ու անցողիկ ակնթարթներ` «հաղթահարմամբ» նախանշված «պատահական հիմա-ներ», որտեղ ցանկացած անհրաժեշտ միջոցով պետք է ձեռք բերվեն հաճույք, սեփականություն և ուժ (սա այն չէ, ինչ Մալքոլմ X-ը նկատի ուներ այս արտահայտությամբ): Պոստմոդեռն մշակույթը առավելապես շուկայական մշակույթ է` գանգստերական մտածողությամբ և ինքնակործան անառակությամբ:

Այս մշակույթը կլանում է մեզ բոլորիս. այնուամենայնիվ, դրա ազդեցությունը անապահով խավերի վրա կործանարար է՝ առօրյա կյանքում ծայրահեղ բռնության հանգեցնող: Կանանց նկատմամբ սեռական բռնությունը և միմյանց վրա սև տղամարդկանց մահացու հարձակումները հաճույքի, ունեցվածքի և իշխանության այս անտեղի փնտրտուքի միայն ամենաակնհայտ նշաններն են:

Ի վերջո, այս կատաղությունը թեժանում է քաղաքական մթնոլորտով, որում պատկերները, և ոչ գաղափարներն են գերիշխում, ուր քաղաքական գործիչները ժամանակ են ծախսում ավելի շատ գումար հայթայթելու, քան հարցեր քննարկելու համար: Կուսակցությունների գործառույթները փոխարինվել են հանրային հարցումներով, և քաղաքական գործիչներն ավելի շատ իրենց դրսևորում են որպես հանրային տրամադրությունը գրանցող ջերմաչափեր, քան կարծիքի եղանակը որոշող թերմոստատներ: 

Ամերիկյան քաղաքականությունը ցնցվել է պատեհապաշտ պետական պաշտոնյաների ագահության սանձարձակությունից, որ հետևել են իրենց գործընկերներին մասնավոր ոլորտում, որտեղ ինչպես 1989 թ.-ին, հարստության 37 տոկոսը տնօրինվում էր բնակչության 1, իսկ 86 տոկոսը` բնակչության 10 տոկոսի կողմից` քաղաքացիների շրջանում խորը ցինիզմ ու հոռետեսություն հարուցելով: 

Եվ հաշվի առնելով, որ 1968թ.-ից Հանրապետական կուսակցությունը դիմել է հանրահայտ այլատյաց պատկերների՝ ընտրազանգվածը վերադասավորել ըստ ռասայի, սեռի և սեռական ուղղվածության` բանեցնելով սև, իգական և հոմոֆոբ քարտեր, զարմանալի չէ, որ վարկաբեկվում է այն գաղափարը, որ բոլորս նույն ճակատագիրն ենք կիսում: 

Այս բևեռացումը ամրապնդվում է ավելի շատ հատուկ, քան հանրային շահերի կոչերով: Լոս Անջելեսի ցնցումները բացարձակ մասնատվածության արտահայտությունն էին անզոր քաղաքացիության, որն ընդգրկում էր ոչ միայն աղքատներին, այլև մեզ բոլորիս: 

Ի՞ՆՉ պետք է արվի: Պոստմոդեռն մշակույթի և հետկուսակցական քաղաքականության մարտահրավերներին դիմակայելու համար ինչպե՞ս ենք հասնելու նոր ոգու և հետարդյունաբերական քաղաքի հեռանկարի: 

Առաջին՝ պետք է ընդունենք, որ օգնության, հույսի և ուժի ամենաարժեքավոր աղբյուրները մեր ու մեր ընդհանուր պատմության մեջ են: Ինչպես Լինքոլնի, Ռուզվելտի և Քինգի օրոք, պետք է մեր բազմաշերտ ճգնաժամը հասկանալու ու մեր խորը տհաճությունը հաղթահարելու նոր կմախք ու լեզու գտնենք:

Երկրորդ՝ մենք պետք է մեր ուշադրությունը կենտրոնացնենք հանրային ասպարեզի վրա. ընդհանուր բարիք, որն ընկած է մեր ազգային ու համաշխարհային ճակատագրերի հիմքում: Ցանկացած հանրային ասպարեզի կենսականություն վերջնականապես կախված է մեր` համատեղ կյանքերի համար տածած հոգատարությունից: Մեր հանրային ենթակառուցվածքների (օրինակ` ջրի և ջրահեռացման համակարգեր, կամուրջներ, թունելներ, մայրուղիներ, գետնանցումներ ու փողոցներ) անտեսումն արտացոլում է ոչ միայն մեր` արտադրողականությանը խոչընդոտող կարճատես տնտեսական քաղաքականությունը, այլև մեր` ընդհանուր կյանքի համար սահմանած ցածր առաջնահերթությունը:

