Ճապոնական մանգան տասնամյակներ շարունակ հանդիսանում է «մշակութային գլխավոր մոլուցքներից» մեկը և մեծ ժողովրդականություն է վայելում ոչ միայն Ճապոնիայում, այլև դրա սահմաններից դուրս: Ոճական և թեմատիկ բազմազանությամբ աչքի ընկնող մանգան (ճապոնական կոմիքս) պատկերաշարով և տեքստային հավելումներով պատմություն է, որը լույս է տեսնում սև և սպիտակ ֆորմատով (7.5 x 5 դյույմ) և ընթերցվում է աջից ձախ, վերևից ներքև: Այն ծանոթացնում է մարդկանց ճապոնական մշակույթին՝ ուտելիքին, հագուստին, ավանդույթներին, տոներին՝ դառնալով ոչ միայն զվարճանքի միջոց, այլև Ճապոնիայի մշակութային այցեքարտը:
Այդուհանդերձ, մանգայի մասին պատկերացումները Ճապոնիայում և դրա սահմաններից դուրս բավական տարբեր են: Ճապոնիայից դուրս, այդ թվում և Հայաստանում, շատերը թյուրիմացաբար կարծում են, որ ճապոնական մանգաները երեխայական պատմություններ են՝ հիմնված ընկերության, անընդհատ կռիվների (հատկապես նինջայական կռիվների) և հերոսության գաղափարների վրա: Դա մեծապես պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ անգլերեն և այլ լեզուներով հասանելի է Ճապոնիայում արտադրվող մանգայի միայն մի փոքր հատվածը, և Ճապոնիայից դուրս մարդկանց ծանոթությունը մանգային ուղղակիորեն փոխկապակցված է լայն ճանաչում ստացած և շատ հաճախ հենց մանգայի վրա հիմնված անիմեների՝ Dragon Ball, Naruto, Bleach և այլ պատմությունների ժողովրդականության հետ:
Արդյո՞ք դրա արմատներն ընկած են վաղ ճապոնական արվեստում, թե՞ այնուամենայնիվ մանգան ժամանակակից երևույթ է, որը ձևավորվել է Արևմուտքի ազդեցությամբ: Միայն այս հակասական ընկալումների պարզաբանումը թույլ կտա հասկանալ ճապոնական մանգայի յուրահատկությունը, որով այն հատում է շատ երկրների մշակութային սահմանները:
Մանգայի պատմական զարգացումն ու ժողովրդականացումը
Ճապոնական մանգան ունի հարուստ պատմություն և արմատներով սկիզբ է առնում 12-րդ դարից՝ բուդդայական վանականների նկարազարդ գրքերից: Այդ արվեստի ամենահայտնի օրինակները՝ որպես «Կենդանիների ծաղրանկարներ» (Choju Giga), հայտնի ձեռագրերն են, որոնք պատկերում են տարբեր իրավիճակներում իրենց մարդկանց պես պահող կենդանիների:
Նմանություններ կան նաև 16-17 դարերում ի հայտ եկած գրաֆիկական նովելի մեկ այլ տեսակի՝ Ուկիյո-է-ի հետ (ukiyo-e), որը տեքստիլի, հետագայում նաև թղթի վրա արված նկարների և տպագրության ժանր է: Այն, ինչպես և ժամանակակից մանգան, պարունակում է և՛ ծաղրանկարներ, և՛ արյունալի կռիվներ, և՛ Էրոտիկ տեսարաններ:
Գրեթե նույն շրջանում՝ 18-րդ դարում, լայն տարածում ստացան Kibyoshi-ն կամ դեղին գրքերը, որոնք ունեին երգիծական բնույթ և հիմնականում ծաղրում էին ճապոնացի քաղաքական գործիչներին:
