Գնաճի/Ինֆլյացիայի առաջացման պատճառները

Գնաճի կամ գների բարձրացման պատճառ կարող են հանդիսանալ տնտեսության տարբեր գործոններ։ Սովորաբար գնաճը արդյունք է արտադրության ծախսերի կամ ապրանքների և ծառայությունների պահանջարկի մեծացման: Այլ կերպ ասած` գնաճն ամբողջական պահանջարկի և ամբողջական առաջարկի միջև առաջացած անհավասարակշռությունն է: 

Փողի առաջարկի աճը գնաճի հիմքն է, չնայած դա կարող է տեղի ունենալ տնտեսության տարբեր մեխանիզմների միջոցով: Փողի առաջարկը կարող է ավելացվել դրամավարկային քաղաքականություն իրականացնող մարմինների կողմից տարբեր եղանակներով, ինչպիսիք են փողի քանակի ավելացում, երկրորդային շուկայում բանկերից պետական պարտատոմսեր գնելով և այլն։ Բոլոր նման դեպքերում փողը կորցնում է իր գնողունակությունը: 

Քանի որ գնաճի պատճառները բազմազան են, ուստի նպատակահարմար է դրանք խմբավորել ներքին և արտաքին բնույթի պատճառների մեջ: 

Գնաճի ներքին պատճառներից է.

  • տնտեսության կառուցվածքային դեֆորմացիան, այսինքն, երբ սպառման առարկաներ արտադրող ճյուղերն ու արտադրություններն իրենց զարգացման տեմպերով հետ են մնում արտադրության միջոցներ արտադրող ճյուղերի զարգացման տեմպերից:
  • Ներքին պատճառ է նաև այն, որ սպառողները սպասվող գնաճից խուսափելու համար սկսում են ավելի շատ ապրանքներ գնել և ընթացիկ սպառողական պահանջարկը ընդլայնվում է: Պահանջարկի մեծացման հետևանքով գները սկսում են բարձրանալ, միաժամանակ կրճատվում են խնայողությունները, հետևաբար և վարկային ռեսուրսները, ուստի և արտադրության ընդլայնումը կանխվում է: Ինչպես երևում է, գների բարձրացումը դառնում անխուսափելի: 

Գնաճի արտաքին պատճառներից է ՝

  • արտաքին առևտրային հաշվեկշռի դեֆիցիտը՝ արտաքին առևտրից ստացվող եկամուտների կրճատումը և այլն: 

Տնտեսության առաջարկի կամ պահանջարկի վրա ճնշումները կարող են նաև գնաճային լինել:  Այդ պատճառով գնաճի առաջացման պատճառները քննարկվում են նաև պահանջարկի և առաջարկի տեսանկյունից։ Պահանջարկային գնաճը տեղի է ունենում այն ժամանակ, երբ փողի առաջարկի աճը խթանում է ապրանքների և ծառայությունների ընդհանուր պահանջարկին՝  ավելի արագ տնտեսական աճ ունենալու համար, քան տնտեսության արտադրական կարողություններն են: Սա մեծացնում է պահանջարկը և հանգեցնում թանկացումների:

Պահանջարկային ինֆլյացիան (գնորդների) առաջանում է նաև փողային և ոչ փողային գործոնների ազդեցությամբ: Փողային գործոններն են. 

  • արտադրության աճը գերազանցող փողի անվանական քանակության աճը, 
  • տնտեսավարող սուբյեկտների ինֆլյացիոն սպասումներով պայմանավորված փողի զանգվածի շրջանառության արագության աճը: 

Ոչ մոնետար գործոններն են տնտեսավարող սուբյեկտների վարկի փոփոխությունը և ամբողջական պահանջարկի կառուցվածքային տեղաշարժերը: Պահանջարկի ինֆլյացիայի պատճառը ամբողջական պահանջարկի ավելցուկն է արտադրության իրական ծավալի համեմատությամբ:

Ինֆլյացիայի աճի պատճառ կարող է հանդիսանալ նաև պետական հատվածի, ինչպես նաև ռազմական համալիրի ընդլայնումը, որն ուղեկցվում է աշխատանքի արտադրողականության հետ չկապված աշխատավարձի ծավալի մեծացմամբ։

Տնտեսության մեջ որոշակի չափի արտադրանքի ֆիքսված գների ֆոնի վրա աշխատողների անվանական եկամուտների աճը ևս կարող է ինֆլյացիայի առաջացման գործոն դառնալ:

Արտադրությունը խաթարող առաջարկի ցնցումները (օրինակ՝ ի հետևանք բնական աղետների), որոնց արդյունքում բարձրանում են արտադրության ծախսերը (օրինակ՝ նավթի բարձր գները), կարող են նվազեցնել ընդհանուր առաջարկը և հանգեցնել «ծախսածին» գնաճի։ Առաջարկային գնաճը գործում է նաև արտադրական գործընթացի ներդրումների միջոցով։ Վերջինս տեղի է ունենում ամբողջական առաջարկի կրճատմամբ պայմանավորված միավոր արտադրանքի վրա կատարված ծախսերի մեծացման պատճառով: 

Առաջարկային ինֆլյացիայի առաջ գալու մեխանիզմը բնութագրվում է նրանով, որ ծախսերի նախնական բարձրացման ժամանակ բարձրանում է գների մակարդակը և դրանից հետո միայն մեծանում է դրամական զանգվածը: 

Սովորաբար ընդունված է գնաճը քննարկել միայն բացասական տեսանկյունից, մինչդեռ իրականում գների բարձրացումը նպաստում է նաև տնտեսական աճին: Հետևաբար գնաճը պետության համար մի լծակ է, որի օգնությամբ կարող է իրականացվել տնտեսական զարգացում: Նպաստելով գների և շահույթի նորմայի բարձրացմանը՝ սկզբում այն հանդես է գալիս որպես մրցակցության աշխուժացման գործոն: Զարգացած շուկայական երկրներում սողացող գնաճ դիտվում է որպես տնտեսական աճի դրական գործոն, մինչդեռ գնաճի մյուս տեսակները համարվում են բացասական երևույթներ:

Գների կայունության ապահովման նպատակով երկրների կենտրոնական բանկերը իրականացնում են դրամավարկային քաղաքականություն։

Հեղինակ՝ Հերմինե Ֆանյան (Hermine Fanyan)
Պատկերազարդումների հեղինակ՝ Սյուզի Մելքոնյան (Syuzi Melkonyan)
Սրբագրիչ՝  Նարինե Գալոյան (Narine Galoyan)
Վիդեոխմբագիր և ընթերցող՝ Էլեն Անտապյան (Elen Antapyan) 


© «Ինլայթ» հանրային հետազոտությունների կենտրոն

EconoMix նախագծի մասին