Մեր երեխաների ողբերգական վիճակը պարզ ցույց է տալիս մեր խորը անտարբերությունը հանրային բարեկեցության նկատմամբ: Այս երկրում ամեն հինգ երեխայից մեկն ապրում է աղքատության մեջ` այդ թվում, ամեն երկու սև երեխայից մեկն ու ամեն հինգ իսպանախոս երեխայից երկուսը: Մեր երեխաներից շատերը` արհամարհված լինելով գերծանրաբեռնված ծնողների կողմից ու ռմբակոծված` շահութաքաղց ունեցող կազմակերպությունների շուկայական արժեքների կողմից, հոգևոր ու մշակութային առումով որակով կյանք ապրելու համար վատ են զինված: Այս փաստերին դեմ հանդիման՝ ինչպե՞ս ենք ակնկալում, որ մենք երբևէ կենսունակ հասարակություն կստեղծենք:

Ինչ-որ առումով՝ լայնամասշտաբ հանրային միջամտությունը մի կարևոր քայլ է` համոզվելու տարրական հասարակական բարիքների (կացարան, սնունդ, առողջապահություն, կրթություն, երեխաների խնամք և աշխատանքներ) հասանելիությանը: Ընդհանուր բարիքը պետք է կենսունակ դարձնենք կառավարության, բիզնեսի և աշխատուժի հետ մեկտեղ, ինչը չի հետևում որևէ գոյություն ունեցող նախագծի: Մասնավոր ոլորտի սրբադասման շրջանից և հանրային ասպարեզի խափանումից ի վեր հանրային ասպարեզի ֆետիշ ստեղծելը գայթակղություն է: Մենք պետք է դիմագրավենք նման դոգմատիկ տատանումներին:

Վերջապես, գլխավոր մարտահրավերը նոր ղեկավարություն ստեղծելու պահանջի բավարարումն է: Քաջ առաջնորդների սակավությունը (այնքան ակնհայտ է Լոս Անջելեսի իրադարձությունների գտած արձագանքում), պահանջում է, որ նայենք նախկին կմախքները վերաօգտագործող նույն էլիտաներից և ձայներից անդին: Մեզ անհրաժեշտ են առաջնորդներ (ոչ սրբեր, ոչ էլ` փայլող հեռուստատեսային անձինք), ովքեր կարող են գտնել իրենց այս երկրի ու մեր աշխարհի ավելի մեծ պատմական պատումներում, ովքեր կարող են ընկալել մեր ժողովրդի բարդ դինամիկան և պատկերացնել ապագան, որ հիմնված է մեր անցյալի լավագույն դրվագների վրա, բայց ովքեր համակերպվել են վախ սերմանող արգելքների հետ, որից այժմ տարակուսում ենք:

Ազատության, ժողովրդավարության մեր իդեալները և հավասարությունը պետք է մեզ բոլորիս` հատկապես հողազուրկներին, ընչազուրկներին ու անբախտներին, արիություն ներշնչեն: Միայն հեռատես ղեկավարությունը, որ կարող է դրդել, ինչպես Լինքոլնն է ասել, «մեր բնույթի լավագույն հրեշտակներին», և հնարավորություններ ստեղծել ավելի ազատ, ավելի արդյունավետ և կայուն Ամերիկայի համար. միայն այդպիսի ղեկավարությունն է արժանի մշակման ու աջակցության:

Այս նոր ղեկավարությունը պետք է հիմնված լինի ժողովրդական հաշվետվությունն ընդգծող հիմնական կազմակերպությունների վրա: Ովքեր էլ, որ մեր ղեկավարները լինեն, քանի որ մենք մտնում ենք քսանմեկերորդ դար, նրանց մարտահրավերը կլինի ամերիկացիներին օգնել պարզելու, թե արդյո՞ք հնարավոր է ստեղծել իրական բազմառասա ժողովրդավարություն համաշխարհային տնտեսության դարաշրջանում և այլատյացության մոլուցքի պայմաններում:

Եկե՛ք հուսանք ու աղոթենք, որ ամերիկացիների հսկայական խելքը, երևակայությունը, հումորն ու քաջությունը թույլ չեն տա մեզ տապալվել: Կա՛մ մենք կարեկցանքի ու արգահատանքի նոր լեզու կսովորենք, կա ՛մ էլ այս անգամ կրակը մեզ բոլորիս կուլ կտա:

---

Թարգմանիչ՝ Համասփյուռ Կարապետյան (Hamaspyur Karapetyan) © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են։