Այդուհանդերձ, «մանգա» բառը սկսել է գործածվել միայն 19-րդ դարում հայտնի արտիստ Հոքուսայ Կաթսուշիքայի (1760-1849) կողմից, որը շրջանառության մեջ դրեց «մանգա» բառը 1814 թվականին լույս տեսած իր պատկերների գիրքը բնորոշելու համար: Ինքնին բառը բաղկացած է երկու բաղադրիչից՝ «ման», որը նշանակում է «ակամա», և «գա», թարգմանաբար՝ «նկարներ» (չնայած՝ Կաթսուշիքան ի սկզբանե «ման» բառը օգտագործել էր «քմահաճ[1]» իմաստով):
Կաթսուշիքա Հոքուսայ, «Բուդդայական վանականները», Հոկուսայի մանգա, 1814 թ․
Ակնհայտ է, որ գրաֆիկական արվեստի այս բոլոր ձևերը ոճային նմանություններ ունեն ժամանակակից մանգայի հետ, բայց այս առումով պակաս կարևոր դեր չի խաղացել նաև Արևմտյան մշակույթը:
Արևմուտքի ազդեցությունը մանգայի վրա սկսվել է Մեյձիի ժամանակաշրջանում (1868-1912), երբ Ճապոնիան բացեց իր դռները Արևմուտքի համար: Արդյունքում օտարերկրացիների միջոցով Ճապոնիան ծանոթացավ եվրոպական և ամերիկյան կոմիքսներին և, աստիճանաբար համակցելով դրանց հատուկ տարրերը իրենց գրաֆիկական ոճին, սկիզբ դրեց ժամանակակից մանգային: Այդ շրջանում տպագրվեց արևմտյան ոճի առաջին հումորային ամսագիրը՝ Japan Punch-ը: Այն լույս էր տեսնում 1862-1887 թվականներին Յոկոհամայում բրիտանացի արտիստ Չարլզ Վիրգմանի կողմից: Ամսագրում տեղ էին գտնում զավեշտալի մանրապատումներ այն մասին, թե ինչպես են Արևմուտքից Ճապոնիա ժամանած մարդիկ դժվարանում առևտրային և դիվանագիտական կապեր հաստատել ճապոնացիների հետ: Ամսագիրը մեծ ազդեցություն թողեց ճապոնացի արվեստագետների և գրողների վրա, որոնք սկզբնական շրջանում մտահոգված էին Արևմուտքի ազդեցությամբ Ճապոնիայի արագ արդիականացման գործընթացով։ Վերջիններս իրենց հերթին սկսեցին նմանատիպ հրապարակումներ կատարել՝ ծաղրելով Ճապոնիայի կառավարության վարած քաղաքականությունը:
1920-ական թվականներից Ճապոնիայում լայն տարածում ստացան երկու տեսակի կոմիքսներ․
- Թերթերում և ամսագրերում զետեղվող մանկական կոմիքսները, որոնք ծնողները գնում էին իրենց երեխաների համար: Այդ հրատարակությունները մեծապես կրում էին ամերիկյան կոմիքսների ազդեցությունը: Ավելին, հաճախ դրանցում զետեղվում էին հենց ամերիկյան կոմիքսների թարգմանությունները, օրինակ՝ Ջորջ ՄքՄանուսի “Bringing up Father” կամ Փեթ Սալիվանի “Felix the Cat” պատմությունները, ինչպես նաև ամերիկյան/եվրոպական նմուշների վրա հիմնված ճապոնական կոմիքսները, օրինակ՝ « Փոքրիկ Շոյի արկածները»:
- Կարճ քաղաքական պատկերների շարք չափահաս ընթերցողների համար, օրինակ՝ «Աշխատավորների նորություններ» (Musansha Shimbun), «Պատերազմի վահանակ» (Senki) հրապարակումները, որոնցում զգացվում էր մարքսիստական գաղափարախոսության ազդեցությունը (‘Workers’ News’ և ‘War Banner’):
Այս բաժանումն էլ երեխաների և մեծահասակների համար նախատեսված մանգայի միջև պահպանվեց նաև հետագայում՝ դառնալով մանգայի արդյունաբերության երկարատև պահպանված առանձնահատկություններից մեկը:
Մանգայի զարգացման համար առանցքային եղավ Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմը՝ հաշվի առնելով, որ իր ներկայիս տեսքն ու կառուցվածքը մանգան ստացել է միայն 2-րդ համաշխարհային պատերազմից հետո: Հետպատերազմյա վաղ շրջանում մանգան հաջողության հասավ որպես էժան զվարճանքի միջոց պատերազմից հոգնած Ճապոնիայի համար: Այդ ժամանակ ևս (Ճապոնիայում օկուպացիայի տարիներին՝ 1945-1952թթ․) մանգան զարգանում էր ամերիկյան կոմիքսերի ազդեցությամբ: Ճապոներեն թարգմանությամբ լույս տեսան այնպիսի հայտնի վերնագրեր, ինչպիսիք էին Blondie-ն, Mickey Mouse-ը, Donald Duck-ը և Superman-ը:
Հետպատերազմյա շրջանի սկզբում մանգան լույս էր տեսնում 3 հիմնական ձևով՝
- Նկարներով ներկայացումներ (kamishibai)- 1946-48 թվականներին նկարներով քարտերի հիման վրա սկսեցին թատերական ներկայացումներ բեմադրվել ողջ Ճապոնիայում: Օգտագործելով այդ քարտերը՝ պատմողը կարդում էր դրանք և ներկայացնում թատերական մանրապատումների միջոցով: Այդ ներկայացումները մեծ հանրայնություն վայելեցին մինչև 1950-ականների սկիզբը:
- Վարձակալությամբ տրվող մանգա (kashihonya)- Մանգայի տարածմանը նպաստած 2-րդ ձևը գրքի վարձույթի խանութների ստեղծումն էր, որը մանգան հասանելի էր դարձնում հանրության լայն շրջանակների համար: Մանգակաները (մանգայի հեղինակները) գրում էին գրքերի և ամսագրերի համար, որոնք կարող էին վարձակալությամբ տրվել 10 իենով երկու օրվա համար:
- Մանգա գրքեր (yokabon)- Դրանք փոքր գրքերն էին, որոնք վաճառվում էին զեղչային գրախանութներում (zokki) և մանկական խաղալիքների խանութներում և արժեին մոտավորապես 15-20 իեն[2]:
Մանգայի արտադրությունը նոր մակարդակի բարձրացավ 1950-60-ականներին՝ շնորհիվ Օսամու Տեձուկայի, որը հայտնի է որպես Մանգայի «աստված»: Նրա «Ատոմի դեսպանը» (Ambassador Atom), որը հետագայում վերանվանվում է «Աստրո Բոյ» (Astro Boy), շրջադարձային դեր խաղաց մանգայի զարգացման մեջ: Հետագայում դրա հիման վրա նկարահանվեց համանուն անիմե-սերիաների շարքը՝ դառնալով լայն ճանաչում ստացած առաջին անիմացիոն ճապոնական հեռուստասերիալը: Աստրո Բոյը շատ արագ դարձավ (և շարունակում է մնալ) սիրված հերոս ոչ միայն Ճապոնիայում, այլև դրա սահմաններից դուրս:
«Աստրո Բոյի» շնորհիվ Ճապոնիայում նոր մակարդակի բարձրացավ նաև անիմե[3] ֆորմատը: Անիմեի հիմքում սկսեցին օգտագործել լայն ճանաչում ձեռք բերած մանգա պատմությունները, ինչը, սակայն, չի նշանակում, որ հակառակը հնարավոր չէ: Դրա վառ ապացույցը Pokémon-ն է, որը, ի սկզբանե լինելով համակարգչային խաղաշար, հետագայում լույս տեսավ նաև այլ մեդիա ձևաչափով, այդ թվում՝ մանգայի տեսքով:
1980-90-ական թվականներին մանգան դարձավ մեյնսթրիմ և ընթերցվում էր գրեթե բոլոր տարիքային խմբերի կողմից: Այս շրջանում մանգան ընդլայնվում էր նաև համաշխարհային շուկայում: Բայց դա հնարավոր չէր լինի պատկերացնել առանց անիմեի, որը ճապոնական վիզուալ արվեստի համաշխարհային տարածման հարցում խիստ փոխկապակցված է մանգայի հետ: Akira-ի (1988 թվականին՝ Ճապոնիայում, 1989 թվականին՝ ԱՄՆ-ում) և Ghost in the Shell-ի (1995 համաշխարհային հեռարձակում) հեռարձակումից հետո (երկուսն էլ հիմնված են մանգայի վրա) ճապոնական անիմեն ու մանգան սկսեցին առավել քան երբևէ գրավել համաշխարհային լսարանի ուշադրությունը:
2000-ականների սկզբին մանգա արդյունաբերությունը դադարեց սահմանափակվել միայն ճապոնական հրատարակչական ընկերություններով (K¯odansha, Sh¯ueisha, Sh¯ogakukan): Հիմնվեցին նաև փոքր անդրազգային մանգա մատակարարներ և հրատարակիչներ (Tokyopop, Viz Media and Seven Seas Entertainment): Այս զարգացումները հանգեցրին նաև OEL (Original English-language) անգլալեզու մանգայի առաջացմանը, որը ստեղծվում է ոչ ճապոնացի արվեստագետների կողմից: Մանգան տեղափոխվեց նաև օնլայն հարթություն, երբ ճապոնական ընկերությունները սկսեցին առաջարկել իրենց մանգաների օնլայն տարբերակը, ինչը թույլ տվեց ավելի ընդլայնել իրենց լսարանը: Այս տեսանկյունից կարևոր են նաև այնպիսի կայքեր, ինչպիսիք են Mangafox.com, www.mangapanda.com-ը, որոնք հասանելի են դարձնում մանգա պատմությունների թարգմանված տարբերակները, ընդ որում՝ թարգմանությունները գրեթե սինխրոն են բնօրինակի հրապարակման հետ:
Մանգայի «պաշտոնական ճանաչման» մասին է խոսում նաև 2006 թ. Կիոտոյի Սեյկա համալսարանում Մանգայի ֆակուլտետի բացումը, որն առաջինն էր իր տեսակի մեջ:
Մանգայի տարածումը Հայաստանում
Հայաստանում ճապոնական մանգայի և անիմեի ավանդույթները համեմատաբար նոր են: Ծանոթությունը ճապոնական գրաֆիկական մշակույթին սկսվել է 1990-ականներին: Սկզբնական շրջանում հայկական լսարանը (մեծապես երեխաները և դեռահասները) ճապոնական անիմեն չէր տարբերում այլ մուլտիպլիկացիաներից, և տպավորություն կար, որ այն նախատեսված է երեխաների համար, իսկ մանգայի գոյության մասին քչերը գիտեին: Դա մեծապես պայմանավորված էր նրանով, որ հեռուստատեսությամբ ցուցադրվող անիմե սերիաները՝ Sailor Moon-ը, Candy-Candy-ն, Pokémon-ը, Maple Town-ը[4] նախատեսված էին 12-18 տարեկան լսարանի համար:
Այսօր Հայաստանում ճապոնական անիմեի և մանգայի հիմնական լսարանը կազմում են 13-28 տարեկանները՝ հաշվի առնելով, որ 1990-ականներին դեռևս երեխա հասակում անիմեին ծանոթացած լսարանը արդեն չափահաս է և իր համար բացահայտում է նաև անիմեի և մանգայի այլ՝ առավել հասուն տարիքային խմբերի համար նախատեսված ժանրերը:
Պետք է նշել, որ մասսայականություն անիմեն ՀՀ-ում, հավանաբար, ստացել է միայն 2000-ականներին՝ Naruto անիմե սերիաների տարածումով, իսկ ահա մանգայի հետ ծանոթությունը սկսվել է համացանցի և սոցիալական ցանցերի հասանելիության շնորհիվ: Այսօր գրախանութներում կարելի է հանդիպել մանգայի գրքեր, թեև շուկան դեռևս փոքր է, իսկ տարբեր սոցիալական ցանցերում, մասնավորապես՝ Facebook-ում և VK-ում, հասանելի են տարբեր անիմեների և մանգաների հայերեն տարբերակները (հիմնականում երկրպագուների թարգմանությունները), ինչպես նաև մի շարք ֆան էջեր, որտեղ երկրպագուները փոխանակվում են այս կամ այն մանգայի/անիմեի մասին իրենց տպավորություններով և կարծիքներով:
Այսպիսով՝ Հայաստանում «մանգա» բառը ևս սկսել է ընկալվել և օգտագործվել որպես Ճապոնիայում լույս տեսնող կոմիքսի բնորոշում, բայց, ինչպես արդեն նշել ենք, այդ ընկալումները Ճապոնիայում և դրա սահմաններից դուրս բավական տարբեր են. Ճապոնիայում մանգան (kanji: 漫画; hiragana: まんが; katakana: マンガ[5]) բնորոշում է և՛ կոմիքսը և՛ մուլտիպլիկացիան, մինչդեռ Ճապոնիայից դուրս օգտագործվում է բացառապես Ճապոնիայում լույս տեսած գրաֆիկական նովելների պայմանավորման համար:
Մանգայի տիպաբանությունն ու հիմնական առանձնահատկությունները
Մանգան ունի ավելի քան 30 ժանր և ենթաժանրեր (սարսափ, դետեկտիվ, կատակերգություն, պատմական դրամա և այլն), որոնք առանձնանում են իրենց ոճով և բովանդակությամբ, բացահայտում մանգայի թեմատիկ ընդգրկման ու ընթերցողների բազմազանությունը: Սեգմենտացիայի հիմքերը շատ են, բայց ամենամեծ բաժանումներից մեկը սեռի և տարիքի հիման վրա մանգայի հիմնական տեսակների առանձնացումն է՝ Շոնեն (մինչև 18 տարեկան տղաների համար), Շոջո (մինչև 18 տարեկան աղջիկների համար), Ջոսեի (չափահաս կանանց, աղջիկների համար), Սեյնեն (տղամարդկանց համար), որոնք առավել մանրամասն ներկայացված են աղյուսակով:
| Մանգայի տիպաբանությունը: Հիմնական ձևերը | |
| Կոդոմոմուկե մանգա (Kodomomuke manga) | Երեխաների համար նախատեսված, ավելի «սիրունիկ» գրաֆիկական ոճ է: Ի սկզբանե կրել է Դիսնեյի մուլտֆիլմերի և կոմիքսների ազդեցությունը, հատկապես 2-րդ համաշխարհային պատերազմից հետո: Կոդոմոմուկե մանգայի առավել հայտնի օրինակներ են Օսամու Տեձուկայի «Նոր գանձերի կղզին» (Shin Takarajima-1947) և «Աստրո Բոյը» (Tetsuwan Atomu (1952–68)): |
| Շոնեն մանգա
(Sh¯onen manga) |
Մինչև 18 տարեկան տղաների համար նախատեսված մանգա ուղղվածություն, որն ունի մեծ ժանրային բազմազանություն՝ սպորտ, գիտական ֆանտաստիկա, սարսափ և այլն: Գլխավոր դերակատարները հիմանականում արական սեռի ներկայացուցիչներն են: Շոնեն մանգան լայն տարածում է ունցել 1960-ականներին: Հիմնականում լույս է տեսնում մասնագիտացված ամսագրերում (Sh¯onen Jump) և վերահրատարակվում տանկոբոններում[6] (առանձին հատորներով): Շոնեն մանգայի առավել հայտնի օրինակներից են Dragon Ball-ը (1984–95), Slam Dunk-ը (1990–96), Naruto-ն (1999-2014): |
| Սեյնեն մանգա (Seinen manga) |
Նախատեսված է 18-ից բարձր արական սեռի ներկայացուցիչների համար: Ժանրային ընդգրկվածությամբ նման է շոնեն մանգային (սպորտ, քաղաքականություն, գիտական ֆանտաստիկա): Սեյնեն մանգայի առավել հայտնի օրինակներից են Berserk-ը, Ghost in the Shell-ը (1989 – 1990): |
| Շոջո մանգա (Sh¯ojo manga) | Նախատեսված է մինչև 18 տարեկան աղջիկների համար: Ընդգրկում է բոլոր ժանրերը՝պատմական դրամայից մինչև գիտաֆանտաստիկա: Շոջո մանգան ծաղկում է ապրել 1970-ականներին: Ամենահաջող շոջո արտիստներից մեկը Տակեուչի Նաոկոն է՝ Sailor Moon-ի հիմնադիրը (1992–97): Ինչպես և շոնեն մանգան, շոջոն ևս լույս է տեսնում մասնագիտացված ամսագրերում (Ribon) և վերահրատարակվում տանկոբոններում: |
| Ջոսեի մանգա (Josei manga) | Նախատեսված է 18-ից բարձր աղջիկների, կանանց համար և իր հիմնական հատկանիշներով նման է շոջո մանգային: Ջոսեի մանգայի առավել հայտնի օրինակներից են Յուն Կոգայի Loveless-ը և Այ Յազավայի Paradise Kiss-ը: |
| Գեքիգա (Gekiga) |
Բառը բաղկացած է երկու բաղադրիչներից՝ «գեքի», որը թարգմանաբար նշանակում է թատրոն, և «գա»՝ նկար[7]: Այսպիսով՝ «Գեքիգա» նշանակում է թատերականացված մանգա առավել որակյալ և իրատեսական կերպարներով: Տերմինը շատ արագ իրացվեց այն ճապոնացի մասնագետների կողմից, որոնք չէին ցանկանում, որ իրենց աշխատանքները նույնացվեն մանգայի հետ: Գեքիգան սովորական մանգայից տարբերվում է ոչ միայն սյուժեով, այլև նկարելու ոճով: 1960-ականներին այն երեխաները, որոնք ընթերցում էին հետպատերազմյա շրջանի մանգան, այլևս չափահաս էին և նոր, առավել իրական պատմությունների վրա հիմնված և իրատեսական կերպաներով մանգայի պահանջարկ ունեին: Ի տարբերություն հետպատերազմյա մանգայի ձևաչափի՝ գեքիգայի կերպարները ոչ միշտ են անմահ և ունեն կյանքի սահմանափակություն։ Գեքիգաներում աստիճանաբար ներմուծվում է մահվան թեման: Այս ուղղության մեջ առանձնանում են Ninja bugeich ¯o (“Secret Martial Arts of the Ninja”, 1959–62), Kamuiden (1964–71): |
Բացի ժանրային բազմազանությունից՝ ճապոնական մանգան առանձնանում է նաև իր կառուցվածքով և ձևաչափով: Իր ներկայիս տեսքը մանգան ստացել է միայն Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո: Ավանդաբար այն լույս էր տեսնում սև և սպիտակ ֆորմատով, ոչ ամենաբարձր որակի թղթի վրա (ելնելով տնտեսության վիճակից և ռեսուրսային սահմանափակումներից) և մինչ այսօր էլ պահպանում է այդ տեսքը, թեպետ մանգայի գլուխների սկզբում կամ վերջում հաճախ կարելի է հանդիպել նաև գունազարդված էջեր: Իսկ ինչ վերաբերում է ժամանակակից մանգայի կառուցվածքին, ապա այստեղ անգնահատելի է Օսամու Տեձուկայի դերը: Մինչև իր մահը (1989 թ.) Տեձուկան զգալի փոփոխություններ է մտցրել մանգայի աշխարհում: Ըստ Տեձուկայի աշխատանքների ուսումնասիրությամբ զբաղվող Նաթսումեի՝ «Մանգայի Աստծո» մտցրած ամենանշանակալի հեղափոխությունը մանգայի պանելների, դրանց դասավորության փոփոխությունն էր, ինչպես նաև կերպարների հումանիզացիան: Նախքան Տեձուկան՝ անկախ նրանից՝ խոսքը 4 պանելներից բաղկացած մանգայի մասին էր, թե ավելի երկար պատմությունների, մանգայի ընթերցման ձևը միասնականացված էր: Առաջին պանելը, որը պետք է կարդային, միշտ գտնվում էր վերին աջ անկյունում, որից հետո պետք էր իջնել սյունակի երկայնքով, ապա անցնել ձախ հատվածին այնպես, ինչպես ճապոնական գրքերի դեպքում, որոնք ընթերցվում են աջից ձախ, ուղղահայաց՝ վերևից ներքև՝ ի տարբերություն արևմտյան գրքերի, որոնք կառուցված են ձախից աջ, հորիզոնական ուղղությամբ: Տեձուկան, սակայն, գիտակցում էր, որ մանգան իր վիզուալ ազդեցությամբ ավելի մոտ է ֆիլմին, քան գրականությանը: Այդ պատճառով Նա մանգայի մեջ ներմուծեց հորիզոնական նկարչության տեխնիկան՝ սկսելով աջ վերին անկյունից և հորիզոնական ուղղությամբ անցում կատարելով ձախ վերին հատված: Այս գաղափարի տարածումից հետո Տեձուկան փոխեց նաև պանելների չափն այնպես, որ հնարավոր լինի ընդգծել առավել կարևոր տեսարանները, մեծացնել մանգայի ճշգրտության աստիճանն ու ներմուծել եռաչափ պատկերների կառուցվածքը /three-dimensional body Shapes/:
Նրա շնորհիվ լայն տարածում ստացան նաև Դիսնեյի կերպարներին հատուկ մեծ աչքերով և հմայիչ հայացքով հերոսները, որոնք մանգայի գլխավոր առանձնահատկություններից մեկն են: Կերպարները մանգայում առավել իրական են, մարդկային: Դրանք ունեն իրենց յուրահատուկ բնավորությունը, խարիզման, առանձնահատկությունները, ինչը թույլ է տալիս ընթերցողին հետևել կերպարների զարգացմանը, հասկանալ նրանց զգացմունքները և ընկալել որպես իրական մարդկային կերպարներ:
Ճապոնական մանգայում տեքստային բաղադրիչն ավելի քիչ է, քան կոմիքսներում: Հիմնական շեշտը դրվում է վիզուալ պատկերների վրա (այն ավելի հեշտ և արագ է կարդալը՝ միջինում 3.75 վայրկյան՝ 1 էջը[8]), ինչից, սակայն, հորինվածքի բովանդակային կողմը չի տուժում: Այս ամենը լավագույնս դրսևորվում է Նաոկի Ուրասավայի «Հրեշի» օրինակով:
«Հրեշը», որի և՛ պատմությունը, և՛ պատկերազարդումները ստեղծել է Ուրասավան, 7 տարի շարունակ լույս էր տեսնում Big Comic Original ամսագրում 1994-2001 թվականներին: Այս մանգան հսկայական թեմատիկ ընդգրկում ունի՝ հանցագործություններ, բժշկական էթիկա, երեխաների հոգեբանական տրավմաներ, ուղեղի լվացում, հոգեբանական փորձարկումներ, հումանիստական սեր, Նացիստական Գերմանիայի և Սառը պատերազմի շրջան: Գլխավոր հերոսը Կենզո Տենման է՝ ճապոնացի նյարդավիրաբույժ, որն ապրում և աշխատում է Գերմանիայում՝ Դյուսելդորֆում, բայց ստիպված է հետապնդել Յոհան անունով երիտասարդ փսիխոպաթի, ում կյանքը նա ժամանակին փրկել էր որպես բժիշկ: Հենց այս երկու հերոսներն էլ հանդիսանում են պատմության հակադիր բևեռները. մի կողմից Տենման է, որը գործում է՝ հավատալով, որ մարդկային բոլոր կյանքերը հավասար են, իսկ մյուս կողմում Յոհանը՝ ըստ որի՝ մարդիկ հավասար են միայն մահվան առջև: Ուրասավան հրաշալի կերպով հաղորդում է այնպիսի էմոցիաներ, ինչպիսիք են միայնությունը, տագնապը, բարկությունը:
Ուրասավայի նկարչական հմտությունները ապշեցնում են ոչ միայն հերոսների խիստ իրական կերպարներով, այլև 1980-90-ականների գերմանական և չեխական քաղաքների և ճարտարապետական կառույցների վերարտադրության ճշտությամբ:
Վիզուալ և վերբալ բաղադրիչների համակցումը Ուրասավային թույլ է տալիս հստակ փոխանցել հերոսների տեսակետները, զգացմունքները, երազանքները, անգամ մտքերը՝ ցույց տալով, որ կերպարների դիմագծերն ինքնին խոսում են այնպես, ինչպես ֆիլմում:
Նրա պատմությունների մեծ մասն ավարտվում է կասկածով, իսկ հետևություններ անելն արվեստագետը թողնում է ընթերցողին: Այդպես է նաև «Հրեշի» պարագայում: Ողջ պատմության ընթացքում թվում էր, թե հրեշը Յոհանն է, բայց մանգայի յուրաքանչյուր հաջորդ գլուխ և հատկապես վերջինը կասկածներ են առաջացնում, թե ով է իրական հրեշը՝ Յոհա՞նը, նրա մա՞յրը, թե՞ կերպարներից յուրաքանչյուրը:
Այսպիսով՝ թեև ճապոնական մանգան զարգացման երկարատև պատմություն ունի և իր արմատներով հասնում է 12-13-րդ դարեր, բայց իր ժամանակակից տեսքն ու կառուցվածքը ստացել է միայն Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, ինչն էլ հաճախ մանգայի վերաբերյալ հակասական ընկալումների պատճառ է դառնում: Իսկ ահա Ճապոնիայի սահմաններից դուրս մանգան լայն տարածում է ստացել 1980-ական թվականներից՝ մեծապես անիմեի շնորհիվ: Եվ հաշվի առնելով, որ Հայաստանում ևս մեր ծանոթությունը մանգային շատ հաճախ սկսվում է դրա հիման վրա նկարահանված անիմեի դիտմամբ, և հնարավոր չէ մանգայի տարածումը դիտարկել առանց անիմեի հետ դրա փոխկապակցվածության, որպես վերջաբան կառանձնացնենք ճապոնական գրաֆիկական արվեստի 3 գլուխգործոցներ, որոնց արժե ծանոթանալ և՛ մանգա, և՛ անիմե ֆորմատով: Դրանք են՝
- «Նեոն Գենեզիս Եվանգելիոն» (Neon Genesis Evangelion)
- «Պողպատե Ալքիմիկոս» (Fullmetal Alchemist)
- «Հրեշը» (Monster)
Հեղինակ՝ Հեղինե Ալեքսանյան (Hegnine Aleksanyan) © Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են:
[1] Fuller, Frank Robert, “The Atomic Bomb: Reflections in Japanese Manga and Anime” (2012). ETD Collection for AUC Robert W. Woodruff Library. Paper 357, p.6 [2] C. Norris ‘Manga, anime and visual art culture’ 2008, p. 242 [3] Անիմե բառը /アニメ/ բնորոշում է Ճապոնիայում առաջացած անիմացիայի տարբերվող տեսակը, թեև Ճապոնիայում այն օգտագործվում է որպես ընդհանուր տերմին՝ բնորոշելու համար ողջ աշխարհում ստեղծվող անիմացիան: [4] Վերը նշված անիմե սերիաների անունները Armenian Anime Fans / Հայ Անիմեշնիկներ ֆեյսբուքյան էջում անցկացրած հարցման արդյունքում որպես Հայաստանում տարածում գտած առաջին մանգայի/անիմեի վերաբերյալ ամենաշատ կրկնվող տարբերակներ էին: [5] Zakaria Dalil ‘Manga and Anime: A Gateway to the Japanese Culture: Moroccan Fan Community as a Case Study’ 2014-15, p 14 [6] Այն մանգաները, որոնք լույս են տեսնում ամսագրերում, որոշ ժամանակ անց կարող են վերահրատարակվել տանկոբոնի տեսքով (tankôbon), որը մանգայի առանձին մասերի համահավաք գիրքն է: [7] E. Fujiwara ‘An analysis of Contemporary Manga Culture in Japan and Sweden’ 2010, p.16 [8] https://www.britannica.com/art/comic-strip/The-first-half-of-the-20th-century-the-evolution-of-the-form#ref278938Հղումներ
Գրականություն